تبعات «خلق پول» بهروایتِ کارشناسان پولی و بانکی
امیرعلی موسیخانی (اقتصاددان)، فرشاد حیدری (معاون سابق نظارت بانک مرکزی و رئیس مؤسسه عالی آموزش بانکداری ایران)؛ احمد صالحی (پژوهشگر اقتصادی) و علی مهدیلو (اقتصاددان) در یک نشست با موضوع «خلق پول» درباره اینموضوع صحبت کردند که مشروح نظراتشان را میخوانیم.
فرشاد حیدری؛ رئیس مؤسسه عالی آموزش بانکداری ایران بابیاناینکه که پول هرآنچیزیستکه مردم به آن پول بگویند، افزود؛ اگر میزان نقدینگی در کشور با حجم تولید کالا و خدمات متناسب باشد، این نسبت مناسب است و میتواند به اقتصاد کمک و رونق ایجاد کند. اگر نقدینگی بهمراتب بیشتر از میزان تولید ناخالص داخلی باشد، بهمعنای خلق پول است و این پول، پول بد است و توازن اقتصادی کشور را بههم میزند و بیش از ظرفیت اقتصاد است که موجب آثار تورمی میشود. ایندرحالیستکه آمار نقدینگی درحالحاضر تا پایان آذرماه، ۴۴۰۰ هزارمیلیاردتومان است. وی ادامه داد؛ اگر اقتصاد را به بدن تشبیه کنیم، خون در بدن در اقتصاد حکم پول است که به میزان مشخصی به آن نیاز دارد. میزان پول موردنیاز در اقتصاد به میزان تولید ناخالص داخلیست و میزان رشد نقدینگی با میزان رشد اقتصاد باید تناسب داشته باشد. اگر رشد تولید ناخالص داخلی در مدت ۱۰سال صفر بوده و حجم پول افزایش مییابد، نتیجه آن افزایش سطح عمومی قیمتها و تورم میشود. حیدری معتقد است؛ اگر بخواهیم کشور در مسیر پیشرفت قرار گیرد، حتماً باید نظام اقتصادی را اصلاح کرد؛ اما شایانذکر است که مقدم بر اصلاح نظام اقتصادی، اصلاح نظام اداریست و بدون آن اصلاح نظام اقتصادی میسر نخواهد شد.
امیرعلی موسیخانی؛ دانشآموخته اقتصاد مالی بابیاناینکه خلق پول امری کاذب است، گفت؛ دستهای از پول، بهعنوان پول خوب است که دارای پشتوانه است و در برابر پول بد است و پول بد، پولیست که پشتوانه ندارد و درنهایت کشورها بهایننتیجه میرسند که نیاز به این پول ندارند. وی افزود؛ خلق پول بهمعنای تاراج نهان و سلب مالکیت است که کسانیکه نزدیک به قدرتهای سیاسی هستند این سلب مالکیت را انجام میدهند و تمام نابسامانیها که در اقتصاد مشاهده میشود بهواسطه خلق پول و تاراج پول شکل میگیرد. اگر در جامعه بحران محیط زیست بهوجود میآید بهدلیل خلق پول است. بدینمعناکه دولتی اگر بخواهد رونق مصنوعی ایجاد کند و نرخ سود را پائین آورد بعدازمدتی که پول در جامعه زیاد شد، مجبور خواهد شد نرخ سود را افزایش دهد و شرکتها شروع به ورشکستشدن میکنند و درراستای آن فقر، بیکاری، بزهکاری افزایش مییابد. موسیخانی اضافه کرد؛ افرادیکه سلب مالکیت شدند افرادی هستند که تلاش آنها بهوسیله افرادی سلب مالکیت شدند و تورم پسانداز آنها را نابود کرده است. وی همچنین گفت؛ درحالحاضر در کل دنیا بزرگترین جرم بدون مجازات و بسیار پرمنفعت چاپ پول است که منجر به سلب مالکیت از فرد میشود، ایندرحالیستکه تکنولوژی موجود در کشور ناپخته و خام است و اینمسئله کشور را به فقر و قهقرا سوق میدهد و درنهایت مردم کشور به برده کشورهای دیگر تبدیل میشوند.
