نگاهی به مسیر پر‌پیچ‌و‌خم تولید تراشه در جهان

به‌باور محققان این‌برنامه ملی امروزه صنعت تراشه به‌عنوان یکی از پایه‌های اصلی قدرت توسعه در جهان شناخته می‌شود؛ ازاین‌رو بسیاری از کشورها به‌دنبال ایفای نقش مؤثر دراین‌صنعت هستند. ازآنجاکه غالب تراشه‌ها در تایوان تولید می‌شوند، کمبود تولید آن دراثر شیوع کرونا باعث شد بسیاری از صنایع دیگر آسیب ببینند. نمونه آن تأخیر زیاد در تولید و تحویل خودرو در جهان در خودروسازهای مطرح بود که تنها به‌دلیل نبود یک تراشه چند‌گرمی تمام پارکینگ کارخانه‌ها پر از خودروهای بی‌فایده شده بود. دسترسی پایدار به ریزتراشه‌های قابل‌اطمینان تعیین‌کننده سطح صنعت هر کشور است، ازاین‌رو کشورهای پیشرفته با سرمایه‌گذاری‌های هنگفت و حمایت‌های دولتی به‌دنبال کسب برتری دراین‌زمینه هستند. علاوه‌بر تغییر در تولید و تحویل خودرو در ایران، مشکلات دیگری دراثر کمبود تراشه در کشور ایجاد شده است که دست‌کم یکی‌ازآن‌ها را همه مردم ایران به‌خوبی حس کرده‌اند و آن‌هم عدم‌تولید کارت‌های ملی و افزایش زیاد زمان تحویل آن به مردم بوده. این مشکل علاوه‌بر تهدیدات امنیتی و چالش‌های دیجیتالی است که هرروز مردم ایران را درمعرض‌تهدید سرقت اطلاعات قرار داده است. تأخیر در صنعت میکروالکترونیک برای ایران هم ازمنظر اقتصادی و هم ازمنظر امنیتی حائزاهمیت است. با گذشت چندسال از وقوع بحران کمبود تراشه پس از شیوع کرونا و پیامدهای ناشی‌ازآن، اخیراً در کنار تلاش کشورها برای عبور از این بحران خبرهای جدیدی از وضعیت این صنعت منتشر شد. مشکل کمبود تراشه وقتی کووید-۱۹ به‌سرعت شیوع یافت و باعث سقوط فعالیت اقتصادی و کاهش تولید شرکت‌ها شد، غیرقابل‌تصور بود؛ اما پس از شوک اولیه، فروش بسیاری از صنایع افزایش یافت و شرکت‌ها درتلاش برای افزایش موجودی انبارهایشان بودند؛ بسیاری از شرکت‌های تراشه‌سازی با حداکثر ظرفیت تولید می‌کردند و دولت‌ها کمبود کارخانه‌های تولید تراشه را یک ریسک امنیت ملی می‌دیدند. اگرچه کمبود تراشه بعضی صنایع را با مشکل روبه‌رو کرد و سبب مختل‌شدن تولید خودرو و محدودشدن رشد درآمد برخی برندها مانند اپل شد اما این‌مسئله سبب رونق بازار سازندگان تجهیزات تولید تراشه شد. این شرکت‌ها به‌عنوان بزرگ‌ترین برندگان کمبود جهانی تراشه ظاهر شدند چون شرکت‌های تراشه‌سازی به افزایش ظرفیت تولید برای پاسخگویی به تقاضای فزاینده اقدام کردند. به‌دنبال این اتفاق رخ‌داده اعلام شد مدیران ارشد ۲۰ شرکت بزرگ که نگران کمبود جهانی تراشه هستند، برای بحث درباره این‌وضعیت در کاخ سفید حضور پیدا می‌کنند و یک مقام کاخ سفید تأیید کرد مدیران عامل سه شرکت خودروسازی بزرگ آمریکا شامل استلانتیس ان وی که شرکت مادر کرایسلر است و مدیران گلوبال