سیمان ری؛ کارخانه‌ای که موزه می‌شود
هشتم دی ۱۳۱۲ کار احداث کارخانه سیمان ری به‌عنوان نخستین کارخانه در صنعت سیمان کشور پایان یافت و پایان تابستان امسال نیز آن‌طورکه مدیرعامل سازمان نوسازی تهران گفته فاز اول تبدیل این کارخانه به موزه به‌نتیجه می‌رسد. به‌گزارش ایرنا؛ کارخانه سیمان ری در حوزه استحفاظی منطقه ۲۰ پایتخت است؛ کارخانه‌ای سالخورده که زمانی نخستین خط تولید سیمان کشور را در دل خود جا داده بود و منشأ بسیاری از راه‌سازی‌ها و توسعه زیرساخت‌های کشور به‌شمار می‌رفت. این کارخانه در محدوده تپه باستانی دژ رشکان، برج طُغرل، باروی تاریخی شهرری، چشمه‌علی، گورستان تاریخی ابن‌بابویه، بقعه بی‌بی زبیده، حرم شاه عبدالعظیم و کاروانسراهای عباسی و قاجاری قرار دارد. درواقع می‌توان گفت این کارخانه که در قدیم مسئولیت بخشی از توسعه و ساخت‌وساز در کشور را برعهده داشت و امروز قطعاً بخشی از مهم‌ترین سرمایه فرهنگی استان تهران است و نگاهی هرچند گذرا به تاریخچه این کارخانه و نقش بی‌بدیل آن در پیشرفت و آبادانی ایران این مطلب را تأیید می‌کند. کارخانه سیمان در زمینی به‌وسعت حدود نه‌هکتار در 8 دی ۱۳۱۲ بهره‌برداری شد و تا پیش از فروردین ۱۳۶۳ فعال بود که به‌دلیل توسعه شهر تهران و انتشار بیش‌ازحد آلودگی توسط کارخانه، تولید متوقف و کار پایان یافت. این کارخانه با قدمتی نزدیک به ۹۰سال، سال ۹۷ در فهرست آثار ملی کشور قرار گرفت و نام میراث صنعتی تهران به‌خود گرفت و طبق مصوبه هیئت‌وزیران برای ۳۰سال کارخانه، به شهرداری تهران واگذار شد. شهرداری منطقه ۲۰ به‌عنوان متولی با اخذ مجوز قضایی برای رفع‌تصرف و تحویل این میراث ارزشمند ملی، اقدام کرد و مقرر شد بعد از مرمت و احیای کارخانه سیمان ری، مکانی برای فعالیت‌های فرهنگی و گردشگری در تهران و ری باشد. مدتی‌بعد شهرداری منطقه ۲۰ و سازمان نوسازی شهر تهران مسئول بازآفرینی و تبدیل کارخانه سیمان ری به موزه صنعت شدند؛ البته نباید این‌نکته را از یاد برد که پیش‌تر نیز کارخانه سیمان ری توسط متصرفان غیرقانونی اشغال و آسیب‌هایی به بنا وارد شده بود. درنهایت ارسال آثار برای بازآفرینی کارخانه سیمان ری فراخوان و طرح‌های زیادی از خارج و داخل کشور به شهرداری ارسال شد و پس از چندمرحله داوری، گفته می‌شود امسال بخشی از پروسه تبدیل این کارخانه به موزه به‌نتیجه می‌رسد. مدیرعامل سازمان نوسازی شهر تهران چندی‌پیش گفته بود که کارخانه سیمان شهرری بعد از تعطیلی از سال ۱۳۶۲، به‌حال‌خود رها شده بود و هیچ‌گونه نگهداری از آن صورت نمی‌گرفت. عدم نگهداری از این بنا و دخل‌وتصرف در آن، موجب آسیب به این بنا شده بود. به‌گفته کاوه علی‌اکبری؛ برای خارج‌کردن کوره‌ای که در سالن کارخانه بود مجموعه‌ای از تیرها و ستون‌ها بریده شده بود و همچنین این بنا لوکیشن سریال و فیلم‌هایی همچون پایتخت بوده و اجرای صحنه‌های انفجار آسیب‌هایی به سازه بنا وارد کرده بود. او درباره کارهایی‌که دررابطه‌با این بنا درحال‌انجام است، بیان کرد: «از ابتدای ۱۴۰۰، ما امکان ورود به کارخانه و سایت آن‌را پیدا کردیم و درابتدا موضوعاتی مرتبط با ساماندهی این‌عرصه مطرح شد». حاجی علی‌اکبری تأکید کرد: «سایت کارخانه با محوطه دانشگاه آزاد واحد یادگار امام، به‌صورت یک محوطه یکپارچه بود چراکه درابتدا، ساختمان دانشگاه، جزئی از ساختمان کارخانه سیمان ری بوده و با واگذاری به دانشگاه آزاد، به یک واحد آموزشی تبدیل شده و برای مستقل‌شدن سایت کارخانه از محوطه دانشگاه، دیوارکشی بین این دو سایت انجام شد. عملیات موردنیاز در سه دسته کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت تقسیم‌بندی شد. در فهرست کارهای کوتاه‌مدت، مستندسازی و فهرست‌برداری از تمام اموال و اشیای کارخانه انجام و در طرح کوتاه‌مدت دوم، طرح نورپردازی کارخانه ازطریق مشاوره تعیین شد که بعد از تصویب وزارت میراث‌فرهنگی، طرح نورپردازی اجرایی خواهد شد». حاجی علی‌اکبری درباره تبدیل کارخانه سیمان به موزه صنعت افزود: «اقدامات حفاظتی ساختمان معروف به دیزل ژنراتور، قبل از بقیه ساختمان‌ها انجام خواهد شد. با مشورت با متخصصان راه‌اندازی موزه، ساختمان معروف به دیزل ژنراتور برای موزه سیمان درنظر گرفته شد». در تازه‌ترین اظهارنظر اما او اعلام کرده است که اقدامات اجرایی را برای بازآفرینی کارخانه سیمان ری شروع کرده‌ایم و طبق برنامه قرار است فاز اول آن تا پایان شهریور به‌نتیجه برسد. حاجی علی‌اکبری تأکید کرد: «در آنجا سه پروژه دردست‌اقدام است؛ یکی راه‌اندازی موزه صنعت سیمان که در یکی از ساختمان‌ها عملیات اجرایی‌اش پیگیری می‌شود. مورد بعدی ایجاد فضایی برای استقرار شرکت‌ها و گروه‌های خلاق و شرکت‌هایی که در آن حوزه‌های دانش‌بنیان فعالیت دارند؛ و دیگری هم ایجاد فضای رویدادمحور و تعاملی برای برگزاری رویدادهای اجتماعی و فرهنگی. امیدواریم هر‌سه تا پایان تابستان ۱۴۰۱ به‌نتیجه برسد و بهره‌برداری شود».