آینده مبهم اقتصاد؛ نتیجه شوک قیمت انرژی و غذا

شوک‌های قیمت انرژی؛ از سال 1979 تا سال 2022

شوک قیمت انرژیِ فعلی در‌مقایسه‌با جهش‌های قبلی چگونه است؟ قیمت سالانه نفت خام میانگین 93‌دلار در هر بشکه در سال 2022 است. برای مقایسه باید بدانید که در شوک‌های قیمتی سال‌های 2008 و 1979، نفت خام به‌ترتیب به ارقامِ 127‌دلار و 119‌دلار در هر بشکه رسیدند. آنچه بحران انرژی در سال جاری میلادی را متمایز می‌کند این‌است‌که قیمت‌ها در تمام انواع سوخت‌ها افزایش یافته است. اگر در گذشته تأثیر شوک‌های قیمتی کم‌وبیش در محدوده‌هایی خاص مشاهده می‌شد، حالا ماجرا متفاوت است و تقریباً چیزی و جایی وجود ندارد که از آثار سوء آن درامان مانده باشد؛ ازاین‌رو، بسیاری کشورها مانند آلمان و هلند به‌دنبال تأمین زغال‌سنگ برای جبران اختلالات موجود در عرضه نفت هستند؛ ضمن‌اینکه قیمت گاز طبیعی نیز در اروپا به بالاترین حد خود رسیده. ازآن‌سو، قیمت مواد غذایی افزایش یافته و قیمت اقلام کشاورزی با افزایش هزینه‌های اولیه در سوخت، مواد شیمیایی و کود؛ در سال 2022 به‌میزان 18درصد افزایش یافته است. قیمت کود به‌تنهایی با افزایش 70‌درصدی همراه بوده که به‌دلیل تسلط روسیه بر بازار جهانی کود است؛ چراکه حجم عمده صادرات کود جهان را دراختیار دارد.

اثرات سه‌گانه افزایش قیمت انرژی
نفت تقریباً در روند تولید و عرضه همه‌چیز دخیل است؛ از تهیه یک سوپ ساده گرفته تا تولید گوشی هوشمند. درواقع، «قیمت نفت» تا میزانِ 64‌درصدِ تغییرات قیمت مواد غذایی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. پرسش این‌است‌که شوک‌های انرژی و غذایی چگونه می‌تواند در آینده نزدیک، بر «اقتصاد جهان» تأثیر بگذارد؟

1. افزایش تورم جهانی
در سال 2022، «تورم» به پدیده‌ای جهانی تبدیل شد و طبق تجزیه‌و‌تحلیل‌ World Bank؛ بر 100‌درصد جوامع پیشرفته و 87‌درصدِ بازارهای نوظهور و اقتصادهای در‌حال‌توسعه تأثیر گذاشت. به‌عبارتی، تقریباً دو‌سوم اقتصادهای پیشرفته و کمی بیش از نیمی از بازارهای نوظهور، تورم بالاتر از هدفی که در سال 2021 پیش‌بینی می‌شد را تجربه کردند. این‌موضوع، شرایط پولی را به‌شدت مختل کرده است که ضرر ایجادشده برای هر گروه از کشورها نیز دراین‌بین محفوظ است؛ مثلاً وقتی ایالات‌متحده یا دیگر جوامع توسعه‌یافته و ثروتمند، درمواجهه‌با شوک قیمتی، سیاست‌های پولی خود را سریعاً تشدید کرده‌اند، بازارهای نوظهور و اقتصادهای در‌حال‌توسعه در دام استقراض کلان‌تر افتاده و بحران‌های مالی را تجربه کرده‌اند.

2. رشد جهانیِ آهسته‌تر
شوک‌های قیمت انرژی می‌تواند چشم‌انداز رشد جهانی را تغییر دهد و عوامل به‌هم‌پیوسته متعددی دراین‌میان وجود دارند که دامنه اثرات را گسترده می‌کنند؛ مثلاً بروز نوسان قیمت، اعمالِ سیاست‌های پولی و قرنطینه‌های ناشی از کووید-19 در «چین»، به‌راحتی بر «رشد جهانی» تأثیر منفی می‌گذارند.

3. افزایش ناامنی غذایی و ناآرامی اجتماعی
حتی قبل از شوک قیمت انرژی در سال 2022، ناامنی غذایی جهانی به‌دلیل COVID-19 و فشارهای تورمی فزاینده، در‌حال‌افزایش بود. کمبود مداوم مواد غذایی و قیمت‌های بالا می‌تواند میلیون‌ها‌نفر را دچار «ناامنی غذایی حاد» کند. علاوه‌بر‌این؛ قیمت‌ بالای حامل انرژی و مواد غذایی، اغلب با اعتراضات توده‌ای، خشونت سیاسی و شورش همراه و در‌ارتباط است. در‌حالی‌که سریلانکا و پرو از‌قبل شاهد اعتراضات گسترده بوده‌اند، ترکیه و مصر نیز در‌معرض‌خطر ناآرامی اجتماعی‌اند؛ زیرا هزینه‌های زندگی افزایش یافته و بحران غذایی، بدتر می‌شود. چنین اوضاعی البته محدود به این‌کشورها که نام بردیم، نیست و باید به‌عنوان خطری بین‌المللی به آن نگریست.

چالش‌های جهانی
از زمان جنگ جهانی دوم، «شوک‌های قیمت نفت» یکی از محدودیت‌های اصلی رشد اقتصادی بوده. با ادامه جنگ در اوکراین، چشم‌انداز بازار انرژی، چندان روشن نیست؛ زیرا تعدادی از عوامل ژئوپلیتیکی می‌توانند بر حرکت قیمت نفت و آثار مربوط‌به‌آن تأثیر بگذارند؛ که هریک، گزارشی جداگانه می‌طلبند.