کمبود داروهای ایرانی؛ علت‌ها و راه‌کارها
کمبود دارو در ایران اکنون به داروهای تولید داخل رسیده است؛ موضوعی که در کوران کرونا در میانه پیک پنجم با کمبود سرم و برخی از آنتی‌بیوتیک‌ها همچون آزیترومایسین خود را نشان داد. درآن‌زمان، افزایش مصرف برای تزریق داروی رمدسیویر برای بیماران کرونایی و هم‌زمان تعطیلی برخی از خطوط تولیدی از جمله دلایل کمبود سرم در کشور اعلام شد. اکنون موج‌های کرونا فروکش کرده اما برخی کمبودهای دارویی همچنان بر سر خود باقی مانده و همچنان کمبود سرم هست، داروهای بیهوشی در بیمارستان‌ها سهمیه‌بندی شده و کمبود دارو به آنتی‌بیوتیک‌های مخصوص کودکان رسیده است؛ موضوعی که در هفته‌های قبل ازسوی نایب‌رئیس انجمن داروسازان به آن اشاره شده بود. نکته‌ای که وجود دارد اینکه تا قبل‌ازاین به‌دلایلی چون تحریم‌ها و بستن کانال‌های مالی کمبود تنها در داروهای خارجی وجود داشت اما بیشتر این داروهای دچار کمبود درحال‌حاضر تولید داخل هستند.
عدم‌قیمت‌گذاری؛ دلیل کمبود دارو در ماه‌های گذشته
پیش‌ازاین همایون سامه‌یح؛ عضو کمیسیون بهداشت‌ودرمان در گفت‌وگویی با ایلنا بخشی از مشکلات کمبود داروی ایرانی را ناشی از عدم‌قیمت‌گذاری دانسته و اعلام کرده بود این، موجب ایجاد مشکلاتی برای کارخانه‌های دارویی و کاهش و توقف تولید برخی داروهای داخلی شده است. درهمان‌زمان سندیکای صاحبان صنایع دارویی کشور نیز در نامه‌ای به رئیس‌جمهوری از تعطیلی احتمالی خطوط تولید داروی کشور خبر داده بودند. پس از این نگرانی‌ها طرح دارویار ازسوی وزارت بهداشت انجام شد و قیمت دارو نیز افزایش پیدا کرد؛ اما باتوجه‌به کمبودهای موجود ظاهراً تغییری در وضعیت دسترسی به داروهای ایرانی صورت نگرفته است. سید علی فاطمی؛ نایب‌رئیس انجمن داروسازان این‌موضوع را موردتأیید قرار داد و اظهار کرد: «هنوز وضعیت دارویی ما نسبت به شش‌ماه‌قبل تغییر پیدا نکرده و همان کمبودها وجود دارد. اگرچه وضعیت باثبات بوده و وخیم‌تر نشده است. علی‌رغم‌اینکه سازمان غذا و دارو در مصاحبه‌های مختلف اعلام می‌کند کمبودها کاهش پیدا کرده، بااین‌حال تغییر محسوسی صورت نگرفته است». این پرسش وجود دارد حال‌که طرح دارویار قیمت دارو را افزایش داده است چه موانعی بر سر راه تولید دارو در کشور است؟
زیان‌ده‌بودن تولید برخی از داروها
