ساز ناکوک حواشی موسیقی در سالی که گذشت

موسیقی در سال ۱۴۰۲ نیز همانند سال‌های گذشته با فرازونشیب‌ها و اتفاقات مختلفی همراه بود که شاید بتوان آغاز این ماجراجویی موسیقی در سال گذشته را به‌نوعی با بازگشت محسن ابراهیم‌زاده به صحنه کنسرت مرتبط دانست؛ درحقیقت این خواننده اردیبهشت‌ماه سال ۱۴۰۲ اعلام کرد که بالاخره پس از گذشت ۹ ماه و حل‌شدن مشکل حنجره‌اش به موسیقی برمی‌گردد. در وهله بعدی، این علیرضا قربانی بود که در ۱۴۰۲ حاشیه‌ساز شد؛ هنرمندی که حواشی زیادی دراین‌سال به‌واسطه کنسرت‌های متعدد او به‌وجود آمد. علیرضا قربانی طی کنسرت اردیبهشت‌ماهش در جریان تور کنسرت‌های او، برای لحظاتی دچار گرفتگی صدا شد که پس از این اتفاق، تماشاگران کنسرت، ادامه قطعه را بدون همراهی صدای او همخوانی کردند؛ اتفاقی‌که در فضای مجازی بازتاب گسترده‌ای داشت. درهمان‌زمان بسیاری علت این همخوانی را علاقه مردم به علیرضا قربانی دانستند و عده‌ای از این خواننده به‌علت اجرای زنده‌اش تشکر کردند؛ چراکه وقتی یک اجرای زنده موسیقی درحال‌برگزاری باشد، چنین اتفاقاتی امری عادی است و طی اجراهای زنده موسیقی در دنیا بارها حتی گرفتگی صدا به‌اتمام کنسرت ختم شده است. از اوایل سال گذشته با پدیده جدیدی به‌نام «هوش مصنوعی» روبه‌رو شدیم که بسیار هم سروصدا به‌پا کرد. درحقیقت «هوش مصنوعی» که این‌روزها دسترسی به آن کار دشواری نیست، قابلیت‌های گسترده‌ای دارد که یکی از این قابلیت‌ها درزمینه موسیقی است؛ به‌گونه‌ای‌که در جدیدترین نسخه حتی توانستیم اثر «محمدرضا شجریان» را با صدای «بیلی آیلیش» گوش دهیم! البته درهمان‌زمان نگرانی‌هایی مبنی‌بر کپی‌رایت به‌وجود آمد، به‌این‌گونه که یک کاربر فضای مجازی آهنگی به‌نام Heart On My Sleeve را بااستفاده‌از صدای Drake و The Weeknd ساخت که درهمان‌زمان توجه زیادی را به‌خود جلب کرد، ولی پس از وایرال‌شدن در فضای مجازی، به‌خاطر قوانین کپی‌رایت حذف شد. پس از این اتفاق اسپاتیفای هزاران آهنگ تولیدشده با هوش مصنوعی را برای جلوگیری از گسترش آن‌ها حذف کرد. همچنین نسخه‌ی عمومی MusicLM به کاربران اجازه نداد موسیقی موردنظرشان را با صدای خواننده‌های خاص ایجاد کنند و گوگل با اعمال این محدودیت توانست از مشکلات کپی‌رایت جلوگیری کند. در خردادماه سال ۱۴۰۲ حساب‌رسمی باشگاه فوتبال «آ. ث. میلان» در اینستاگرام طی اقدامی جالب از یک موسیقی اصیل ایرانی و البته قدیمی بر روی ویدیوی گل‌های تیمش مقابل تیم «سمپدوریا» در شب پیروزی پنج بر یک استفاده کرد. موسیقی که باشگاه فوتبال «آ. ث. میلان» در ویدیوی خود کار کرد، اثری از موسی‌خان معروفی (پدر جواد معروفی) است؛ فردی‌که گفته می‌شود ردیف‌های ایرانی را زنده کرده است. این‌اقدام باشگاه فوتبال «آ. ث. میلان» اقدامی عجیب و درعین‌حال جالب بود که درآن‌زمان در فضای مجازی سروصدای بسیاری به‌پا کرد. در اواخر سال ۱۴۰۱ و اوایل سال ۱۴۰۲، خبر ممنوعیت یا لغو برگزاری کنسرت توسط برخی هنرمندان موسیقی چندباری رسانه‌ای شد که البته