آلودگی هوا به‌همان‌میزان که در بروز و افزایش بیماری‌های جسمی و مرگ‌ومیر تأثیرگذار است، منجر به آسیب‌های روحی و روانی متعدد می‌شود و شکایات مبنی‌بر احساس غمگینی، تنش و بی‌قراری در افراد را بیشتر می‌کند و مشاهده این علائم، کیفیت زندگی و رضایت افراد را کاهش می‌دهد. به‌گزارش ایمنا؛ در دنیای امروز، آلودگی هوا به یکی از معضلات پیچیده و همیشگی زندگی انسان‌ها در سراسر جهان تبدیل شده است. تحقیقات مختلف نشان می‌دهد ذرات ریز معلق در هوا، گازهای گلخانه و مسموم بر وجود انسان تأثیرات منفی دارد. تحقیقات مختلف رابطه میان آلودگی هوا و بیماری‌های پوستی، گوارشی، قلبی و ریوی را نشان داده‌اند؛ اما تکان‌دهنده‌تر آنکه طبق پژوهش‌های مختلف؛ آلودگی هوا بر سلول‌های مغز و ایجاد افسردگی در بدن افراد نیز تأثیرگذار بوده و به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های جوامع تبدیل شده است. شواهد اخیر نشان داده که آلودگی هوا در سلامتی جسمی افراد تأثیرگذار است و حتی می‌توان در روزهای آلوده که آلودگی هوا در‌حد خطرناک است، افزایش میزان مرگ‌ومیر را در گروه‌های پرخطر مانند سالمندان و کودکان مشاهده کرد. به‌موازات اینکه در سلامت فیزیکی افراد براثر آلودگی هوا تغییراتی مشاهده می‌کنیم، آلودگی هوا بر سلامت روان هم اثرات مخربی دارد. شواهد اخیر نشان داده که آلودگی هوا به سه صورت می‌تواند بر سلامت روان اثر بگذارد: نخست روی چگونگی سازگاری با تغییرات محیطی و بعدازآن بر روی رفتارها و عملکردهای روانی ما اثر می‌گذارد و درنهایت، آلودگی هوا می‌تواند در طولانی‌مدت اثرات سمی بر رشد و عملکرد مغز داشته باشد؛ تاجایی‌که سالیانه جان سه‌میلیون‌نفر در جهان را می‌گیرد و اثرات خود را بر سلامت روان به‌عنوان یک فشار روانی با اضطراب، تنش، نگرانی و افسردگی نشان می‌دهد. دراین‌زمینه با مسعود سهیلی (روانشناس) گفت‌وگویی انجام داده‌ایم.
آلودگی هوا چه اثراتی بر سلامت روان انسان دارد؟
آلودگی هوا بر شخصیت برخی افراد اثرگذار است؛ افرادی‌که به انجام برخی فعالیت‌ها علاقه‌مند و برونگرا بودند، درون‌گرا می‌شوند. می‌تواند میزان خودکشی در افراد؛ به‌ویژه افراد دارای اختلالات روانی را نیز افزایش دهد. آلودگی هوا بر سلامت روان اثرات منفی دارد و به‌طورکلی موجب افزایش اضطراب، افزایش ورم مغز، کم‌خونی، کاهش دید، کاهش توان فکری، افسردگی و استرس، تنش‌های عضلانی و روحی، اختلالات روان‌تنی و ذهنی، خشونت و پرخاشگری کاهش یادگیری و تمرکز می‌شود. موجب افزایش زودرنجی نیز می‌شود که دراین‌حالت فرد دچار خودبیمارانگاری شده و احساس نوعی ترس در او شکل می‌گیرد و وسواس به‌میزان قابل‌توجهی افزایش می‌یابد.
