یادداشت
آباده؛ شهر جهانی منبت
محمد بویری
«منبت‌کاری» از جمله هنرهای اصیل ایرانی‌ست که به‌صورت دست‌ساز انجام می‌شود و قدمت آن به حدود ۱۵۰۰سال‌پیش می‌رسد که ازآن‌زمان تابه‌حال در بسیاری از مناطق مختلف ایران رواج داشته. منبت‌کاری اگرچه قدمتی طولانی در ایران دارد؛ اما دوره صفوی به‌عنوان اوج رونق این هنر شناخته می‌شود. منبت‌کاری با چوب، یکی از ظریف‌ترین صنایع‌دستی‌ست؛ و تلفیقی‌ست از هنر و حوصله هنرمندانی که با مواد اولیه ارزان و ساده، محصولاتی باارزش خلق می‌کنند؛ هنرمندانی که با چند قلم و اسکنه‌ای فلزی، ذهنیات خود را با خطوط کوفی، نقوش اسلیمی، ختایی و گل و مرغ و ... روی چوب کنده‌کاری می‌کنند. تفاوت منبت با صنایع‌دستی نزدیک‌به‌آن مانند «خراطی» دراین‌است‌که نقوش برجسته روی منبت همگن نیستند. قدیمی‌ترین اثری که از منبت‌کاری‌های اولیه موجود است متعلق به قرن سوم هجری قمری‌ست. این اثر، یک لنگه در از جنس چوب بوده که متعلق به مسجد جامع عتیق واقع در شهر شیراز است. منبت از صنایع‌دستی مشهور «آباده» بوده و شهرتی جهانی دارد؛ به‌طوری‌که این‌شهر در سال ۹۵ گواهی ثبت نشان جغرافیایی ملی و بین‌المللی منبت آباده را دریافت کرد و فنون اجرای منبت آباده، در فهرست آثار ناملموس میراث‌فرهنگی ایران ثبت شد. آباده در سال ۹۷ به‌عنوان شهر جهانی در حوزه منبت‌کاری به فهرست میراث جهانی یونسکو اضافه شد. منبت آباده ۱۷ نشان ملی مرغوبیت صنایع‌دستی و پنج نشان زرین جشنواره فجر را دریافت کرده و ۱۵۰ کارگاه منبت فعال خانگی یا تجاری و 5000 هنرمند منبت‌کار دارد. برخی از کارگاه‌های منبت دراین‌شهر به زنان اختصاص دارد و ازاین‌جهت عاملی برای اشتغال‌زایی زنان در آباده است. منبت‌کاری، کاربردهای مختلفی دارد و تنها به ساخت جعبه جواهرات، مجسمه، عصا و مانند آن محدود نمی‌شود. این هنر حتی در ساخت در و پنجره و مبلمان نیز کاربرد دارد. نمونه‌های نفیس و تاریخی قاشق‌های شربت‌خوری ساخت آباده، حتی تا موزه ویکتوریا و آلبرت انگلستان نیز راه یافته. احمد امامی؛ یکی از قدیمی‌ترین نام‌های شناخته‌شده این هنر، اهل آباده بود که شاهکار منبت‌کاری «کاخ مرمر» یادگار اوست. همچنین علی امامی و محمد طاهر امامی؛ فرزندان وی، از جمله بزرگ‌ترین استادکاران منبت بودند که خودشان و شاگردانشان در کارگاه‌های آن‌ها منبت آباده را در ایران و جهان گسترش دادند. برخی آثار این استادکاران مانند تابلوی برجسته معرق و منبت سیمرغ آشیانه، در موزه هنرهای ملی نگه‌داری می‌شود.