سنت کهن مهاجرت ماهیان از بین میرود؟
کوچ بیبازگشت مسافران دریا
کارشناس ارشد بیوسیستماتیک جانوری و محقق ماهیان غیربومی، ضمن روایت تاریخی کوچ ماهیان در زیستگاهها میگوید؛ تغییرات اقلیمی و فعالیتهای انسانی سبب شدهاند تا مهاجرت ماهیان بیشازپیش بهخطر بیفتد. بهگزارش ایسنا؛ میلاد خسروی افزود؛ برای تشریح موضوع مهاجرت ماهیان باید نگاهی به بحث تکامل بیندازیم. از سالهاپیش رقابت بین موجودات زنده برای کسب منابع و مواد غذایی وجود داشته است. زندگی و حیات از دریاها شروع شده چراکه خشکیها پس از آبها و دراثر فعالیتهای آتشفشانی پدیده آمدهاند. وقتی محیطی باشد که شرایط زندگی در آن وجود داشته باشد محدودیتهایی نیز در آن وجود دارد. وقتی در یک محیط جمعیت بیشتر میشود، گونه یا از محیط خارج میشود یا استراتژی خاصی برای ادامه زندگی اتخاذ میکند. وی افزود؛ اساس تکامل موجودات رقابت است. چرایی وجود مهاجرت در ماهیان را میتوان به نزاع و تلاش برای بقا نسبت داد. ماهیان نیز باید برای کسب منابع غذایی و جایگاه بیشتر از دریا خارج میشدند و محیط جدیدی که باید به آن وارد میشدند، آبهای شیرین بود. واردشدن به این محیط پیشنیازهایی داشت تا این موجودات بتوانند املاح و سطح یونها در آب را تحمل کنند لذا در دستگاههای دفع ادرار و اندامهای آنها تکاملی پدید آمد تا بتوانند از منابع و غذاها بهره ببرند. این دلیل مهاجرت ماهیان است. وی با دستهبندی ماهیان مهاجر گفت؛ ماهیان مهاجر انواع مختلفی دارند. برخی برای تخمگذاری از دریا وارد آبهای شیرین میشوند که اصطلاحاً آنادروموس نام دارند. ماهیان آزاد مانند قزلآلای خال قرمز نمونهای از ایندسته ماهیان هستند. همچنین ماهیان خاویاری نیز که برای افزایش شانس بقا جای دیگری تخمگذاری میکنند درایندسته جای میگیرند. خسروی ادامه داد؛ برخی ماهیها نیز از رودخانه به دریا جابجا میشوند و کاتادرموس نام دارند. مارماهی اروپایی که از کانال ولگا به دریای خزر آمده و گونهای غیربومیست درایندسته جای میگیرد. برای برخی ماهیان نیز محل تخمگذاری تفاوتی ندارد. به ایندسته از ماهیان آمفی دروموس گفته میشود. این ماهیان بین این دو محیط حرکت میکنند. دستههای فرعی دیگری نیز وجود دارند. برخی فقط در آبشور زندگی میکنند که اوشینودروموس و برخی فقط در آبهای شیرین هستند و پتامودراموس شناخته میشوند. پتامون در زبان یونانی بهمعنای آب شیرین است. وی باتأکیدبر تأثیر انکارناپذیر تغییرات اقلیمی روی مهاجرت ماهیها گفت؛ تغییرات اقلیمی سبب میشود تا در برخی محیطها الگوی بارشی تغییر کند و بارش در جایی بیشتر و در جایی کمتر شود. تغییرات اقلیمی چیزیستکه ما در ایران با چشم خود میبینیم و حس میکنیم. وقتی نرخ بارش کم باشد و سطح آب رودخانهها پایین بیاید و سطح آب دریاها بالا برود، تأثیرات زیادی روی مهاجرت ماهیان مشاهده میشود. مهاجران برای شروع فرایند مهاجرت