جام‌جهانی فوتبال؛ حکایت گاو نقدیِ چهارساله «فیفا»

«فیفا» تنها یک نهادی ورزشی که بر انجام رویدادهای این‌رشته ورزشی در سطح بین‌المللی نظارت می‌کند و برنامه‌های متعددی را برای بهترشدنِ مسابقات در جوامع مختلف طراحی می‌کند، نیست؛ مدت‌هاست که این مرجعِ فوتبالِ جهان، به یک ماشینِ پاروکردنِ پول تبدیل شده است و حتی اگرچه در تبلیغات گسترده، «سیاسی‌کاری‌ در ورزش» را برنمی‌تابد؛ اما هرجایی‌که منافع صاحبان سرمایه اقتضا کند، از اصولِ خود دراین‌زمینه نیز عدول می‌کند. «فیفا» نیز یکی از نهادهایِ حاکمیتیِ بین‌المللی در خدمتِ سرمایه‌داری به‌شمار می‌رود که رفتارهایی دوگانه را در مسائلی مشابه درپیش می‌گیرد و پیش از ورزش و اخلاق، «پول» و «قدرت» را حاکم بر میدان‌های فوتبالی کرده است؛ اتخاذ رویه‌هایی نامعمول و تصمیم‌هایی که هرچندوقت‌یک‌بار از تریبون این سازمان اعلام می‌شود، گویایِ ماهیت و نیز نگرشِ منفعت‌طلبانه آن است.