علی مهدیلو؛ اقتصاددان نیز گفت؛ درحالحاضر نسبت نقدینگی به تولید ناخالص داخلی، حدود ۷۰درصد است. وی افزود؛ پول شر مطلق نیست اما باعث تمام بدبختیهاست. پول ذاتاً شر نیست نحوه استفاده ما از پول است که باعث بروز مشکلات شده. پول ابزاری برای پیشبرد اهداف اقتصادیست؛ بنابراین؛ باید پول را در چارچوب شرایط و ساختار اقتصادی کشور و بهصورت بهینه استفاده کرد. وی بیان کرد؛ در کشور توسعهنیافته یا درحالتوسعه همواره رشد اقتصادی باید با طرف عرضه اقتصاد باشد. نقدینگی بهخودیخود بد نیست. البته باید بگویم ما چیزی بهعنوان هدایت نقدینگی بهسمت تولید نداریم. آنچه در تولید اتفاق میافتد، سرمایهگذاریست و تبدیل پول به سرمایه است که باعث تولید میشود. بهدلایل مختلفی ازسوی طرف تولید و عرضه دچار مشکل هستیم که ریشه این مشکل وجود فضای نااطمینانی در اقتصاد کشور است و سرمایهگذار طی 10سالاخیر میزان تشکیل سرمایه ما از عدد ۷۰هزارمیلیاردتومان در ۱۳۹۰ به ۱۰۰هزارمیلیاردتومان رسیده و تشکیل سرمایهگذاری جوابگوی استهلاک ما هم نیست. وی بابیاناینکه تورم امروز تنها ناشی از پدیده پولی نیست بلکه بهرهوری یکی از مسائل بسیارمهم در ایجاد تورم است، افزود؛ سطح بهرهوری اقتصاد ما پائین است. اگر بخواهیم معضل اقتصادی را در ایران چاره کنیم باید به امر خلق نقدینگی و ارتقای بهرهوری بپردازیم. درخصوص نقدینگی باید به موضوع انضباط مالی دولت پرداخت. وظیفه دولت ایناستکه بهسرعت فضای کسبوکار کشور را بهبود بخشد و اقتصاد را به مردم واگذار کند و مخارج خود را کاهش دهد تا بدین روش بودجه متعادل شود. مهدیلو درادامه گفت؛ یکی از مؤلفههایی که باید درخصوص تورم در کشور مدیریت شود، اصلاح نظام بانکی کشور است که مقولهای بسیارمهم و درعینحال پیچیده است که از ضروریات بسیار کلیدی کشور است و باید اهلفن اینمعضل را شناسایی کرده و با تدبیر به چارهاندیشی بپردازند. وی اضافه کرد؛ برخی معتقدند بانک مرکزی باید مستقل باشد، لیکن این امکان اصلاً وجود ندارد. استقلال بانک مرکزی بهمعنای ایناستکه دولت خیلی از تصمیمات کوتاهمدت پیروی نکند؛ پس استقلال بانک مرکزی بحثی مهمل و بیفایدهایست. استقلال بانک مرکزی یعنی اینکه قدرت خلق پول را از بانک مرکزی بگیریم. وی خاطرنشان کرد؛ مشکل اساسی ما ایناستکه اقتصاد را یک موجود زنده نمیبینیم درحالیکه اقتصاد یک موجود زنده است و صاحب شمول و حافظه است. اقتصاد را نمیتوان دستوری اداره کرد و نمیتوان هر شکلی که بخواهیم به او بدهیم.
احمد صالحی؛ پژوهشگر اقتصادی دراینرابطه گفت؛ رشد پول باید در یک تناسب منطقی با رشد اقتصادی باشد نه حجم تولید. رشد اقتصادی بهمعنای میزان رشد حجم تولیداست. وی افزود؛ حجم تولید در کشور در ۱۰سالگذشته ثابت مانده و کاهش نیافته است، لیکن نقدینگی ۱۰برابر شده است. صالحی اضافه کرد؛ در کشور برای خلق نقدینگی چهار موتور وجود دارد؛ دو موتور آنرا دولت و دو موتور دیگر آن بهواسطه نظام شبکه بانکی انجام میشود. موتورهایی که در دولت خلق نقدینگی میکنند، اولین آن افزایش خالص داراییهای خارجی بانک مرکزیست که به عبارت سادهتر آن چاپ ریال بهپشتوانه دلار نفتیست. موتور دوم خلق نقدینگی آنجاست که تا اواسط سال دولت ریال بهپشتوانه دلار نفتی چاپ میکند و با تمامشدن دلار، ریال بدون پشتوانه چاپ میکند که به آن کسری بودجه یا استقراض پول از بانک مرکزی گفته میشود. وی باتأکیدبراینکه چاپ پول یک قدرت حاکمیتی نیست، گفت؛ واقعیت ایناستکه بهصورت تاریخی ۱۵درصد و طی دهه ۹۰، زیر 10درصد از کل نقدینگی ایجادشده در کشور، توسط این دو موتور دولت بوده است. وی افزود؛ نکته شایانتوجه ایناستکه از 10برابر افزایش نقدینگی در سالهای اخیر تنها ۱۵درصد، آن توسط دو موتور مولد دولتی ایجاد شده و حتی در دهه ۹۰، 10درصد آن و مابقی موتور بخش بانکی و غیردولتی ایجاد کردهاند. وی باتأکیدبراینکه ریشه اصلی مشکلات ما مربوط به نظام پولی و مالیست، اذعان کرد؛ تحریم و تمام مشکلاتی که در حوزه حکمرانی هست، اثر خود را در بخش حقیقی اقتصاد میگذارد. لیکن ازسویی کشورهایی مانند ترکیه هستند که رشد اقتصادی داشتند اما همواره دچار تورم بودند. صالحی عنوان کرد؛ امروز ۹۵درصد، نارضایتی مردم ما از ایننیستکه چرا رشد اقتصادی نداریم بلکه بهدلیل وجود تورم است. وقتی تورم در کشور بالا باشد، انگیزه سفتهبازی و درخواست وام افزایش مییابد و ضریب فزاینده افزایش مییابد و ما میدانیم بانکها با وامدادن پول خلق میکنند. درنتیجه وقتی ضریب فزاینده افزایش مییابد، نقدینگی بالا رفته و تورم افزایش مییابد و در چرخه باطل میافتیم.
فاطمه محمدنژاد/ ایسنا