سـدی که نکوست از لزومش پیداست!

معمولا هر زمان صحبت از کمبود آب و کاهش این عامل حیاتی به میان می‌آید، یکی از اولین گزینه‌های مخرب، روند سدسازی در کشور در طی این سال‌ها بوده که به عنوان یکی از علل اصلی هدررفت منابع آبی مطرح است. در این‌که سدسازی برای توسعه‌ در ابعاد گسترده یک لزوم و باید است، شکی نیست اما این مساله باید به چه شکلی و در چه حدی صورت بگیرد؟ در حالی‌که در ماه‌های اخیر موضع وزارت نیرو درباره‌ی سدسازی از سوالات فعالان آب و محیط‌زیست بوده است، معاون وزیر نیرو اخیرا در سخنانی صریح، کاملا از ساخت سد در کشور دفاع کرده است. در حالی‌که برخی اظهارات چندی‌پیش وزیر نیرو با مضمون این‌که سد جدیدی در کشور ساخته نخواهد شد را این‌گونه تفسیر کرده بودند که این وزارتخانه در دولت یازدهم، مخالف سدسازی است، معاون وزیر نیرو در امور آب، در سخنانی تاکید کرده است که بدون سدسازی نمی‌توان منابع آبی را تامین کرد. معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا معتقد است که «منتقدان سدسازی در ایران وضعیت طبیعی و جغرافیایی خاص ایران را در نظر نمی‌گیرند، چرا‌که بدون وجود سد، تامین آب بیشتر شهرهای ایران ممکن نیست». واقعیت این است که سدسازی هم مانند بسیاری مسائل پایه‌ای کشور، موافقان و مخالفانی دارد که هرکدام نظراتی درخصوص ساخت سد ارائه می‌دهند. برخی کارشناسان بر این عقیده‌اند که ساخت سد در کشورهای پیشرفته یک مقوله‌ی رد شده است و دیگر توجیه اقتصادی و فنی ندارد و برخی دیگر وزارت نیرو را متهم اصلی می‌دانند. با وجود این وزارت نیرو پاسخ می‌دهد تعداد زیادی از سدهای در دست ساخت در منطقه‌ی موردنظر از نظر آب مشکلی نخواهند داشت و دولت به دلیل پیشرفت فیزیکی بالای این سدها تصمیم به پایان دادن آن دارد. این در حالی است که سال بارشی گذشته چندان خوب گزارش نشده و تیزر‌های تبلیغاتی وزارت نیرو دال بر این است که وضع آب در شرایط بحرانی قرار دارد. موضوعی که درباره‌ی مدیریت موثر در بخش آب وجود دارد، تداخل در سدسازی است که اکنون تناقض‌گویی‌های متعددی در این‌باره وجود دارد. از سویی وزارت نیرو می‌گوید ساخت برخی سدها در زمان دولت قبل کارشناسی نبوده و حتی کار به تخریب آن‌ها کشیده شده است و از سوی دیگر خود از ساخت 119 سد جدید در کشور خبر می‌دهد! یعنی مشخص نیست اگر سدهای قبلی باعث خشک شدن برخی رودخانه‌ها و آسیب‌دیدن زمین‌های کشاورزی یا کاهش کیفیت آب برخی رودخانه‌های مهم چون کارون شده است، چرا باید پروژه‌های سدسازی جدیدی در کشور آغاز شود؟ این در حالی است که به تازگی رحیم میدانی در مراسم آغاز عملیات اجرایی جدیدترین سدی که دولت یازدهم افتتاح کرده است با بیان این‌که همواره تلاش وزارت نیرو این بوده که مسیر توسعه‌ی کشور را هموار کند، گفته است: کشور ما نیازمند توسعه، ایجاد اشتغال مولد، افزایش ظرفیت تولید مواد غذایی و تامین مناسب آب است که در کنار تمام این موارد باید به توسعه‌ی پایدار توجه کنیم. میدانی با اشاره به بازنگری‌های صورت گرفته بر روی پروژه‌های سدسازی در دولت یازدهم، اذعان داشت: این‌که ما پروژه‌های سدسازی را دوباره مورد بازنگری قرار دادیم به لحاظ تاکیدی دوباره بر اهمیت محیط زیست بود و این‌گونه نبود که ما نیاز به سدسازی نداریم. توجه ما در سدسازی این بود که باید به مطالبات محیط‌زیستی توجه کرد، چرا‌که نمی‌شود حق محیط‌زیست را نادیده گرفت. وی با بیان این‌که بدون سدسازی نمی‌توان کشور را اداره کرد، ادامه داد: کسانی که منتقد سدسازی در ایران هستند، وضعیت طبیعی و جغرافیایی ایران را در نظر نمی‌گیرند، چرا‌که 47‌درصد بارش‌های کشور در فصل زمستان است، اما پیک مصرف ما در تابستان قرار دارد. چندی پیش، مشاور وزیر نیرو با بیان این‌که در 10سال گذشته میزان بارندگی در کشور از 250 میلی‌متر به 203 میلی‌متر کاهش یافته است، گفته بود: میزان بارش‌ها در کشور نسبت به دوره‌ی درازمدت، 20‌درصد و نسبت به سال گذشته، 14‌درصد کاهش دارد. اما آیا واقعا سدسازی مشکل اصلی در زمینه‌ی روند خشکسالی کشور در کنار کاهش بارندگی است؟ سیدمحمد سادات ابراهیمی، عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس در مصاحبه‌ای در خرداداماه امسال گفته بود: با توجه به سابقه‌ای که وزارت نیرو در افتتاح سدها داشته مشخص است که این کار به صورت کارشناسی انجام نمی‌شود و فاقد طرح مطالعاتی منطقه‌ای است. وی افزوده بود: تائید این صحبت بنده سدهایی است که ساخته شده، اما تاکنون آبگیری صورت نگرفته است. این موضوع نشان‌دهنده‌ی آن است که جانمایی سدها به خوبی شناسایی نشده و از نگاه کارشناسی به دور است. عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس اظهار کرده بود: برای مثال، سد گتوند علیا در زمانی که ساخته می‌شد مسئولان وقت با کمال قاطعیت درباره‌ی نمک این سد صحبت می‌کردند که مشکلی در بخش افزایش نمک و ته‌نشین شدن آن به وجود نمی‌آید، اما متاسفانه بعد از مدتی شاهد این موضوع بودیم که نمک این سد شروع به ته‌نشین شدن کرد و باعث افزایش حجم نمک در کف سد شد. در چنین شرایط آبی که قرار است از سد خارج شود کمتر خواهد بود، به این دلیل که میزان ته‌نشین بودن نمک سد زیاد است. سادات ابراهیمی تصریح کرده بود: تاکنون هیچ اقدام عملیاتی هم برای این بخش انجام نشده است. برخی سدهای دیگر نیز از نظر عقلانی توجیه اقتصادی و زیست‌‌محیطی ندارند. حال میدانی تصریح می‌کند: وزارت نیرو تلاش می‌کند یک برنامه‌ی کلان و درازمدت در بخش آب داشته باشد تا با تعیین میزان آب قابل برنامه‌ریزی و استفاده درست از منابع آب تجدیدپذیر بتواند مصرف آب در کشور را به درستی مدیریت کند. این اظهارات میدانی، پایانی بود بر تصورات منتقدانی که فکر می‌کردند می‌توانند وزارت نیرو دولت یازدهم را با برنامه‌های توقف سدسازی همراه کنند.