دانشمندان برتر سال ۲۰۲۱ به‌انتخاب «نیچر»
مجله «نیچر» فهرستی از ۱۰ پیشرفت اساسی علم در سال ۲۰۲۱ و برخی از کسانی‌که در رسیدن به این پیشرفت‌ها نقشی مهم ایفا کرده‌اند، منتشر کرد. این‌افراد و همکارانشان درواقع در رسیدن به اکتشافات فوق‌العاده‌ای نقش داشته‌اند. دراین‌مطلب، درباره سه نام اول این‌فهرست می‌خوانیم.
وینی بیانیما؛ جنگجوی واکسن
این رهبر سازمان ملل می‌دانست که رسیدن به توزیع عادلانه واکسن بدون جنگیدن محقق نمی‌شود. پیش‌ازآنکه واکسن‌های کووید-۱۹ ساخته شوند، بیانیما می‌دانست که توزیع عادلانه واکسن موضوعی چالش‌برانگیز خواهد بود. او از معدود کسانی بود که اوایل سال ۲۰۲۰ هشدار داد کشورهایی با درآمد متوسط تا کم نمی‌توانند تنها به واکسن‌های اهدایی متکی باشند. تنها راه واکسن‌رسانی به همه جمعیت دراین‌کشورها، کمک به آن‌ها در مسیر ساخت واکسن و ایجاد سیستمی برای توزیع است؛ اما این هدف محقق نشد. شرکت‌های تولیدکننده واکسن کروناویروس مانند فایزر-بیوان‌تک و مدرنا به‌شدت بر مالکیت معنوی واکسن‌ها تأکید داشتند و کشورهای ثروتمند بیشتر دُزها را خریداری کردند و درحالی‌که تعدادی از کشورها دُز یادآور را تزریق می‌کردند تنها شش‌درصد از مردم کشورهای دارای درآمد پائین موفق به دریافت دُز اول شدند. بیانیما انتظار وقوع چنین اتفاقی را داشت زیرا این‌مسئله را هنگام همه‌گیری ایدز تجربه کرده بود. اوایل دهه ۲۰۰۰، داروهای نجات‌بخش برای این بیماری موجود بودند اما در منطقه‌ای که او زندگی می‌کرد یعنی در اوگاندا این داروها دردسترس نبودند. بیانیما که رهبر برنامه مشترک ملل متحد درزمینه ایدز است، می‌گوید؛ اینکه یک فناوری نجات‌بخش و مربوط به سلامت افراد را مشابه کیف لوکس بفروشید، کار درستی نیست. ما نباید این‌موضوع را عادی‌سازی کنیم، نباید به آن احترام بگذاریم بلکه باید آن‌را همان‌طورکه هست بدانیم؛ غیراخلاقی و نادرست. او یکی از بنیان‌گذاران ائتلاف واکسن مردم است. استراتژی این‌گروه طلب کمک از رهبران قدرتمند جهان با ارائه استدلال‌های قوی‌ست که نشان می‌دهد چگونه حمایت از اجرای عدالت در توزیع واکسن می‌تواند آن‌ها را به اهدافشان نزدیک‌تر کند. در ماه می بیانیما و همکارانش، وقتی آمریکا که ازنظر تاریخی مدافع سرسخت ثبت اختراع است از پیشنهاد آفریقای جنوبی و هند مبنی‌بر چشم‌پوشی از حقوق معنوی واکسن‌های کووید-۱۹ برای افزایش ظرفیت تولید حمایت کرد، موفقیت غیرمنتظره‌ای را جشن گرفتند. هنوز کارهای زیادی باید انجام شود و چندین کشور و اتحادیه اروپا همچنان با این‌موضوع مخالف‌اند و شرکت‌هایی که حق مالکیت معنوی دارند این درخواست را رد کرده‌اند و فناوری ساخت واکسن خود را به‌اشتراک نمی‌گذارند. آن‌ها بابیان‌اینکه چشم‌پوشی از حق معنوی اختراع شرایط موجود را تغییر نمی‌دهد عدم‌همکاری خود را توجیه می‌کنند. بیانیما با این استدلال مخالف است و می‌گوید علاقه شدیدش به اجرای عدالت باعث شد که کار خود را در مهندسی هوافضا رها کند.