فوندریز، PACCAR، NXP و شرکت تایوانی TSMC دراین‌نشست حضور خواهند داشت. در کنار مشکلاتی که دنبال این بحران رخ داد، کمبود تراشه اما چالش‌های دیگری هم به‌همراه داشت و سبب افزایش کم‌سابقه گزارش‌های کلاه‌برداری ازسوی خریداران شد. درباره جزئیات ‌موضوع می‌توان گفت شرکت‌هایی که به‌دنبال خرید تراشه‌هایی بودند قادر نبودند ازطریق توزیع‌کنندگان معتبر و مجاز تأمین کنند بنابراین سعی کردند از واسطه‌های کمترشناخته‌شده خرید کنند و پول برای خرید کالایی انتقال دادند که هرگز به‌دست آن‌ها نرسید. حال با گذشت چندین‌سال از وقوع بحران کمبود تراشه پس از شیوع کرونا و پیامدهای ناشی‌ازآن، مدتی است کشورهای مختلف درتلاش هستند تا از شرایط پیش‌آمده مانند محدودیت‌های ایجادشده توسط برخی کشورها، عبور کنند. با فرارسیدن فصل پاییز خبرهای جدیدی از تراشه در گوشه‌وکنار جهان منتشر شد؛ به‌طورمثال می‌توان موافقت آمریکا با توسعه کارخانه‌های تراشه‌سازان کره‌ای در چین اشاره کرد. دفتر ریاست جمهوری کره جنوبی اعلام کرد شرکت‌های سامسونگ الکترونیکس و اس‌کی هاینیکس اجازه خواهند یافت به‌مدت نامحدود و بدون نیاز به دریافت مجوز واشنگتن، تجهیزات تراشه‌سازی آمریکایی را برای کارخانه‌های خود در چین، تأمین کنند. انتظار می‌رفت آمریکا معافیتی که به شرکت‌های سامسونگ الکترونیکس و اس‌کی هاینیکس کره جنوبی درخصوص لزوم دریافت مجوز برای انتقال تجهیزات تراشه‌سازی آمریکایی به چین داده است را تمدید کند. سنگ‌اندازی تراشه‌ساز کره جنوبی در ادغام رقبای ژاپنی و آمریکایی از دیگر اخبار بود که طی ماه‌های اخیر منتشر شد. درواقع شرکت اس‌کی هاینیکس مخالفت خود را با ادغام شرکت کیوشیا هولدینگ و وسترن دیجیتال اعلام و سرنوشت یک قرارداد مهم میان آمریکا و ژاپن که سال‌ها تحت مذاکره بود را دچار ابهام کرد. این شرکت که دومین سازنده بزرگ تراشه‌های حافظه در جهان و سهامدار غیرمستقیم سازنده تراشه ژاپنی کیوشیا است، می‌گوید این معامله، ارزش سهام این شرکت را کمتر می‌کند. اخیراً استارتاپ «چانگ‌شین شین‌کیائو مموری تکنولوژی»، ۳۹‌میلیاردیوان (۵.۴‌میلیارددلار) از سرمایه‌گذاران موردحمایت چین جذب کرد که نشان دیگر از تلاش‌های مضاعف پکن برای نیل به خودکفایی فناوری و مقابله با تحریم آمریکاست. این یکی از بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاری‌هایی است که صندوق نیمه‌رسانای چین که بیشتر با نام «بیگ فاند» شناخته می‌شود، در یک‌سال‌گذشته انجام داده است که طی آن، مدیران سابقش به‌ظن فساد، هدف تحقیق قرار گرفته‌اند. بااینکه آمریکا تلاش می‌کند دسترسی چین به فناوری‌های تراشه پیشرفته را محدود کند، پکن قصد دارد در صنعت نیمه‌رسانا پیشرفت کند و با عرضه گوشی فائو جی هوآوی که به قطعات ساخت شرکت SMIC مجهز است، به موفقیت اولیه دراین‌زمینه دست پیدا کرده است. همچنین ژاپن قرار است در بودجه اضافی، تقریباً دوتریلیون‌ین (۱۳.