تابسـتان گرم و طولانی!

هیچ موضوع دیگری همچون «تغییر اقلیم» را نمی‌توان مسئله‌ای واقعاً جهان‌شمول نامید. طبق آنچه درواقع، حاصل اجماعِ‌نظر گروهی متشکل از 1300 دانشمند از چهارگوشه جهان در مجموعه تحقیقاتی Intergovernmental Panel on Climate Change است؛ دمای کره زمین طی 100سالِ‌آینده 2.5 تا 10 درجه فارنهایت (16- تا 12-درجه سانتی‌گراد) گرم‌تر خواهد شد. البته تأثیرات مخرب تغییرات آب‌وهوایی درحالِ‌حاضر هم مشاهده می‌شود اما در آینده تشدید خواهد شد. محدوده تخریب این تغییرات آن‌قدر گسترده‌ است که صحبت درباره‌شان گاه به‌نظر غلوآمیز می‌آید؛ این پدیده، بر همه‌چیز از حیاتِ‌وحش، اکوسیستم و کشاورزی گرفته تا سلامت انسان، در مقیاس جهانی تأثیر منفی خواهد گذاشت و آنچه باید موردِ‌توجه قرار گیرد، یافتن راهِ‌حلی برای بهبود این وضعیت و جلوگیری از شدت‌گرفتن این اتفاق ناخوشایند است. ناگفته پیداست که یک معضل جهانی، نیازمندِ راهکاری جهانی هم هست؛ این یعنی همه جوامع باید در محافظت از محیط زیست برای نسل حال و آینده، احساس مسئولیت کنند. البته به‌رغمِ این واقعیت؛ تنها بعضی از کشورها به مقوله «چاره‌اندیشی» دراین‌مورد نگاه جدی دارند و تلاش کرده‌اند تا فعالیت‌های مخرب انسان‌محور بر طبیعت را کاهش دهند. کارشناسان مرکز آنالیزهای 24/7 Wall St. در تازه‌ترین گزارش خود، دست به اندازه‌گیری عملکرد کشورهای مختلف درمواجهه‌با محیط زیست زده‌اند که برای آن، از داده‌های تحقیقات مبسوط انجام‌گرفته توسط اندیشکده دانشگاه Yale برمبنایِ شاخص EPI و پروژه علمی «بانک جهانی» باعنوانِ «دیتابیس آنچه در جهان هدر می‌رود» استفاده کرده‌اند. این گزارش که خلاصه نتایج آن‌را نشریه USA TODAY به‌تاریخِ 14 جولای 2019 منتشر کرده؛ به مواردی متعدد همچون کیفیت هوا، کیفیت آب، تنوع زیستی، زیرساخت‌های دفع پساب، انتشار کربن و قوانین و سیاست‌های عملی‌شده درموردِ محیط زیست در کشورها، نگاه و مجموع این گزاره‌ها را بررسی کرده است. براین‌اساس، محققان توانسته‌اند کشورها را برپایه میزان حمایت یا عدمِ‌حمایت‌شان از محیط زیست رتبه‌بندی کنند که چکیده بهترین‌ها و بدترین‌های‌شان را در ادامه مطلب مرور می‌کنیم. البته باید توجه داشت که اگر کشوری یا کشورهایی در رده‌های بالای فهرست بهترین‌ها هستند، الزاماً به‌معنای آن ‌نیست که در سرانه مدیریت منابع و ضایعات هم سرآمد و نمونه باشند؛ چه‌بسا کشورهایی که اینجا حامی محیط زیست معرفی شده‌اند، خودشان بیشترین میزان ضایعات مخرب برای طبیعت را از جهاتی دیگر تولید می‌کنند. آنچه موردِ‌نظر بوده؛ اکتفا به چند شاخص است و این کشورها تنها براساسِ امتیازشان در این شاخص‌ها فهرست شده‌اند. نکته مهم دیگر اینکه، برنامه‌ریزی کلان و مؤثر برای پرداختن به مسائل زیست‌محیطی، نیازمندِ «هزینه» است و ازآنجاکه کشورهای فقیر دراین‌مورد کم‌توان و بعضاً ناتوان هستند، نباید آنها را با دیده منفی نگریست؛ چون اساساً منابع لازم و کافی را برای مقابله با بحران‌های مربوطه دراختیار ندارند.

کشورهایی با بیشترین میزان محافظت از محیط زیست

دانمارک
جمعیت درمعرضِ هوای آلوده: 56.9درصد
مناطق حفاظت‌شده توسط دولت: 17.9درصد
سرانه تولید ناخالص داخلی: 47.270دلار
در سال 2017 نیز دانمارک در رتبه اول ایستاده بود. برنامه‌های این کشور به‌ویژه درجهتِ بهبود کیفیت هوا بوده؛ ‌طوری‌که در پژوهش قبلی، میزان جمعیت درمعرضِ آلودگی هوا برای دانمارکی‌ها 78.8درصد گزارش شده بود و حالا این عدد به زیرِ‌60درصد رسیده. نام دانمارک به‌عنوانِ کشوری با بیشترین سطح فعالیت‌های مدافع محیط زیست نیز ثبت شده که اهدافی بلندپروازانه‌ را طراحی کرده است؛ ازجمله کاهش مصرف سوخت‌های رایج به ‌نصف و افزایش گرایش به استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر تا سال 2030 و سپس، حذف کامل سوخت‌های فسیلی تا سال 2050.