هنگامی‌که «فیفا» اعلام کرد که «جام‌جهانی فوتبال 2030» در شش کشور در سه قاره برگزار خواهد شد، واکنش‌ها ترکیبی از سردرگمی و خشم بود؛ زیرا هیئت‌حاکمه جهانی فوتبال، باردیگر با اتخاذ تصمیمی که ظاهراً شیوه‌های مرسوم و رایج را نادیده می‌گیرد و حکایت از سنت‌شکنی دارد؛ همه را شوکه کرد! درحالی‌که «جشن صدمین‌ سالگرد جام‌جهانی» با انجام سه بازی اولِ در «آرژانتین»، «پاراگوئه» و «اروگوئه» (که دومین کشور درواقع، میزبان اولین جام‌جهانی فوتبال در سال 1930 بود) روی کاغذ «ایده خوبی» به‌نظر می‌رسد، «آمریکای جنوبی» عملاً برای چنینی اقدامی آن‌قدرها گزینه مناسبی نیست. دوریِ این جغرافیا از سه کشور «اسپانیا»، «پرتغال» و «مراکش» به‌میزان پروازی 12‌ساعته (به‌عنوان سایر میزبانان جام‌جهانیِ یادشده)، برای ورزشکارانی که باید یک‌روز در زمستانِ آمریکای جنوبی و چندروز را در تابستان اروپا/‌آفریقای شمالی بازی کنند، «ایدئال» نیست. ناگفته نماند که «ردپای اکولوژیکیِ» چنین ولخرجیِ فوتبالی نیز در سطح بین‌الملل، خودش به‌مثابه یک «لکه ننگ» بر پیشانیِ محبوب‌ترین رویدادِ ورزشیِ جهان، خواهد بود. البته تصمیم اخیرِ «فیفا» فقط مستلزم برخی «چالش‌های لجستیکی» نیست؛ زیرا به‌نظر می‌رسد یک‌باردیگر، این نهادِ بدنام در امرِ «فساد مالی»، راهی خلاقانه برای «پول‌درآوردن» یافته است. درواقع، تقسیم «جام‌جهانی 2030» در سه قاره و سه کنفدراسیون، به «فیفا» این امکان را می‌دهد که بدون متهم‌شدن به دورزدنِ اصول رسمیِ این نهاد، خیلی‌سریع «جاه‌طلبیِ میزبانی عربستان سعودی» را برآورده سازد! به‌لطف مشارکت سازوکارهایِ ورزشیِ UEFA (اروپا)، CAF (آفریقا) و CONMEBOL (آمریکای جنوبی) در جامِ یادشده، مسابقات 2034 به «آسیا» یا «اقیانوسیه» خواهد رفت (علی‌رغم‌اینکه «قطر» میزبان مسابقات در 2022 بود). اتفاقاً «فدراسیون فوتبال عربستان سعودی» (SAFF) بلافاصله اعلام کرده است که قصد دارد وارد مناقصه «جام‌جهانی فوتبال 2034» شود؛ پیشنهادی که احتمالاً بدون چالش خواهد بود؛ زیرا به‌هرحال، «فیفا» آخرین‌مهلت را برای فدراسیون‌های عضو تعیین کرده تا علاقه خود برای حضور در مناقصه در 31 اکتبر را تأیید کنند.  جام‌جهانی فوتبال چهارساله نه‌تنها یکی از بزرگ‌ترین رویدادهای ورزشی در جهان است؛ بلکه مهم‌ترین منبع درآمد «فیفا» نیز به‌شمار می‌رود. فروش حقوق مربوط به جام‌ 2022 (قطر) به‌تنهایی 6.3‌میلیارددلار درآمد برای «فیفا» طیِ بازه زمانیِ 2019 تا 2022 ایجاد کرد که بالغ‌بر 83‌درصد از کل درآمد این سازمان درآن‌دوره، بود. برای‌نمونه باید اشاره کنیم که برگزاریِ جام در «برزیل» (2014) مبلغِ 2.10میلیارددلار برای «فیفا» درآمد داشت؛ این‌مبلغ در جام‌‌ 2018 در «روسیه»، به 4.64میلیارددلار؛ و در جام 2022 در «قطر» به 5.77میلیارددلار رسید. به‌عبارتی، «فیفا» از 2014 تا 2022 افزایش درآمدی بیش از دوبرابر را در کمتر از یک‌دهه تجربه کرده! بنابراین، وقتی از «جام‌جهانی» برای این نهاد به‌مثابه «گاو نقدی» یاد می‌شود، بیراه نیست. «گاو نقدی» (Cash Cow؛ یا گاو شیری) اصطلاحی در ادبیات سرمایه‌گذاری‌‌‌ست و اشاره دارد به سرمایه‌ای که «بازدهی ثابتی» دارد. بسیاری از کسب‌وکارها تلاش می‌کنند چنین سرمایه‌گذاری‌هایی را ایجاد یا خریداری کنند؛ زیرا می‌توان از آن‌ها برای افزایش درآمد کلیِ شرکت و حمایت از تلاش‌های کم‌سودِ دیگرِ کسب‌وکار استفاده کرد. اصطلاح «گاو نقدی»، استعاره‌ای از «گاو شیری» بوده که در مزارع برای تولید شیر استفاده می‌شود و جریانی ثابت از درآمد را به‌ازایِ «هزینه نگهداری کم» ارائه می‌دهد. آن‌ها محصولات یا خدماتی‌اند که به جایگاه «رهبر بازار» دست یافته‌اند؛ و جریان‌های نقدیِ مثبت و بازده دارایی‌ها را ارائه می‌کنند که از نرخ رشد بازار بیشتر است. برتریِ آن‌ها این‌است‌که مدت‌ها پس از بازپرداخت سرمایه اولیه، هنوز سودآورند! در گزارش 20 نوامبر 2022 رسانه Al Jazeera آمده است که «جیانی اینفانتینو» فاش کرده که «فیفا» از‌طریق قراردادهای تجاری مرتبط با «جام‌جهانی 2022 قطر» درآمد بی‌سابقه‌ای به‌دست آورده است؛ که یک‌میلیارد‌دلار بیش از درآمدی‌ست که این سازمان از دوره قبلی جام‌جهانی منتهی به رویداد 2018 «روسیه» به‌دست آورده بود. این «درآمد اضافی» نیز با انجام معاملات تجاری با میزبانان افزایش یافت. «شرکت نفت و گاز دولتی قطر» (Qatar Energy) به‌عنوان پشتیبانِ مالی سطح‌بالا، به این‌گروه ملحق شد و حامیان جدید رده‌سوم نیز شامل بانک قطریِ QNB و شرکت مخابراتیِ Ooredoo بودند. «فیفا» قراردادهای اسپانسر درجه‌دوم را از پلتفرم مالی Crypto.com و ارائه‌دهنده بلاکچین Algorand (اولین حامی جدید آمریکایی‌اش در بیش از یک‌دهه) به منابع درآمدیِ خود افزود. قراردادهای کلیدیِ پخش «جام‌جهانی قطر» اگرچه در زمان ریاستِ «سپ بلاتر» امضا شده بود؛ اما مبلغ قابل‌توجهی را به آن‌ها سرازیر کرد ... این‌ها نشان می‌دهد که «فیفا» چگونه می‌تواند با تغییر سازوکارها در پذیرش میزبانی‌، جذب حامیان جدید برای بخش‌های گوناگون (ازجمله تأمینِ جوایز) و تغییر قراردادهای پخش، درآمدهای خود را افزایش دهد. «فیفا» حساب‌های خود را در چرخه‌های چهار‌ساله در هر جام‌ سازمان‌دهی می‌کند. به‌لطفِ استراتژی مالی جدید برای فوتبال زنان و توسعه «جام‌جهانی 2026» (در آمریکا، کانادا و مکزیک) که 48 تیم (به‌جایِ 32 تیم کنونی) برای اولین‌بار به‌رقابت خواهند پرداخت، احتمالاً درآمد این سازمان از ‌رقابت‌ها نیز به 10‌میلیارد‌دلار در چهار‌سال‌آینده خواهد رسید.

مصطفی رفعت