نگاهی به روند مصرف برق در 10 سال آینده

حال چند سؤال مطرح است؛ وضعیت مصرف حامل‌های انرژی مهم نظیر برق و گاز در ایران طی یک‌دهه‌گذشته چگونه بوده؟ با فرض ثبات نرخ تغییرات اثرگذار در مصرف (ازجمله ثبات رشد جمعیت، ثبات رشد تولید ناخالص ملی، عدم‌تغییر سیاست‌های مدیریت مصرف) میزان و روند مصرف هرکدام از حامل‌های انرژی مذکور در ۱۰‌سال‌آینده چه مقدار و چگونه خواهد بود؟ وضعیت کنونی مصرف انرژی در کشور متناسب با اقتضائات ایران درمقایسه‌با سایر کشورها چگونه است؟ اندیشکده اقتصاد مقاومتی در گزارشی به این سؤالات پاسخ داده است.
رشد صنعتی و توسعه اقتصادی تاحدزیادی به مقدار و سطح استفاده کارآمد از حامل‌های انرژی ارتباط دارد. ارتباط میان رشد اقتصادی و مصرف انرژی متأثر از عوامل متعدد؛ ازجمله قیمت حامل‌های انرژی، وقایع اجتماعی مختلف نظیر انقلاب، جنگ، تحریم‌های اقتصادی، شوک‌های نفتی و ... است. مطابق با آخرین آمارِ میزان عرضه و تقاضای انرژی در ایران، میزان مصرف انرژی در کشور بالاتر از استانداردهای جهانی‌ست. ازطرفی، طبق اعلام مسئولان کشور امکان صرفه‌جویی در مصرف سالانه انرژی با ظرفیتی معادل ۵۰۰‌میلیون‌بشکه معادل نفت خام وجود دارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد در سال ۱۳۹۶ ترکیب سبد مصرف نهایی کشور شامل 56.02درصد گاز طبیعی، 31.88درصد فرآورده‌های نفتی، 11.09درصد برق و حدود یک‌درصد نیز زغال‌سنگ و انرژی تجدیدپذیر بوده است. مقدار اتلاف تبدیلات و اتلاف ناشی از انتقال و توزیع در زنجیره تأمین انرژی در سال ۱۳۹۶، 488.5میلیون‌بشکه معادل نفت خام است که از این‌مقدار 335.9میلیون‌بشکه معادل نفت خام مربوط به تلفات بخش نیروگاهی‌ست. مقدار تلفات نیروگاهی درحقیقت معادل 68.76درصد از کل بخش تبدیلات و تلفات است؛ اما به‌لحاظ سهم بخش‌های مختلف از مصرف انرژی و غیرانرژی در ایران، ارزیابی‌ها بیانگر این‌نکته است که بخش خانگی، صنعت و حمل‌ونقل در سال ۱۳۹۶ به‌ترتیب با ۲۸، ۲۵ و ۲۴‌درصد بیشترین سهم را در بین بخش‌های مختلف از مصرف انرژی به خود اختصاص داده‌اند. درضمن طی ۱۰‌سال‌اخیر سهم بخش صنعت در سبد مصرف نهایی از ۲۳ به ۲۵‌درصد؛ و سهم بخش خانگی نیز از ۳۰ به ۲۸‌درصد کاهش یافته است.
روند کل مصرف برق کشور درطول یک‌دهه‌گذشته نشان می‌دهد که مصرف نهایی سالانه برق در ایران از ۱۶۱۴۴۵‌گیگاوات‌ساعت در سال ۱۳۸۷ به ۲۵۵۰۲۶‌گیگاوات‌ساعت در سال ۱۳۹۶ رسیده که درواقع نشانگر نرخ رشد متوسط سالانه 5.25درصدی و رشد 57.96درصدی طی این‌دوره است. بخش‌های خانگی و صنعت بیشترین سهم را از کل مصرف انرژی الکتریکی در کشور دارند و به‌عنوان‌مثال در سال ۱۳۹۶ بخش خانگی و صنعت به‌ترتیب 32.7 و ۳۳‌درصد از کل مصرف انرژی الکتریکی را به‌خود اختصاص می‌دهند. اگرچه بزرگ‌ترین مصرف‌کننده‌های برق در دوره موردبررسی بخش خانگی و صنعت هستند؛ اما طی این‌دوره، رشد مصرف این حامل انرژی در بخش‌های حمل‌ونقل و کشاورزی بیشتر از سایر بخش‌ها بوده است. رشد 83.92درصدی مصرف برق در بخش کشاورزی عمدتاً به‌دلیل جایگزینی این حامل به‌جای نفت سفید (نصب پمپ‌های برقی) و رشد 93.86درصدی مصرف برق در بخش حمل‌ونقل به‌دلیل راه‌اندازی خطوط مترو در کلان‌شهرها بوده است. درارتباط‌با رشد بی‌رویه مصرف برق در بخش صنعت علل عمده عبارت‌اند از: قدیمی‌بودن فناوری‌های مورداستفاده در واحدهای مصرف‌کننده، قیمت پائین انرژی، عدم‌سرمایه‌گذاری در وسایل و تجهیزات به‌منظور افزایش بهره‌وری که درواقع این‌موضوع برای صاحبان صنایع توجیه اقتصادی ندارد، وجود انحصارهای دولتی و حمایت دولت از تولیدکننده دولتی و عدم بازار رقابتی و کندی واگذاری بخش دولتی به خصوصی.
