تیر خلاص شبکههای اجتماعی به پیکر نحیف یار مهربان
وحید حاجسعیدی
هویت و تاریخ همه تمدنهای پیشرفته و غنی وابسته به کتاب و نگارش بوده است. کتابخوانی، زمینهساز فرهنگ است و با کتاب، تمدنها ریشه میدوانند. دین اسلام نیز با ندای «خواندن» ازسوی خداوند به پیامبر(ص) وحی شد و در همین فرهنگ مقدس است که خداوند به قلم سوگند یاد میکند و معجزه آخرین فرستادهاش را یک کتاب قرار داده است؛ اما با وجود نقش و جایگاه مستحکم کتاب و کتابخوانی در گسترش دانش و فرهنگ، امروزه شاهد بیمهری و بیتوجهی عمیقی نسبت به کتاب هستیم؛ تاجاییکه تیراژ برخی کتابها به 300 جلد و کمتر نزول پیدا کرده است. کتابخوانی نیز بهتبع این مهری به یار مهربان، به کمترینمیزان خود رسیده است و بااینوجود که سرانه واقعی مطالعه هم در کشور چندان مشخص نیست و نحوه محاسبه آن نیز در هالهای از ابهام است، میتوان حدس زد سرانه واقعی مطالعه کتاب در کشور عددی جزئی و ناچیز است. هرچند عدهای سیر آفاقوانفس در فضا مجازی یا حتی قرائت قرآن و کتب ادعیه را در زمره مطالعه محسوب میکنند؛ ولی باید بپذیریم اینمدل نگرش تنها پاککردن صورتمسئله است و بدون تعارف بپذیریم آمار نشر، تیراژ و کتابخوانهای مملکت بهشدت کاهش یافته و دچار رکود بیسابقهای شده است. دلایل متعددی نظیر افزایش قیمت کاغذ و ملزومات چاپ و نشر، عدمتمایل ناشران به عقد قرارداد با نویسندگان، انتشار کتب بیمحتوا، کپی-پیستبودن برخی آثار، ورود برخی بیتجربهها و سلبریتیها به عرصه نویسندگی، بیانگیزگی نویسندگان به نوشتن بهدلیل فقدان منافع مادی و معنوی، رکود فروش کتاب، شتاب ناشی از صنعتیشدن جوامع، کاهش درآمد مردم و ... در بروز اینروند شماره میشوند ولی بیتردید افزایش قیمت کتاب، همزمان با گسترش شبکههای مجازی را میتوان از مهمترین و اصلیترین دلیل بیمهری به یار مهربان در عصر دهکده جهانی قلمداد کرد. فضای مجازی بهسبب جذابیت در استفاده از جلوههای بصری و امکان ارجاع افراد به صفحات مشابه از جذابیتهای منحصربهفردی برخوردار است، تیر خلاص را به پیکر نحیف یار مهربان شلیک کرد ولی همین امکان ارجاع به صفحات مشابه از عوامل تشتت فکری محسوب میشوند و تمرکز خواننده را بهشدت کاهش میدهد. ازسویی تحمیل مطالب به خواننده باعث میشود فرد در یک حباب اطلاعاتی گسترده قرار بگیرد که ماحصل گشتوگذار در این مزرعه اطلاعاتی تنها 20درصد برداشت است و مابقی هدررفت زمان و انرژیست. بااینوجود فضای مجازی و شبکههای مجازی جای کتاب و کتابخانهها را اشغال کرده و گسترش و محبوبیت شبکههای اجتماعی در سالهای اخیر باعث شده که بسیاری از مردم اوقات زیادی از شبانهروز را دراینشبکهها بگذرانند تاجاییکه کتابخوانها در مترو و اتوبوس و مطب پزشک با ترسولرز و احتیاط کتاب از جیبشان خارج میسازند و مطالعه میکنند! بپذیریم که بنیانهای ترویج کتاب و کتابخوانی از پایبست دچار سستی ناگواری شده و نیازمند بازتعریف و مرمت دوباره و چندباره دارند. هرچند اقدامات کوتاهمدت و میانمدتی نظیر برگزاری جشنهای امضاء، برنامه کتابباز، مسابقات کتابخوانی و ... در سطح کشور اجرایی شدهاند ولی باید اذعان داشت که یاری به یار مهربان نیازمند عزم جدی و ملیست و رقابت با رقبایی همچون شبکههای اجتماعی، بازیهای رایانهای و سایتهای اطلاعاتی و... دشوار و زمانبر بوده و نیازمند برنامهریزی جدی و غیرنمایشیست.