در گفت‌وگو با مریم علمی؛ کارشناس ارشد روان‌شناسی بررسی شد؛
آسیب‌شناسی و پیشگیری از ارتکاب بزهکاری‌های اینترنتی در بین نوجوانان
وحید حاج‌سعیدی/با همه‌گیری ویروس کرونا و افزایش فعالیت‌های نوجوانان در بستر فضای مجازی، شاهد افزایش بزهکاری دراین‌فضا هستیم! بزهکاری یک رفتار ضداجتماعی و خلاف مقررات و قوانین است. درواقع، هرنوع رفتاری که با قوانین جامعه درتضاد باشد و برای آن مجازاتی تعیین شده باشد، بزهکاری نامیده می‌شود. قانون‌گذار برای این رفتارها که عموماً منجر به بر‌هم‌خوردن نظم اجتماعی، اقتصادی، اخلاقی و ... در جامعه می‌شوند، مجازات مختلفی وضع کرده است. درضمن واژه «بزه» درمورد تخلفات و قانون‌گریزی‌های کودکان‌ونوجوانان به‌کار می‌رود و برای تخلفات بزرگ‌سالان عمدتاً از واژه جرم استفاده می‌شود. از اواخر قرن نوزدهم ارتکاب رفتارهای بزهکارانه از جانب کودکان‌ونوجوانان در کشورهای بزرگ صنعتی بیشتر جلب‌توجه کرده است. درمورد علت بزهکاری عقاید مختلفی ابزار شده است. بسیاری از جامعه‌شناسان، روان‌شناسان، جرم‌شناسان و روان‌پزشکان معتقد هستند که تکامل صنعتی جوامع در تشدید رفتارهای بزهکارانه تأثیرگذار بوده‌اند و هر‌چه جامعه در مسیر ماشینی‌شدن و دور‌شدن از مناسبات اجتماعی و خرده‌فرهنگ‌های سنتی شتاب بگیرد، به‌همان‌نسبت نیز تبهکاری، قانون‌شکنی، بزهکاری و ارتکاب اعمال ضداجتماعی بیشتر می‌شود. ازسویی، عده‌ای بر‌این‌باورند‌که فروریختن بنای اعتقادات مذهبی یا حتی ضعف اخلاقیات در هر جامعه‌ای منجر به بی‌اثر‌شدن یا کم‌رنگ‌شدن وجدان یا همان پلیس باطنی فرد شده، ارتکاب به اعمال خلاف قانون را بیشتر می‌سازد. به‌منظور آشنایی بیشتر با لایه‌های مختلف بزهکاری بین جوانان و نوجوانان، گفت‌وگویی کوتاه با مریم علمی؛ کارشناس کارشناسی ارشد روان‌شناسی انجام داده‌ایم.
بزهکاری را به بیان ساده تعریف کنید.
بزهکاری به‌زبان ساده یک پدیده اجتماعی‌ست که در محیط‌های مختلف اجتماعی دارای اشکال گوناگونی‌ست. درواقع، هر رفتاری که باعث دخالت در حقوق دیگران، بر‌هم‌زدن رفاه جامعه یا خود شخص شود بزهکاری نامیده می‌شود. به‌عنوان‌مثال، می‌توان سرقت، استفاده از مواد مخدر، فروش مواد مخدر، قتل، فحشاء، اذیت و آزار رسانیدن به دیگران را از جمله رفتارهای بزهکارانه نام برد.
عمده‌ترین دلایل بزهکاری نوجوانان کدم‌اند؟
بزهکاران ازنظر روان‌شناسی دارای شخصیت‌های متفاوتی هستند و متغیرهای متعددی در بزهکاری نوجوانان مؤثر هستند. از جمله این متغیرها می‌توان به متغیرهای ژنتیکی، شخصیتی، متغیرهای خانوادگی و طبقه اجتماعی اشاره کرد. احساس بی‌کفایتی، طردشدگی عاطفی و نیاز به ابراز وجود، نداشتن دسترسی به منابع زندگی، فقر، طلاق و اعتیاد والدین، تبعیض بین فرزندان، کمبود محبت، عدم‌حضور پدر در خانه، بزهکاری یکی از اعضای خانواده، نداشتن الگوی رفتاری مناسب، عدم درک فرزندان، سکونت در محله‌های کمتر برخوردار، گروه همسالان، بی‌اعتنایی و سهل‌انگاری خانواده‌ها به رفتارهای فرزندان و ... تنها تعدادی از عواملی هستند که مسیر بروز بزهکاری را دردسترس و هموار می‌سازند.