اهمیت ترکیه در بازار جهانی انرژی هم از بُعد ترانزیت منطقه‌ای و هم از بُعد مصرف درحال‌رشد و گسترش است. مصرف انرژی ترکیه طی دهه اخیر رشد سریعی داشته و به‌نظر می‌رسد باتوجه‌به پیشرفت‌های زیادی که در صنعت و اقتصاد ترکیه در سال‌های اخیر رخ داده، این‌روند همچنان ادامه خواهد یافت. چالش‌های انرژی ترکیه رابطه مستقیمی با پیشرفت اقتصاد، رشد جمعیت و افزایش استاندارد زندگی در ترکیه دارد. ترکیه درصدد است اقتصاد خود را در سال ۲۰۲۳ هم‌زمان با یک‌صدمین سالگرد تأسیس جمهوری ترکیه در بین ۱۰ کشور برتر اقتصاد دنیا قرار دهد؛ بنابراین، مسئله تأمین انرژی موردنیاز برای صنایع و مصرف خانگی از منابع قابل‌اعتماد و ارزان برای ترکیه از اهمیت خاصی برخوردار است. بررسی‌ها نشان می‌دهد ترکیه در سال ۲۰۱۹، درمجموع ۳۰۴۲۵۳‌گیگاوات‌ساعت برق تولید کرده که ازاین‌میزان، مصرف برق در سال ۲۰۱۹ در ترکیه برابر با ۲۷۲‌تراوات‌ساعت بوده که نسبت به سال گذشته تقریباً ثابت مانده؛ باتوجه‌به‌اینکه سهم صنعت، تجاری و عمومی، خانگی و کشاورزی به‌عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان برق ترکیه به‌ترتیب 44.88، 21.41 و 3.57درصد است. ازطرفی، وزیر انرژی ترکیه در ۷ خردادماه سال جاری در یک توئیت رسمی اعلام کرد که این کشور رکورد جدیدی را درزمینه تولید برق از انرژی‌های تجدیدپذیر و منابع داخلی زغال‌سنگ به‌ثبت رسانده است. وی اظهار کرد با تولید حدود ۹۰‌درصد از برق تولیدی از انرژی‌های تجدیدپذیر و زغال‌سنگ داخلی در روز ۲۴ می، این کشور رکورد جدیدی را در تولید روزانه برق ثبت کرده است. ۴۴‌درصد از تولید برق دراین‌روز از منابع برق‌آبی تولید شده و پس‌ازآن زغال‌سنگ داخلی با 16.5درصد، انرژی بادی با 14.5درصد، پنل‌های خورشیدی با 7.2درصد، انرژی زمین‌گرمایی با 5.3درصد و زیست‌توده با 2.6درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند. براساس داده‌های منتشرشده از وزارت انرژی و منابع طبیعی ترکیه در تاریخ دوم ماه مه (۱۳ اردیبهشت‌ماه) تقریباً نیمی از تولید برق ترکیه در ماه آوریل توسط نیروگاه‌های برق‌آبی تولید شده و سهم مزارع بادی از سهم نیروگاه‌های گاز طبیعی پیشی گرفته است. باتوجه‌به بخشی از چشم‌انداز ترکیه تا سال ۲۰۲۳ این کشور قصد دارد ۳۰‌درصد از تقاضای برق خود را ازطریق انرژی‌های تجدیدپذیر تأمین کند. در چهارچوب این هدف، برنامه‌ریزی برای دستیابی به ظرفیت ۳۴‌هزارمگاوات انرژی آبی، ۲۰‌هزارمگاوات بادی، پنج‌هزارمگاوات خورشیدی، هزارمگاوات زمین‌گرمایی، هزارمگاوات زیست‌توده انجام شده. ازطرفی ترکیه تأیید کرده که گام‌های بیشتری را به‌منظور افزایش سهم انرژی تجدیدپذیر در ترکیب سبد انرژی این کشور تا سال ۲۰۲۳ برداشته است. درواقع پس‌ از انجام بررسی‌های لازم، ترکیه تصمیم گرفت باتوجه‌به شرایط و امکانات موجود، هدف این کشور در تولید انرژی‌های تجدیدپذیر تا سال ۲۰۲۳ را از ۳۱‌درصد به ۵۰‌درصد ترکیب سبد انرژی ارتقا دهد. این‌اقدام با اجرای چندین مناقصه پروژه خورشیدی با ظرفیت کلی ۳۰۰۰‌مگاوات و سرمایه‌گذاری 4.8میلیارددلار انجام پذیرفته است.
در گام بعدی نیز توسعه ظرفیت ۱۰‌هزارمگاواتی برای انرژی خورشیدی و به‌همین‌میزان نیز برای انرژی بادی در مناطق دارای پتانسیل انرژی‌های تجدیدپذیر درنظر گرفته شده است. اخیراً وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه اعلام کرده دولت قصد دارد سالانه ۱۰۰۰‌مگاوات ظرفیت انرژی تجدیدپذیر شامل بادی و خورشیدی را دراین‌کشور راه‌اندازی کند.