فنلاند
جمعیت درمعرضِ هوای آلوده: 0درصد
مناطق حفاظت‌شده توسط دولت: 14.2درصد
سرانه تولید ناخالص داخلی: 41.018دلار
فنلاند همیشه به‌عنوانِ کشوری دوستدار محیط زیست معرفی شده؛ شاید مهم‌ترین دلیلش این بوده که براساسِ گزارش WHO؛ جمعیت مواجه با هوای آلوده در این جغرافیا به صفر رسیده. درعینِ‌حال، از ثروتمندترین کشورهای صنعتی محسوب می‌شود که سیاست‌های متنوعی را برای ترویج سبک زندگی سبز اِعمال کرده است؛ از‌جمله هدف‌گذاری و پیش‌بینی راهکارهای مؤثر برای مقابله با هرگونه آسیب احتمالی دراین‌حوزه. یکی از کارهای انجام‌گرفته در این کشور، کاهش سرانه تولید آلاینده‌های محیطی و گسترش فرهنگ استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر است. درکنارِ‌آن، به‌خوبی از مراتع و جنگل‌های خود محافظت می‌‌کنند.

نروژ
جمعیت درمعرضِ هوای آلوده: 2درصد
مناطق حفاظت‌شده توسط دولت: 5.1درصد
سرانه تولید ناخالص داخلی: 64.965دلار
به‌یمنِ استقرار سیستم‌های انرژی آبی، 100درصدِ برق نروژ، از انرژی‌های تجدیدپذیر تأمین می‌شود. سرانه فضای سبز طبیعی این کشور نسبت به سایر جوامع اروپایی و آسیایی بیشتر است که خود، بهبود کیفیت هوا را به‌دنبال دارد. التزام این کشور به «پیمان کیوتو» (پیمانی جهانی به‌منظورِ کاهش صدور گازهای گلخانه‌ای)، این انتظار را ایجاد کرده که در سال آتی، انتشار کربن در این جغرافیا کاهش یابد. برنامه نروژ، صفرکردن انتشار کربن تا سال 2050 است. باید توجه داشت که وسعت مناطق حفاظت‌شده نروژ، نسبت به سایر کشورهای این فهرست، کمتر است.

 نیوزیلند
جمعیت درمعرضِ هوای آلوده: 0درصد
مناطق حفاظت‌شده توسط دولت: 30.5درصد
سرانه تولید ناخالص داخلی: 36.013دلار
بخشی از لذت تماشای فیلم‌های «ارباب حلقه‌ها» و «هابیت»، به مناظر باشکوه نیوزیلند بازمی‌گردد و البته آن آسمان آبی، کاملاً واقعی بوده و محصول گرافیکی CGI نیست. تقریباً یک‌سوم خشکی و آب‌های نیوزیلند توسط دولت این کشور محافظت شده و ازاین‌منظر، بالاترین سطح حفاظتی را در این فهرست دارد. نیوزیلند متعهد به «پیمان کیوتو» بوده و تصمیم دارد در سه موعد 2020، 2030 و 2050 به اهداف تعیین‌شده خود برسد. البته «بنیاد جهانی طبیعت» (WWF) عنوان کرده که وضعیت نیوزیلند در فرسایش خاک، جنگل‌زدایی و تخریب زیستگاه‌های حیاتِ‌وحش، مطلوب نیست.  

استرالیا
جمعیت درمعرضِ هوای آلوده: 24.9درصد
مناطق حفاظت‌شده توسط دولت: 29.7درصد
سرانه تولید ناخالص داخلی: 44.643دلار
پس از نیوزیلند، استرالیا بیشترین سطح محافظت‌شده را در این فهرست دارد که با تلاش‌های بسیار توانسته به اینجا برسد؛ بااین‌حال، سطح انتشار آلاینده‌ها در این کشور نسبت به دوره 2006 تا 2016، با افزایش 8.4درصدی روبه‌رو بوده و تولید کربن ناشی از سوخت‌های فسیلی به‌جهتِ تولید سیمان، افزایشی 3.2درصدی داشته. گزارش 2019 «سازمان همکاری و توسعه اقتصادی» (OECD)، استرالیا را متهم به انتشار قابلِ‌توجه گازهای گلخانه‌ای و مکلف به‌ گام‌برداشتن در مسیر اهداف 2030 «توافق‌نامه پاریس» کرد. برنامه‌های خاص استرالیا، ممنوعیت استفاده از کیسه‌های پلاستیکی و کاهش دورریز غذاست.

