ایده «واحد پول اروپایی» از کجا آمد؟
۲۰سال تجارت یورو
ایده «واحد پول اروپایی» به‌قدمت اتحادیه اروپاست اما اجرای آن درعمل از سال ۱۹۷۰ آغاز شد. واحد پول اروپایی در دوره اخیر توجهات را به‌خود جلب کرده و پس از افت تاریخی که در دوره اخیر تجربه کرد، زمانی‌که نرخ یورو برای اولین‌بار در ۲۰سال‌گذشته تا سطحی معادل دلار کاهش یافت، تبدیل به بحث همه زبان‌ها شد. یورو از ایده و رؤیای تأسیس، از راه‌اندازی رسمی آن در اول ژانویه ۱۹۹۹ تا دومین جایگاه خود در بازار ارز پس از دلار آمریکا، مسیرهای مختلفی را طی کرده است که بین قوت و ضعف و صعود و سقوط بوده است. در سطور بعدی با مراحل اصلی تاریخ این ارز که تقریباً یک‌پنجم معاملات بین‌المللی را تشکیل می‌دهد آشنا می‌شویم و باتوجه‌به تغییرات اقتصادی منطقه‌ای و جهانی آینده‌ای را که درانتظار آن است را پیش‌بینی خواهیم کرد.
یورو (EURO) واحد پول رسمی ۱۹ کشور از ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا و همچنین واحد پول رسمی شش کشور غیر اتحادیه اروپاست. این‌گروه از کشورها به‌عنوان منطقه یورو شناخته می‌شوند و طبق آمار اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۱، حدود ۳۵۰میلیون شهروند را شامل می‌شود. وظیفه تنظیم ارزش یورو و نرخ مبادله آن برعهده بانک مرکزی اروپاست که مقر آن در فرانکفورت آلمان است. ایده واحد پول اروپایی به‌قدمت خود اتحادیه اروپاست اما کاربرد عملی آن در ۱۹۷۰ ازطریق «طرح ورنر» ارائه‌شده توسط «پیر ورنر» نخست‌وزیر لوکزامبورگ که هسته اصلی اتحادیه اقتصادی و پولی اروپا بود، آغاز شد. امید این‌طرح این‌بودکه تا سال ۱۹۸۰ یک ارز واحد در اتحادیه اقتصادی اروپا وجود داشته باشد اما این ایده به‌زودی از بین رفت و در ۱۹۷۲ توسط انجمن مبادلات ارز اروپا و بعداً توسط سیستم پولی اروپا در سال ۱۹۷۹ جایگزین شد. هدف سیستم پولی اروپا حفظ ثبات ارزهای محلی بود و برای دستیابی به آن ارز اسمی برای حساب مبادله‌ای تحت نام ECU ایجاد شد؛ که می‌توان آن‌را واحد پول اروپایی قبل از یورو توصیف کرد. در سال ۱۹۸۸ کمیسیون اروپا به‌ریاست ژاک دلور گزارش موسوم به «گزارش دلور» را تصویب کرد و این گزارش مبنای اجرای واحد پول واحد اروپایی را ازطریق اعمال سه مرحله قرار داد: مرحله اول در ۱ ژوئیه ۱۹۹۰ ازطریق توافق‌نامه‌ای انجام شد که اجازه انتقال سرمایه بین جوامع اتحادیه را می‌داد. در 1 ژانویه ۹۴، مرحله دوم با تأسیس مؤسسه پولی اروپا آغاز شد که پیش‌درآمدی برای تأسیس بانک مرکزی اروپا بعدها بود. در ۷ فوریه ۱۹۹۲، پس از مذاکرات سخت، سران کشورها و دولت‌های کشورهای عضو اتحادیه اروپا «پیمان ماستریخت» را امضا کردند که در سال ۱۹۹۳ لازم‌الاجرا شد و پایه‌های اتحادیه اقتصادی و پولی اروپا را پایه‌گذاری کرد. با حمایت از این هدف، با ایجاد یک واحد پول مشترک اروپایی موافقت شد. معاهده ماستریخت اکثر کشورهای عضو اتحادیه اروپا را موظف می‌کند که درصورت رعایت معیارهای خاص مربوط به سازگاری پولی و بودجه، یورو را اتخاذ کنند. در ۱۵ دسامبر، سران کشورها و دولت‌ها در شورای اروپا در مادرید درمورد نقشه‌راه برای معرفی ارز واحد حداکثر تا ۱ ژانویه ۹۹ به‌توافق رسیدند و در ۱۶ دسامبر با نام‌گذاری واحد پول جدید موافقت شد. یورو. نام قدیمی را جایگزین کنید. نام‌های دیگر؛ ازجمله فرانک اروپایی، طلایی اروپا و کرون اروپایی پیشنهاد شده بود اما همه این پیشنهادها با شکست مواجه شدند تااینکه تئودور وایگل، وزیر دارایی آلمان نام «یورو» را پیشنهاد کرد. یک مسابقه اروپایی برای طراحی ارز آینده یورو راه‌اندازی شد و همه شرایط در سال ۹۳ توسط مؤسسه پولی اروپا (EMI) تعیین شد؛ و در ماه ژوئن، مدل طراح اتریشی رابرت کالینا برنده رقابت برای اولین اسکناس یورو شد. طرح‌های کالینا بر روی ۱۴.