به نشانگرهای محیطی نیاز و با سیستمهای آب و هوایی سروکار دارند. وقتی دما از حدی بالاتر یا پایینتر برود، این موجودات به مشکل میخورند. درواقع سطح آب رودخانه بهاندازهای پایین میآید که امکان مهاجرت از بین میرود و جمعیت دچار مرگومیر میشود. خسروی ضمن اشاره به تغییرات اقلیمی در ایران گفت؛ با تغییر دما و تغییر سیستمهای بارشی موفقیت و عدمموفقیت مهاجرت ماهیان تحتتأثیر قرار میگیرد. اینموضوع در ایران نیز بررسی شده است. طبق پیشبینی نرمافزارهایی که با هوش مصنوعی کار میکنند، طبق استانداردهای زیستشناسی مهاجرت، شانس بقا در سناریوهای اقلیمی آینده کاهش یافته است. طبق پیشبینیهای هوش مصنوعی زیستگاههای ماهیان مهاجر بهعلت قطعهقطعهشدن پایستگی نخواهد داشت و کاهش جمعیت این گونهها قابلانتظار است. وی ادامه داد؛ برای مثال فیلماهی خاویاری که نیمقرن پیش هفت یا هشت نوع از آن دیده میشد از وضعیت مطلوب فاصله گرفته و در دسته CR یا بشدت درمعرضانقراض قرار گرفته است. همچنین در مناطق جنوبی کشور نیز مشابه این اتفاق برای ماهی صبور در استان خوزستان افتاده است. این ماهی از ارزش تغذیه بالایی برای مردم محلی برخوردار است و ساکنین اینمناطق به این ماهی علاقه دارند. طی ۲۰سالگذشته ۷۰درصد بارش کاهش یافته و روی این زیستگاه تأثیر گذاشته است. این کارشناس آبزیان اضافه کرد؛ اروندرود ازلحاظ شوری دچار تغییراتی شده که در مهاجرت اختلال ایجاد کرده است. همچنین مهاجرت ماهیان خاویاری نیز بهدلیل پایین آمدن سطح رودخانههایی که به خزر میرسند با چالش مواجه شده است. طی پژوهش ما در ارسباران طبق آخرین اطلاعات ماهیان خاویاری ثبت نشدند. حتی در جنوب کشور و رود کارون که در آن کوسه دیده میشد، دیگر کوسهای مشاهده نمیشود. وی ادامه داد؛ البته علت کاهش جمعیت این گونهها فقط این نیست و اینمسئله از ابعاد مختلفی قابلبررسیست. علاوهبراین بلای دیگری بهنام سدسازی غیراصولی که سبب قطعهقطعهشدن زیستگاه میشود گریبان ماهیان مهاجر را گرفته است. سدسازی در همه جای دنیا عامل FRAGMENTATION یا قطعهقطعهشدن زیستگاه بهشمار میرود. سدسازی سیکل زندگی یکگونه را متأثر میکند و بیشتر از همه ماهیان مهاجر تحتتأثیر آن هستند. در سالهای اخیر تدابیری اندیشیده شده تا کانالهای عبوری برای این موجودان وجود داشته باشد اما اینمورد نیز نمیتواند موفق باشد. دستاندازی به زیستگاههای آب شیرین و برداشت بیرویه ماسههای کف بستر رودخانهها بهصورت غیراصولی نیز عامل دیگری برای تشدید اینوضعیت نامناسب است. در زیستگاههای مناسب تخمریزی اگر ماسهها وجود نداشته باشند، تخمریزی صورت نمیگیرد. خسروی درپایان گفت؛ همچنین ورود پسابهای خانگی کشاورزی و صنعتی نیز مزیدبرعلت شده تا عملاً محیط برای زندگی این موجودات نامناسب شود. اینعوامل درکنارهم دستبهدستهم دادهاند تا حتی زیست معمولی این موجودات نیز با مشکل مواجه شود.