فردریک اتو؛ محقق هواشناسی
با افزایش امواج گرما، سیل و خشک‌سالی این محقق ارزیابی می‌کند آیا انسان‌ها مقصر این تغییرات هستند یا خیر. اتو هفت‌سال‌اخیر را صرف مطالعه وقایع شدید اقلیم کرده؛ بااین‌وجود او با مشاهده یک موج گرمایی غیرمعمول در کانادا و شمال‌غربی اقیانوس آرام آمریکا آمریکا در ماه ژوئیه، بسیار متعجب شد. این موج گرمایی رکورد افزایش دما را شکست و باعث مرگ صدهانفر شد. این‌روزها، هرگاه یک تغییر آب‌وهوایی شدید رخ می‌دهد، مردم به این فکر می‌کنند که آیا علت آن تغییرات جوی‌ست یا خیر؟ و این همان سؤالی‌ست که اتو و همکارانش در گروه «اِسناد آب‌وهوای جهان» می‌خواهند به‌سرعت پاسخ دهند. اتو تماسی ویدئویی با تیم «اِسناد آب‌وهوای جهان» برقرار کرد و آن‌ها مطالعه تحقیقاتی سریع را برنامه‌ریزی کردند. این‌گروه از محققان به بررسی دقیق داده‌های هواشناسی پرداختند تا میزان بزرگی این موج گرمایی را اندازه‌گیری کنند. آن‌ها به مطالعه سوابق آب‌وهوای منطقه پرداختند و مدل‌هایی رایانه‌ای اجرا کردند تا دریابند که احتمال وقوع این موج‌های گرما تاچه‌اندازه نسبت به جهانی که تغییرات جوی نداشته، بیشتر شده است. نتیجه آن این‌بودکه وقوع موج گرمایی با این بزرگی در چنین منطقه‌ای بدون وجود تغییرات جوی ناشی از فعالیت‌های انسان، امکان نداشته. اتو که محقق آب‌وهوا در موسسه گرانتام درزمینه تغییرات جوی و محیط‌زیستی در لندن است، سال ۲۰۱۵ با هدف بررسی سریع نقش تغییرات جوی در ایجاد گرمای شدید، سرما، بارندگی، خشک‌سالی و آتش‌سوزی به ایجاد گروه اِسناد آب‌وهوای جهان کمک کرد. جدای از گرمای شمال‌غرب آمریکا در سال ۲۰۲۱، او و گروهش نقش تغییرات جوی در سیل‌های ویرانگر ماه ژوئیه در آلمان و بلژیک، موج سرما در فرانسه و خشک‌سالی در ماداگاسکار را موردبررسی قرار دادند. اتو پیش‌ازآنکه به فیزیک و هواشناسی روی بیاورد، دکترای خود را در فلسفه علم دریافت کرد؛ مانند بسیاری از محققان نگران تغییرات آب‌وهوایی بوده است. تا چندسال‌پیش، دانشمندان به‌سختی می‌توانستند به این سؤال پاسخ دهند که تغییرات جوی باعث ایجاد شرایط آب‌وهوایی شدید است یا خیر؟ و این رویدادها تاچه‌حد محتمل‌تر شده‌اند؟ بسیاری از دانشمندان هنگامی‌که گروه «اِسناد آب‌وهوای جهان» در اولین تلاش خود از یک یا دو مدل جوی استفاده کرد و توانایی این مدل‌ها در شبیه‌سازی شرایط آب‌وهوایی شدید را موردارزیابی قرار نداد، این مطالعات را موردانتقاد قرار دادند. این کاستی کلاً تغییر کرد و اتو و گروهش دست به ساخت یک استراتژی جدید زدند که در آن از شبیه‌سازی ۵۰ مدل آب‌وهوایی استفاده می‌شود. این‌رویکرد و مطالعات انجام‌شده اکنون به‌طوری گسترده قوی خوانده می‌شود. انجام مطالعات اِسنادی در جنوب جهان کار دشوارتری‌ست زیرا دراین‌منطقه اغلب داده‌های قابل‌اعتماد وجود ندارد و ظرفیت تحقیقاتی محدود است؛ اما این‌منطقه جزو مکان‌هایی‌ست که درخطر شدید تغییرات جوی‌ست. اتو امیدوار است طی سال‌های آینده جوامع کم‌درآمد بتوانند با حمایت کشورهای ثروتمندتر قدرت بیشتری دراین‌زمینه پیدا کنند.