کشورهایی با کمترین میزان محافظت از محیط زیست

بوروندی
جمعیت درمعرضِ هوای آلوده: 100درصد
مناطق حفاظت‌شده توسط دولت: 7.6درصد
سرانه تولید ناخالص داخلی: 668دلار
انتشار کربن و آلاینده‌های صنعت سیمان در بوروندی طی 2007 تا 2017 به‌میزانِ 183.2درصد افزایش داشت. جنگل‌زدایی، ازبین‌رفتن تالاب‌ها و آلودگی آب؛ مهم‌ترین مشکلات زیست‌محیطی در این کشور مستقر در بخش مرکزی قاره آفریقاست. با سرانه اندک GDP هم نمی‌توان انتظار خاصی از دولت این کشور درجهتِ بهبود این مسائل داشت. درواقع، بوروندی جزو فقیرترین کشورهای جهان است و 75درصد جمعیت آن زیر خط فقر هستند. آگاهی عمومی درموردِ حفاظت از محیط زیست نیز در آنجا اندک است. بااین‌حال، بوروندی به «توافق‌نامه پاریس» پیوسته تا علیه تغییرات اقلیمی مبارزه کند.

هائیتی
جمعیت درمعرضِ هوای آلوده: 100درصد
مناطق حفاظت‌شده توسط دولت: 0.4درصد
سرانه تولید ناخالص داخلی: 1.653دلار
هائیتی، فقیرترین کشور نیمکره غربی‌ست؛ آن‌هم با میلیون‌‌ها انسان زیر خط فقر. این کشور ازسویی، به‌شدت درمعرضِ بلایای طبیعی همچون طوفان‌ها و زلزله‌های متعدد قرار دارد. جنگل‌زدایی، فرسایش خاک، رسوب‌ ساحلی، آلودگی آب و مدیریت ضعیف ضایعات و زباله‌ها را باید بزرگ‌ترین چالش‌های این کشور خواند. سازمان‌های دولتی و انجمن‌های مردم‌نهاد متعددی از چهارگوشه جهان تلاش دارند تا به بهبود ساختار اقتصادی و توسعه‌ روش‌های پایدار کشاورزی این کشور کمک کنند. دوسوم نیروی کار هائیتی، در بخش کشاورزی اشتغال دارند و تغییر اقلیم برای آنجا یک خطر بزرگ خواهد بود.

لسوتو
جمعیت درمعرضِ هوای آلوده: 100درصد
مناطق حفاظت‌شده توسط دولت: 0.3درصد
سرانه تولید ناخالص داخلی: 2.665دلار
دولت این کشورِ واقع در جنوبِ‌غربی آفریقا تقریباً هیچ‌گونه محافظتی از منابع طبیعی خاکی و آبی خود به‌عمل نیاورده. ازبین‌رفتن پوشش‌های زمینی و فراوانی آب‌های سطحی، باعث بروز خشکسالی و درنتیجه، تخریب خاک و فرسایش شدید زمین در آنجا شده. پروژه آبرسانی از مناطق مرتفع لسوتو با استفاده از سدها و تونل‌های مختلف، تلاشی برای انتقال آب و تولید نیروی برق است که نتوانسته انتظارات را برآورده کند. پیش‌بینی شده که فاز دوم این طرح، تا سال 2020 تکمیل و راه‌‌اندازی شود؛ بلکه کمکی به وضعیت وخیم این کشور کند. 

اریتره
جمعیت درمعرضِ هوای آلوده: 100درصد
مناطق حفاظت‌شده توسط دولت: 0.3درصد
سرانه تولید ناخالص داخلی: 1.510دلار
اگرچه اریتره «توافق‌نامه پاریس» را امضاء کرده و ملزم به انجام اقداماتی برای محافظت از طبیعت است و حتی اعلامیه‌ای را در سال 2017 به‌جهتِ حفاظت و بازسازی محیط زیست صادر کرده؛ اما همچنان نتوانسته گام مؤثری دراین‌زمینه بردارد و جزو کشورهایی با کمترین میزان محافظت از محیط زیست است. تنها 11درصد از جمعیت آنجا به خدمات بهداشتی اولیه دسترسی دارند. خشکسالی، سیلاب و الگوهای نامنظم باران، منجر به فرسایش خاک، بیابان‌زایی و تخریب زمین در این جغرافیا شده. اریتره، بر کرانه دریای سرخ در شمالِ‌شرقی آفریقا واقع است.

جیبوتی
جمعیت درمعرضِ هوای آلوده: 100درصد
مناطق حفاظت‌شده توسط دولت: 1.2درصد
سرانه تولید ناخالص داخلی: 2.705دلار
ازآنجاکه 90درصد از جیبوتی، بیابان است، این کشور را «عقیم» لقب داده‌اند. درواقع، برنامه‌های دولت این کشور در استفاده از زمین، تصفیه آب و مدیریت منابع، شکست خورده. بااین‌وجود، این کشور نیز از آسیب‌های تغییر اقیلم مصون نخواهد بود و باید اقداماتی در ایجاد خط محافظ ساحلی انجام دهد. جنگل‌زدایی باعث شده تا منابع طبیعی این کشور به‌شدت کاهش پیدا کند و تنها 1.2درصد از طبیعت جیبوتی تحت قوانین پارک‌های ملی قرار دارد. سطح آلاینده‌ها نیز در هوای این کشور بین سال‌های 1990 تا 2016 به‌میزانِ 54.3درصد افزایش یافته است.