رضا کریمی مستوفی؛ مدیرعامل داروسازی آکتور بابیان‌اینکه اکنون تحریم، کمبود نقدینگی، کمبود و گرانی مواد اولیه تبدیل به موانع تولید شده‌اند، گفت: در درجه اول زیان‌ده‌بودن تولید برخی از داروها مهم‌ترین مانع تولید است، طبق طرح دارویار قیمت برخی از داروها حدود ۴۰ تا ۵۰درصد گران شد و ارز ترجیحی کاملاً برداشته شد. این بدین معنی‌ست که ما مواد اولیه را با ارز نیمایی می‌خریم که شش تا هفت‌برابر ارز ترجیحی‌ست؛ همین‌موضوع موجب شده است که قیمت مواد اولیه شش‌برابر شود و اما قیمت دارو درنهایت ۱.۵ تا دوبرابر افزایش پیدا کند. نبود این تناسب موجب شد تا بسیاری از داروها زیان‌ده شده و شرکت‌ها دیگر تمایلی به تولید آن‌ها نداشته باشند. وی افزود: بسیاری از شرکت‌های تولیدی به‌خاطراینکه بتوانند بدهی خود را تسویه کرده و ازآن‌سو چرخ تولید آن‌ها نخوابد با این قیمت، داروهای تولیدی خود را می‌فروشند. این‌مسئله در آینده قابل ادامه‌دادن نیست. مستوفی یادآور شد: این مشکلات موجب نگرانی زیادی برای صنعت دارو شده و اگر رفع نشود موجب کمبود در بسیاری از داروهای دیگر می‌شود. همیشه دارو در کشور یک موضوع حساس بوده و باید این‌گونه باشد که بیمار هزینه زیادی پرداخت نکند که دراین‌حوزه بیمه‌ها باید فعال باشند تا شرکت‌های داروسازی دچار زیان نشوند چراکه نتیجه‌اش این‌است‌که دارو تولید نشود و این یک نتیجه باخت-باخت برای همه است. وی تأکید کرد: قیمت دارو باید طبق عدد و رقم‌های کاملاً مشخص واقعی باشد و مابه‌التفاوت این قیمت را به بیمه پرداخت کنند تا به بیمار فشار وارد نشود. علیرضا زند رضوی؛ معاون فنی و توسعه هلدینگ دارویی بانک ملی ایران (شفا‌دارو) نیز این‌موضوع را تأیید کرد و گفت: هنوز درمورد قیمت‌گذاری دارو، رضایت تولیدکنندگان دارو و مواد اولیه دارویی جلب نشده است. ازسوی‌دیگر مسائلی مانند تعرفه‌های گمرکی و مالیات بر ارزش‌افزوده، قیمت تمام‌شده دارو را افزایش داده. وی باتأکیدبر ضرورت حمایت از صنعت دارویی کشور گفت: تمام تلاش تولیدکنندگان دارویی این‌است‌که کمبودی در حوزه دارو به‌وجود نیاید. اکنون ۹۷درصد داروی موجود در کشور تولید داخل است درحالی‌‌که شرکت‌ها با تمام ظرفیت خود این‌کار را انجام نداده‌اند و اگر موانع تولید برداشته شود می‌توانیم با سرعت بسیار تولید خود را افزایش دهیم. زند رضوی دررابطه‌با اجرای طرح دارویار نیز گفت: برای‌اینکه هزینه افزایش قیمت به بیمار وارد نشود، یارانه‌ای برای بیمار درنظر گرفته شده است. وظیفه ما به‌عنوان تولیدکننده، تولید است. ما هم دغدغه بیمار را داریم اما در درجه نخست وظیفه ما تولید بوده و پس‌ازآن باید این داروها را در کانال‌های توزیع بگذاریم تا در داروخانه‌های بیمارستانی و داروخانه‌های شخصی توزیع شود. دارویار دراین‌قسمت آخر زنجیره تأمین اعمال می‌شود تا بیمار هزینه اضافی را از افزایش قیمت‌ها متحمل نشود. این خارج از وظیفه تولیدکننده است.