۵میلیارد اسکناس چاپ شده که ارزش آن‌ها بین پنج تا ۵۰۰یوروست. در ۱ ژوئن ۱۹۹۸، بانک مرکزی اروپا رسماً اعلام شد و جانشین مؤسسه پولی اروپا شد. بانک مرکزی اروپا جزو مرکزی سیستم یورو و سیستم بانک مرکزی اروپا و یکی از هفت نهاد اتحادیه اروپاست. ویم دویزنبرگ (از هلند) به‌عنوان اولین رئیس بانک مرکزی اروپا انتخاب شد، پس از او، این بانک از نوامبر ۲۰۱۹ تابه‌امروز توسط کریستین لاگارد اداره می‌شود. در اول ژانویه ۱۹۹۹، کشورهای عضو اتحادیه شاهد اولین معاملات رسمی با یورو در سطح بانکی بودند و یورو با نسبت ۱.۱ (معادل ۱.۱۷۴۳دلار آمریکا) به‌عنوان واحد پولی در بازارهای مالی جهانی قرار گرفت. اسکناس‌های یورو از اول ژانویه ۲۰۰۲ وارد گردش شد و واحد پول روزانه ۱۲ کشور عضو اتحادیه پولی اروپا شد و تا مارس ۲۰۰۲ یورو به‌طورکامل جایگزین پول ملی این‌کشورها شد. طبق سیاست توسعه روبه‌جلو که یک‌سال‌پیش توسط مقامات مرکزی اروپا اعلام شد، بانک مرکزی اروپا قرار است تا سال ۲۰۲۴ طرح‌هایی را برای اسکناس‌های جدید یورو اتخاذ کند. دراین‌زمینه، کریستین لاگارد؛ رئیس بانک مرکزی اروپا فاش کرد که آن‌ها قصد دارند طی چندسال یک ارز دیجیتال اروپایی ایجاد کنند که به‌طور اساسی بخش مالی منطقه یورو را تغییر می‌دهد. طی دودهه، یورو تحت‌فشارها و بحران‌های زیادی قرار گرفته و موفقیت‌هایی نیز کسب کرده اما امروز همچنان بین افزایش، سقوط درنوسان است، به‌ویژه پس از افت تاریخی که یک‌ماه‌پیش در برابر دلار متحمل شد. نتیجه تأثیرات جنگ روسیه و اوکراین است. پروفسور حسن ایوب؛ کارشناس اقتصاد بین‌الملل و مدرس چندین دانشگاه فرانسه، تأکید کرد: واحد پول اروپایی جایگاه مهمی در بین ارزهای اصلی در سطح بین‌المللی دارد و از زمان تأسیس تاکنون شاهد تغییرات زیادی بوده است و چهار مرحله اصلی را در مسیر خود و در نرخ برابری دلار پشت‌سر گذاشته است. وی در‌گفت‌وگو‌با الجزیره نت گفت: «مرحله اول از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۸ ادامه دارد که مرحله تقویت است زیرا نرخ ارز از ۰.۸۵دلار در اکتبر ۲۰۰۰ به ۱.۶۰دلار در جولای ۲۰۰۸ افزایش یافت؛ اما درمورد مرحله دوم، از سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۵ ادامه دارد و با ضعف مشخص می‌شود زیرا پول اروپا دراین‌دوره به‌نام بحران بدهی دولتی در ۲۰۱۰ سقوط کرد و ارزش یورو در سال ۲۰۱۵ به ۱.۱۰دلار رسید؛ و سومین مرحله شامل سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۱ است که مرحله تثبیت ارزش یورو در ۱.۱۵دلار است و درنهایت مرحله چهارم سال ۲۰۲۱ تابه‌امروز و یورو دوباره به روند نزولی بازگشت». پس از برابری یورو با دلار در ۱۳ جولای ۲۰۲۲، مرحله جدیدِ کاهش آغاز شد که تابه‌امروز ادامه دارد. ایوب به‌این‌نتیجه رسید که ارز اروپایی بین دوره تأسیس تا تابستان ۲۰۲۲ حدود ۱۸درصد کاهش یافت. باتوجه‌به نوسانات، نزول و افزایش، سؤالی درمورد چشم‌انداز آینده یورو در برابر دلار مطرح می‌شود؟ این اقتصاددان بین‌المللی این نوسان و کاهش ارزش یورو در برابر دلار را ناشی از مجموعه‌ای از عوامل محیطی، ژئوپلیتیکی، اقتصادی و پولی می‌داند. وی معتقد است؛ کاهش ارزش یورو در برابر دلار لزوماً به افزایش قیمت‌ها منجر می‌شود و بر قدرت خرید، مصرف و رشد تأثیر منفی می‌گذارد. ایوب تأکید می‌کند که بانک مرکزی اروپا ازنظر کنترل مجدد تورم با چالش‌های بزرگی روبرو خواهد شد؛ زیرا قیمت واردات به‌دلیل کاهش بحران ارز تک‌نرخی افزایش می‌یابد. وی نتیجه‌گیری می‌کند که پیش‌بینی‌های اقتصادی حاکی از ادامه روند نزولی یورو در ماه‌های آینده است و تازمانی‌که دلایلی که منجر به افول و نوسانات آن شده به قدرت خود پابرجایند، انتظار می‌رود اقتصادهای اروپایی با چالش‌های اقتصادی و اجتماعی روبه‌رو شوند که رؤیای اروپایی (وحدت) را به‌خطر می‌اندازد و همبستگی بیشتری را تحمیل می‌کند.
اصغر علی کرمی/ ایبنا