آیا آلودگی هوا خشونت و پرخاشگری را تقویت می‌کند؟
اضطراب، زودرنجی، خشونت و پرخاشگری و افسردگی، از جمله آسیب‌های روحی و روانی ناشی از آلودگی هواست و حتی آسیب‌های جسمی ناشی از روان‌تنی را تقویت می‌کند؛ اختلال‌های روان‌تنی به برخی بیماری‌های روانی که مستقیماً به آسیب‌های مغزی و وضعیت غیرعادی در محیط شیمیایی بوده اشاره می‌کند؛ و خشونت و پرخاشگری را تقویت کرده و سازگاری با محیط‌های اجتماعی را کاهش می‌دهد. اگرچه واکنش افراد طبق ژنتیک، تربیت خانوادگی و ... در مقابل محرک‌های محیطی متفاوت است؛ اما کلاً این آلودگی با تقویت اضطراب، تاب‌آوری اجتماعی را مقابل فشارهای محیط اجتماعی کاهش می‌دهد. آلودگی هوا خشونت و پرخاشگری را رواج می‌دهد و این‌موضوع امروزه یکی از مهم‌ترین چالش‌های جوامع صنعتی‌ست؛ زیرا منجر به آسیب‌های جسمی، روحی و روانی متعددی و حتی گاهی جبران‌ناپذیر و عمیق می‌شود.
نقش آلودگی هوا در بروز خودبیمارانگاری چیست؟
کلاً آلودگی هوا علاوه‌بر موارد ذکرشده باعث اختلالات روان‌تنی و ذهنی و اختلال در تمرکز و موجب افزایش زودرنجی می‌شود که دراین‌حالت فرد دچار خودبیمارانگاری خواهد شد و احساس نوعی ترس در فرد شکل می‌گیرد و وسواس به‌میزان زیادی افزایش می‌یابد. خودبیمارانگاری، یکی از آسیب‌های مهم روحی و روانی آلودگی هواست؛ چراکه این آسیب سبب اضطراب بیماری می‌شود. به‌عبارت‌دیگر «خودبیمارانگار» علی‌رغم برخورداری از سلامت جسمانی نگران بیماری‌ست و به‌طورمداوم به پزشک مراجعه می‌کند و خواستار ارزیابی‌ست و این نگرانی زندگی فرد را دچار مشکلات فراوانی خواهد کرد.
سرب موجود در هوای آلوده بر روح و روان انسان چه تأثیراتی دارد؟
سرب بر روح و روان اثرات مخربی دارد. طبق پژوهش‌ها؛ علاوه‌بر اختلالاتی که دراثر آلودگی هوا بر روان انسان‌ها ایجاد می‌شود، چنانچه سرب در هوا افزایش یابد، کاهش کارایی، افت عملکرد، افزایش استرس، کاهش شنوایی حسی و حرکتی، اختلالات عصب شنوایی و اختلالات یادگیری را به‌همراه دارد و چنانچه سرب به‌علت سوخت نامناسب تولید شود، موجب افزایش علائم اوتیسم و بیش‌فعالی در کودکان و کاهش چشم‌گیر اعتمادبه‌نفس و فراموشی و بروز رفتارهای ناسازگارانه در بزرگ‌سالان می‌شود. آلودگی هوا می‌تواند باعث شیوع آلزایمر، دمانس (زوال عقل) و پارکینسون شود؛ زیرا کلاً به‌نظر می‌رسد سیستم عصبی مرکزی مقابل با آلودگی هوا آسیب‌پذیر می‌شود و حتی اختلالات روحی مانند افسردگی، اضطراب و ... را به‌دنبال دارد. شواهد نشان می‌دهد آلودگی هوا احتمال بروز علائم افسردگی و اضطراب را بیشتر می‌کند. وقتی در هوای آلوده قرار می‌گیریم؛ به‌ویژه در هوایی که ذرات آن بیشتر از ۲۵میکرون باشد، ممکن است شکایاتی مبنی‌بر احساس غمگینی، کاهش ارتباط با دیگران، عدم‌حضور در اجتماعات، احساس تنش، احساس بی‌قراری در افراد بیشتر شود و مشاهده این علائم، کیفیت زندگی و رضایت افراد را کم می‌کند و می‌تواند سلامت روان و احساس خوب‌بودن را در افراد کاهش دهد.
آیا آلودگی هوا می‌تواند سازگاری افراد با شرایط معمول را دشوارتر می‌کند؟
وقتی درمعرض هوای آلوده قرار می‌گیریم، مشاهده شده که در چنین مواقعی، احتمال اینکه دچار خستگی ذهنی شویم و توانایی سازگاری مرسوم خودمان را با مشکلات داشته باشیم، کمتر شده است و افراد با محرک‌های کمتری دچار اضطراب می‌شوند و واکنش‌های مبتنی‌بر اضطراب را بیشتر از خود نشان می‌دهند. کاهش دسترسی بدن و مغز به هوای سالم و اکسیژن کافی نیز می‌تواند سبب افزایش بروز واکنش مبتنی‌بر اضطراب، تصمیم‌گیری‌های آنی و رفتارهای تکانشی شود. دراین‌شرایط، احتمال خستگی و کاهش عملکرد ذهنی افراد افزایش پیدا می‌کند و به‌عبارتی، آلودگی هوا می‌تواند سازگاری افراد با شرایط معمول را دشوارتر کند.