درصورت صحت داشتن خبرها، عمر این ممنوعیت‌ها چندان طولانی نبود و اغلب خواننده‌ها پس از مدت کوتاهی، توانستند فعالیت خود را از سر بگیرند. بااین‌همه در خرداد سال ۱۴۰۲ می‌رسد نام چندتن از خوانندگان به‌عنوان ممنوع‌ازکار اعلام شد که واکنش‌هایی را از سمت خود آن‌ها به‌همراه داشت. این خوانندگان عبارت بودند از رضا صادقی، محسن یگانه، امیر مقاره، بابک جهانبخش و امید حاجیلی که برخی از آن‌ها در فضای مجازی این اتفاق را تائید کردند و یا مدیر برنامه آن‌ها طی گفت‌وگویی با ایسنا این اتفاق را تائید کردند. بااین‌حال وزیر ارشاد دوروزبعد در حاشیه جلسه هیئت‌دولت در جمع خبرنگاران حاضر شد و مطالب مطرح‌شده درباره ممنوعیت فعالیت برخی خوانندگان پاپ را «خبرسازی» خواند و تأکید کرد که از اساس این‌نوع خبرسازی‌ها را رد می‌کند. فرج علیپور ـ خواننده موسیقی لرستان و نوازنده کمانچه ـ که قرار بود پس از برگزاری کنسرت خود در تهران، سه‌شنبه نهم خرداد در کرج روی صحنه برود، از لغو کنسرت خود توسط ارشاد استان البرز درست در روز کنسرتش خبر داد. علیپور درهمان‌زمان به ایسنا گفت که از علت این‌ماجرا خبردار نیست و دلیل لغو کنسرتش را به او و تیم برگزارکننده اطلاع نداده و تنها از آن‌ها خواسته‌اند که کنسرت را لغو کنند. شیرمحمد اسپندار ـ سرشناس‌ترین دونلی‌نواز ایران ـ به‌علت ابتلا به آب‌مروارید و تشخیص نادرست پزشکی، بینایی خود را از دست داد. الله‌بخش اسپندار (فرزند شیرمحمد اسپندار) طی گفت‌وگویی با ایسنا توضیح داد پدرش پیش‌ازاینکه بینایی خود را به‌طورکامل از دست بدهد تنها ۲۵‌درصد توانایی بینایی داشته است. بنابر گفته‌های الله‌بخش اسپندار، پدرش بیماری‌های زمینه‌ای هم داشته که در تشدید تضعیف بینایی او اثرگذار بوده است. «محسن یگانه» که در حواشی اخبار موسیقی حضور پررنگی داشت و نامش در فهرست ممنوع‌ازکارها به‌چشم می‌خورد، در یکی از کنسرت‌های خردادماهش از قصدش برای صحبت درباره پشت‌پرده‌های موسیقی خبر داد و گفت: «فارغ از اتفاقاتی‌که همه در جریان آن‌ها هستند، اتفاقات دیگری رخ داد که هیچ‌کس نمی‌داند. روزی می‌خواهم سفره دلم را باز کنم، شاید آخر تیرماه محسن یگانه را در چند پادکست ببینید تا یکسری مسائل را برای شما بشکافد و درباره موسیقی و اتفاقاتی‌که پشت‌پرده آن رخ می‌دهد، صحبت کند». البته که نه تهدیدهای یگانه عملی شد و نه پادکستی منتشر شد! درشرایطی‌که برگزاری کنسرت در محوطه‌های تاریخی به‌لحاظ امکان آسیب با اماواگرهایی همراه بود، در خرداد و تیر سال ۱۴۰۲ کاخ‌ سعدآباد سه کنسرت را میزبانی می‌کرد که هرکدام جمعیت بالایی را هم پذیرا بودند. ضمن‌اینکه درشرایطی‌که فضایی به‌عنوان پارکینگ برای مخاطبان این کنسرت‌ها درنظر گرفته نشده بود، براساس مشاهدات برای مثال در کنسرت علیرضا قربانی محل‌های پارک اتومبیل در خارج از محوطه سعدآباد، به‌قیمت ۲۰۰‌هزارتومان اجاره داده می‌شد! گرشا رضایی که نهم تیرماه در سینما قدس سیرجان به‌روی صحنه رفته بود، با حمله عواملی ناشناس که سلاح سرد به‌همراه