۳میلیارددلار) برای افزایش ظرفیت تولید داخلی نیمه‌رساناها، اختصاص دهد. بلومبرگ به‌نقل‌از منابع آگاه اعلام کرد ازاین‌مبلغ، حدود ۷۶۰میلیارد‌ین به صندوقی برای حمایت از تولید انبوه تراشه‌ها اختصاص خواهد یافت و این پول می‌تواند برای حمایت از دومین کارخانه شرکت تایوانی TSMC در کوماموتو استفاده شود. گفته شده حدود ۶۴۰‌میلیارد‌ین برای یک صندوق دیگر جهت حمایت از تحقیقات درزمینه تراشه‌های پیشرفته استفاده می‌شود؛ این اعتبار ممکن است برای سرمایه‌گذاری شرکت راپیدوس در تولید تراشه، استفاده شود. حدود ۷۵۰‌میلیارد‌ین هم به صندوق جداگانه دیگر برای تقویت تأمین باثبات تراشه برای ژاپن، تخصیص داده می‌شود. به‌گفته منابع آگاه؛ این آمار تازمانی‌که هیئت‌دولت ژاپن، بودجه اضافی را تصویب نکند، نهایی نخواهند شد. ژاپن درحال‌سرمایه‌گذاری برای احیای صنعت تراشه و سه‌برابرکردن فروش نیمه‌رساناهای ساخت این‌کشور به بیش از ۱۵‌تریلیون‌ین تا سال ۲۰۳۰ است. علاوه‌بر موارد گفته‌شده رونق تراشه هوش مصنوعی، به رشد ۴۰‌درصدی ارزش سهام شرکت‌های تایوانی کمک کرده و آن‌ها را از کوالکام و رقیبان دیگرشان جلو انداخته. با افزایش تقاضا برای تلفن‌های هوشمند و تراشه هوش مصنوعی جدیدی که دورنمای شرکت مدیا تِک را روشن کرده، صعود پنج‌ماهه قیمت سهام این شرکت، ادامه پیدا خواهد کرد. قیمت سهام این شرکت فناوری تایوانی از اواخر ژوئن، ۴۰‌درصد رشد کرده و عملکرد بهتری از رشد دودرصدی شاخص نیمه‌رسانای بازار سهام فیلادلفیا و رشد هفت‌درصدی شرکت آمریکایی کوالکام داشته است. این رشد حاصل تقاضای قوی برای دستگاه‌های موبایل بوده که از تراشه‌های این شرکت در ساخت آن‌ها استفاده می‌شود. درپایان هم می‌توان به خبر تراشه‌ساز ژاپنی درجست‌وجوی مهندس اشاره کرد. شرکت تولیدکننده نیمه‌رسانای ژاپنی راپیدوس به‌دنبال استخدام مهندس است تا به احیای صنعت تراشه این‌کشور کمک کند. پیداکردن مهندس در کشوری که جمعیتش روبه‌کاهش است، یکی از مبرم‌ترین مسائل برای راپیدوس است که با شرکت آی‌بی‌ام و سازمان تحقیقاتی Imec همکاری دارد و در سپتامبر، کار ساخت یک کارخانه در جزیره هوکایدو را آغاز کرد. گفتنی‌ست؛ راپیدوس توسط مدیران باسابقه صنعت تراشه هدایت می‌شود که در دهه ۱۹۸۰ زمانی‌که ژاپن نیمی از بازار تراشه جهان را دراختیار داشت، کار می‌کردند. سهم ژاپن ازاین‌بازار، اکنون به حدود ۱۰‌درصد کاهش پیدا کرده و باوجوداینکه ژاپن تولیدکننده بزرگ تجهیزات و مواد تراشه سازی مانده اما صنعت تراشه این‌کشور، اعتبار داخلی خود را از دست داده است.
یاسمین نسبتی/ایسنا