کمبود نقدینگی در شرکت‌های دارویی
کمبود نقدینگی در شرکت‌های دارویی برای واردات مواد اولیه نیز یکی‌دیگر از مشکلاتی‌ست که امروزه صنعت دارویی کشور با آن دست‌وپنجه نرم می‌کند. محمد عبده‌زاده؛ رئیس سندیکای صاحبان صنایع داروهای انسانی ایران دراین‌رابطه گفت: کسی‌که می‌خواهد مواد اولیه را با ارز جدید بخرد نیاز به نقدینگی دارد. قسمت عمده این نقدینگی توسط بانک‌های عامل به‌صورت تسهیلات پرداخت می‌شود. بااین‌حال علی‌رغم بخش‌نامه‌هایی که باید توسط بانک مرکزی به بانک‌های عامل پرداخت می‌شد، پرداخت نشده است. وی افزود: متأسفانه بانک‌ها پرداخت تسهیلات را متوقف کرده‌اند، بخشنامه‌های قدیمی آن‌ها درخصوص تمدید حد اعتباری تسهیلات شرکت‌ها قفل شده و شرکت‌ها حتی نمی‌توانند معادل تسهیلات پارسال خود را دریافت کنند. ارز تغییر پیدا کرده و از‌یک‌سو نیاز به نقدینگی شرکت‌ها بالا رفته و ازسوی‌دیگر بانک مرکزی و بانک‌های عامل دادن تسهیلات را متوقف کرده‌اند. مستوفی نیز دراین‌رابطه اظهار کرد: درحال‌حاضر هزینه خرید مواد اولیه خارجی هفت‌برابر و ایرانی چهاربرابر شده. تأمین این نقدینگی که چندین‌برابر شده از عهده شرکت‌های داروسازی خارج بوده و نمی‌توانند این مواد اولیه را بخرند تا دارو را تولید کنند و اگر دارویی را تولید کنند درنهایت زیان‌ده خواهد بود. این‌موضوع موجب مشکلات زیادی برای صنعت دارو شده و درنتیجه کمبودهایی در برخی از داروهای بسیارساده و اولیه به‌وجود می‌آید. رضوی زند نیز گفت: اگرچه ما تولید خود را ادامه می‌دهیم بااین‌حال دیگر ارز ترجیحی به ما داده نمی‌شود و تعرفه‌های گمرکی و مالیات بر ارزش‌افزوده برمبنای این ارز جدید (نیمایی) داده می‌شود و این‌شرایط بسیاربدی را برای ما به‌وجود آورده است، چنانکه گاهی به‌دلیل کمبود نقدینگی جنس وارداتی در گمرک می‌ماند و توانایی ترخیص آن‌را نداریم. وی نیز مانند زند رضوی مشکل ترخیص مواد اولیه دارو را به کمبود نقدینگی و ارزش‌افزوده ارتباط داد و گفت: کمبودهایی که الآن وجود دارد، نتیجه این‌است‌که برخی از مواد اولیه به‌دلیل ارزش‌افزوده و نبود نقدینگی همچنان در گمرک مانده‌اند. وی گفت: برای همه کالاهایی که ارزهای ترجیحی آن‌ها به نیمایی تبدیل شد، ارزش‌افزوده در ابتدای سال یک‌درصد شد اما ما بعد از هفت‌ماه هنوز درگیر مکاتبات درباره ارزش‌افزوده نه‌درصدی دارو هستیم و تااین‌لحظه به جایی نرسیدیم. گفته‌های آن‌ها درحالی‌ست‌که حسینعلی شهریاری گفته است که کاهش ارزش‌افزوده دارو از نه‌درصد به یک‌درصد قرار است در جلسه علنی این‌هفته در مجلس مطرح شده و مصوب شود.
انتقاد از افزایش مجوزهای واردات مواد اولیه دارویی
بااین‌حال زند رضوی افزایش مجوز واردات به محصولات مشابه در مواد اولیه دارویی را از دیگر موانع تولید دارو در ایران دانست و گفت: ما امسال با یکی از مشکلاتی که مواجه شدیم مجوزهای وارداتی بود که به محصولات مشابه محصولات تولید داخل در حوزه مواد اولیه داده می‌شود و این برای ما ایجاد اشکال کرد. ما می‌دانیم که قیمت تمام‌شده ما درقیاس‌با تولیدکننده هندی رقابتی نیست. بااین‌حال اختلاف هم زیاد نیست اما با ما تکنولوژی داخلی دارو را تولید می‌کنیم. این‌ها از مشکلاتی هستند که می‌توان آن‌ها را به‌عنوان بخشی از موانع تولید و دلایل کمبود این‌روزهای داروهای ایرانی به‌شمار آورد. درکنارآن باید از کمبودهای مقطعی ناشی از نبود پیش‌بینی افزایش مصرف و نداشتن برنامه‌ای برای حفظ تعادل بازار یاد کرد؛ امری‌که درنهایت منجر به آسیب‌رسیدن به بیماران می‌شود.