داشتند، روبه‌رو شد و در جریان این اتفاق دونفر زخمی شدند و پلیس وارد عمل شد. طبق ویدیوهای منتشره، افرادی‌که به کنسرت رضایی حمله کردند، علاوه‌بر ایجاد فضای رعب و وحشت، شیشه‌های سالن را خورد کرده‌اند که البته گویا با مقاومت عوامل حراست، نتوانسته‌اند به داخل سالن کنسرت راه یابند. بااین‌همه آن‌طورکه از اظهارات خواننده و مسئول برگزارکننده برمی‌آمد، در پی این حادثه چندنفر آسیب دیدند. ضمن‌اینکه در ادامه این حادثه، گرشا رضایی و گروهش توانستند از محل برگزاری کنسرت خارج شوند. در تیرماه، روابط‌عمومی بنیاد فرهنگی هنری رودکی خبر حضور بیش از ۸۳ هنرمند در آزمون نوازندگی ارکستر سمفونیک تهران را به رسانه‌ها ارسال کرد، بااین‌حال چندی‌بعد خبرهایی مبنی‌بر قطع همکاری این‌مجموعه با ۴۰ نوازنده باسابقه در این ارکستر منتشر شد. درهمان‌زمان مدیرعامل وقت بنیاد رودکی (مهدی سالم) اخراج نوازندگان را تکذیب کرد، بااین‌حال نوازندگان اخراجی ارکستر صراحتاً این اتفاق را «اخراج» خواندند. به‌هرجهت کشمکش‌های بسیاری تا مدتی مدید درباره نوازندگان اخراجی ارکستر درجریان بود و حتی پای وزیر هم به این‌جریان باز شد و دستور بازگشت این‌افراد به ارکستر را داد، اما درنهایت پس از گذشت چندین‌ماه مشخص نیست که چه بر سر آن ۴۰ نفر آمد! کنسرت مجید سالاری (خواننده بندرعباسی) که قرار بود ۲۵ تیرماه روی صحنه برود، طبق اعلام برگزارکنندگان لغو شد. این درحالی است که برخی می‌گفتند «زنانه‌بودن صدای خواننده» باعث لغو این کنسرت شد! حمید خسرو (تهیه‌کننده کنسرت) درباره این اتفاق به ایسنا گفت: «سالن دلایل خود را داشت و توضیح دقیقی هم ارائه نمی‌داد؛ اما زنانه‌بودن صدای خواننده پیش‌ازاین‌هم برای مجید سالاری ایجاد مشکل کرده بود و حتی چندسال هم برای گرفتن مجوز تلاش کرد.» کیوان ساکت که قرار بود در برنامه «تد تهران» سخنرانی کند،‌ با ممانعت ازسوی مسئولان برنامه برای حضور سازش روی صحنه همراه شد؛ اقدامی که با اعتراض ساکت همراه شد و به‌نظر می‌رسید صرفاً اعمال‌سلیقه شخصی در بخش خصوصی بوده. ماجرا ازاین‌قرار بود که اعلام شد، کیوان ساکت در برنامه «تداکس تهران» به‌مدت ۱۸‌دقیقه درباره موضوع «ساز کهن شیوه‌های نو» برنامه خواهد داشت اما طی یک اتفاق غیرمنتظره به او اعلام شد نمی‌تواند به‌همراه با ساز به‌روی صحنه برود. البته به‌نظر می‌رسید که برگزارکنندگان این‌برنامه احساس کردند برای حضور ساز روی صحنه نیاز به کسب مجوزهای لازم دارند اما باید این‌نکته را درنظر داشت که در چنین برنامه‌ای ساز برای کیوان ساکت نقش پاورپوینت را برای سخنران ایفا می‌کند و او به‌جای صفحه نمایش قرار بود صحبت‌های تکمیلی‌اش را روی سازش توضیح دهد. موزه‌ سینما که چند‌سال‌پیش یکی از اتاق‌هایش را به «فرهاد مهراد» اهدا کرد تا همسر فرهاد یادگارهای او را در آن بچیند، سال گذشته فضای بزرگ‌تری را در دل خود برای یادگاری‌های فرهاد در‌نظر گرفت و این‌گونه خانه فرهاد از اتاقی به اتاق دیگر در موزه سینما رفت. 
نگار ذکایی/ ایسنا