ژانگ رونگ کیائو؛ کاوشگر مریخی
این مهندس اولین مأموریت موفقیت‌آمیز چین به مریخ را هدایت کرد که طی آن یک سطح‌نورد روی سیاره سرخ فرود آمد. در ۱۵ می سال ۲۰۲۱، رونگ کیائو پس از فرود ایمن مریخ‌نورد چینی روی سطح این سیاره اشک شوق ریخت. فرود بر روی مریخ پس از یک سفر ۴۷۵میلیون‌کیلومتری پرخطر برای ژانگ و آژانس فضایی چین که تاکنون مأموریت موفقیت‌آمیزی به مریخ نداشته‌اند، انجام گرفت. درحالی‌که به‌طورمعمول حدود نیمی از مأموریت‌های مریخی با شکست مواجه می‌شوند، چین پس از آمریکا آمریکا دومین کشوری‌ست که توانسته یک مریخ‌نورد روی سطح سیاره سرخ فرود بیاورد. ژانگ طراح اصلی و مسئول هماهنگی گروهی متشکل از ده‌هاهزارنفر است که مأموریت «تیان‌ون ۱» را ساخته و اجرا می‌کنند. این‌پروژه از یک مدارگرد، یک سطح‌نشین و مریخ‌نوردی به‌نام ژورونگ تشکیل شده است.مأموریت «تیان ون ۱» یکی از سه مأموریت موفقیت‌آمیز سال ۲۰۲۱ به مریخ بود. سایر مأموریت‌ها شامل ارسال مریخ‌نورد استقامت ناسا و مدارگرد امارات بودند. موفقیت مأموریت چین، ژانگ را به یک قهرمان ملی تبدیل کرد. او که بارها در رسانه‌های چینی حاضر شده؛ اما به‌ندرت با رسانه‌های خارجی گفت‌وگو می‌کند. علم در مأموریت «تیان‌ون ۱» جایگاه دوم را به‌خود اختصاص داد و هدف اصلی این مأموریت توسعه و نمایش قدرت چین در مأموریت‌های فضایی و فراتر از ماه بود. ژانگ می‌گوید که دریافت اطلاعات باکیفیت از مریخ از ملاحظات اصلی در طراحی این مأموریت بوده است و محققان می‌گویند که داده‌هایی که توسط شش تجهیزات علمی مریخ‌نورد و هفت تجهیزات مدارگرد جمع‌آوری شده به درک بهتر مناطقی از مریخ که پیش‌ازاین مورد کاوش قرار نگرفته، کمک می‌کند. ژانگ در سال ۱۹۶۶ در شهر آنلینگ در شرق چین متولد شد. او مدرک مهندسی خود را از دانشگاه Xidian و مدرک کارشناسی ارشد خود را از آکادمی فناوری فضایی چین در پکن دریافت کرد. مأموریت «تیان ون ۱» در ۲۳ ژوئیه ۲۰۲۰ آغاز شد و در ماه فوریه به سیاره سرخ رسید. ازآن‌زمان‌تاکنون این مریخ‌نورد بیش از ۱۲۰۰متر به‌سمت جنوب سیاره حرکت کرده و تصاویر پانوراما و سلفی‌هایی به زمین فرستاده است. در اواسط ماه سپتامبر، ژورونگ به خواب زمستانی رفت زیرا خورشید مانع ارتباط میان مریخ و زمین می‌شد اما در اواخر اکتبر کار خود را از سر گرفت و اکنون به‌سمت منطقه‌ای می‌رود که شاید در گذشته یک خط ساحلی یک اقیانوس بوده باشد. به گفته محققان مأموریت «تیان‌ون ۱» حوزه نوپای علوم سیاره‌ای چین را رونق بخشیده است.
هستی وفایی/ کوتاه‌شده از ایسنا