بزهکاری در فضای مجازی به‌ویژه در دوران کرونا را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
تا قبل از همه‌گیری کرونا، خانواده‌ها به‌دلیل مسائل اجتماعی پیچیده و بروز مخاطرات ریزودرشت، محیط خارج از خانه را عمدتاً محیطی ناامن تلقی می‌کردند. این تلقی خانواده از ناامنی بیرون منزل نیز امری طبیعی‌ست؛ چراکه عمدتاً احتمال آلوده‌شدن به مفاسد اجتماعی یا بروز بزهکاری و در سطح کلان‌تر بروز جرم در خارج از محیط خانه صورت می‌گیرد؛ اما بعد از همه‌گیری کرونا و تعطیلی مدارس، استفاده از فضای مجازی در انجام بسیاری امورات به‌ویژه درس و ادامه تحصیل، فراگیر شد و ضریب نفوذ استفاده از فناوری‌های نوین چندبرابر شد؛ اما هم‌زمان با این گسترش پرشتاب استفاده از تکنولوژی و ساعات حضور متمادی نوجوانان در فضای مجازی، زمینه بروز برخی بزهکاری‌ها نیز افزایش یافت. عدم آشنایی با الفبا و مقومات حضور دراین‌فضا، کانالیزه‌نبودن موارد استفاده، عدم آشنایی خانواده‌ها با شیوه‌های کنترل فرزند در فضای مجازی، امکان بروز مخفی‌کاری و داشتن لایه‌های امنیتی متعدد، حضور افراد سودجو با اهداف و مقاصد مختلف در فضای مجازی، عدم امکان نظارت بر این‌فضا در‌مقایسه‌با فضای حقیقی و ... از جمله مواردی هستند که امروزه بسیاری از خانواده‌ها با آن درگیر هستند. حضور در برنامه‌های پخش زنده (لایو) افراد معلوم‌الحال، عضویت در کانال‌ها و شبکه‌های با تصاویر و کلیپ‌های خارج‌ازعرف، معاشرت با گروه غیر‌همسالان و غیر‌هم‌جنس بدون آشنایی از تبعات و مخاطرات و ... مقدمات ایجاد انحرافات ذهنی، روانی، جنسی، عقیدتی، مذهبی و هویتی نوجوانان را در‌این‌بستر فراهم می‌کند.
راهکارهای مقابله با بزهکاری نوجوانان در فضای مجازی کدم‌اند؟
گام اول به‌عقیده بنده، آموزش والدین و نوجوان است. هرگاه خانواده و نوجوان اهداف و مقاصد خود را از حضور دراین‌فضا تبیین و مشخص کنند، تبعات کمتر و کم‌رنگ‌تر خواهد شد. پرسه‌زنی‌های بی‌مورد و چرخ‌خوردن‌های بی‌هدف در‌این‌بستر، علاوه‌بر اتلاف وقت و انرژی و بروز آسیب‌های جسمی، اولین‌گام در بروز بزهکاری یا در‌معرض بزهکاری واقع‌شدن است. در گام دوم نهادهای نظارتی باید تلاش بیشتر و شایسته‌تری درخصوص صیانت ازاین‌فضا و برخورد با افرادی کنند که این‌فضا را ناامن کرده و درصدد اهداف غیرانسانی خود هستند. در گام بعد رسانه ملی می‌تواند با نمایش فیلم‌های آموزشی نحوه استفاده صحیح ازاین‌فضا را در قالب کسب درآمد، تولید محتوا، معرفی سایت‌هایی که دغدغه آموزش انواع مهارت‌ها را دارند، زمینه استفاده صحیح ازاین‌فضا را فراهم سازد.