آیا آلودگی هوا بر عملکرد مغز و بروز آسیب‌های روانی تأثیرگذار است؟
مطالعات و پژوهش‌های انجام‌شده نشانگر تأثیرات آلودگی هوا بر رشد و عملکرد مغز و بروز آسیب‌های روانی‌ست. در مطالعات حیوانی نشان داده شده که مواجهه به‌مدت ۱۰ماه و روزانه شش‌ساعت درتماس‌با هوای آلوده با ذرات بیشتر از ۲۵میکروگرم، رشد مغز را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، احتمال بروز علائمی مانند اختلال در تمرکز را بیشتر می‌کند و براین‌مبنا؛ وقتی ما درمواجهه‌با هوای آلوده هستیم نه‌تنها خودمان درمعرض‌خطر هستیم؛ بلکه برای عملکرد مغزمان هم بروز آسیب‌های روانی را به‌همراه دارد.
مهم‌ترین عارضه آلودگی هوا چیست؟
مهم‌ترین عارضه آن، استرس است. استرس، عامل تسریع‌کننده بر بیماری‌های جسمی و روانی‌ست که باعث احساس درماندگی، ناکامی و کاهش رضایت از زندگی می‌شود. این‌‌درحالی‌ست‌که آلودگی هوا استرس را به‌میزان قابل‌توجه افزایش می‌دهد و دی‌اکسید کربن نیز که از مصرف سوخت فسیلی تولید می‌شود، اضطراب را تشدید کرده و بیماری‌های روحی را به‌شدت افزایش می‌دهد. آلاینده‌های هوا نیز بیشترین‌میزان آسیب روحی را بر روان افراد ایجاد می‌کند.
آلودگی هوا چه تأثیری بر سلامت روان کودکان دارد؟
کودکان هم درمعرض تأثیرات منفی آلودگی هوا قرار می‌گیرند و احتمال اینکه رشد مغز آن‌ها دچار آسیب شود، بسیار است. شواهد نشان می‌دهد که احتمال کاهش بهره هوشی کودکان در مواجهه طولانی‌مدت با آلودگی هوا وجود دارد. این یافته‌ها نشان می‌دهد نیاز است به اثر مخرب آلودگی هوا بر رشد مغز و سلامت روانی و هوشی کودکان توجه جدی شود و به‌عنوان معضل جدی در سلامت جسم و روان برای رفع آن اقدامات مؤثری انجام گیرد؛ چراکه داشتن کودکانی با بهره هوشی کم و مشکلات روانی، برای جوامع سودمند نخواهد بود و خود کودک نیز در آینده از این عوارض رنج می‌برد و ممکن است سبب بروز سایر اختلالات روانی در آن‌ها شود و ضعف عصبی، بیش‌فعالی، رفتارهای پرخاش‌جویانه و ضعف مهارت برقراری ارتباط را در کودکان به‌همراه دارد.
آیا بروز بیماری‌های جسمی براثر آلودگی هوا سلامت روانی افراد را تهدید می‌کند؟
آلودگی هوا فارغ‌ازاینکه مستقیماً روی سلامت روان اثر می‌گذارد، می‌تواند با تشدید یکسری از بیماری‌های جسمی مانند آسم همراه با تنگی نفس و حملات تنفسی، علائم روان‌پزشکی همراه آن نظیر اضطراب و بی‌خوابی را تشدید کند و وقتی تنگی نفس افزایش یابد، بیمار دچار تنش و اضطراب می‌شود و ازطرفی، خود اضطراب می‌تواند بهبود علائم آسم را به‌تأخیر بیندازد. آلودگی هوا با اثر بر روی سلامت جسم و روان می‌تواند خطر جدی برای حیات ما باشد و نیاز است همه به معضل آلودگی هوا توجه کنیم و درحدامکان با کنترل عوامل زمینه‌ساز و کاهش آلودگی هوا در سلامت فعلی و آینده خود و فرزندانمان نقش مؤثری ایفا کنیم.