ایجاد انگیزه در دانش‌آموزان؛ گامی مهم در پرورش استعدادها
عبداله سید کتولی*
امروزه در برخی مدارس با دانش‌آموزانی مواجه می‌شویم که انگیزه‌ای برای ادامه تحصیل، درس خواندن یا حتی حضور در مدرسه ندارند. این دانش‌آموزان که آینده را برای خودشان مبهم و خاکستری ترسیم می‌کنند، نه‌تنها به مقوله درس و تحصیلی علاقه‌ای از خود بروز نمی‌دهند، بلکه نسبت به مسائل اجتماعی، فرهنگی و حتی سلامت خود نیز بی‌توجه هستند و نشانه‌هایی از افسردگی و انزوا در آن‌ها عیان است. درچنین‌شرایطی ایجاد انگیزه قبل از اتخاذ هر تصمیمی مهم‌ترین راهکار در کمک به چنین دانش‌آموزانی‌ست؛ یعنی معلم باید این توانایی را داشته باشد با ایجاد انگیزه و امید در دانش‌آموزان در گام اول آن‌ها را از بحران و چالشی که در دام آن گرفتار شده‌اند، نجات دهد و در قدم‌های بعدی نسبت به علاقه‌مند‌ساختن آن‌ها به درس و مدرسه یا مهارت‌های دیگر و کشف استعدادهای ذاتی آن‌ها تلاش کند. درحقیقت انگیزه تأثیر مستقیمی روی تلاش برای رسیدن به اهداف مشخص دارد و اگر فرد انگیزه و انرژی کافی برای ادامه زندگی نداشته باشد، تلاش برای شناسایی استعداد و نشان دادن مسیر تحول و ... بی‌فایده است. این انگیزه است که اهداف مشخصی را ترسیم می‌کند و افراد را وادار می‌کند برای رسیدن به آن تلاش کنند؛ بنابراین انگیزه روی انتخاب‌هایی که دانش آموزان می‌کنند تأثیر می‌گذارد. به‌عنوان‌مثال؛ این هنر انگیزه است که دانش‌آموز باوجود خستگی شدید از استراحت یا خواب بعدازظهر صرف‌نظر کرده و در کلاس فیزیکیا زبان یا فوتسال شرکت می‌کند یا تا پاسی‌از‌شب‌بیدار می‌ماند خط تمرین می‌کند یا مسائل ریاضی را حل می‌کند. به‌لحاظ روانشناسی انگیزه به‌معنای میل و رغبتی‌ست که انسان را وادار به انجام دادن یا انجام ندادن کاری می‌کند. محققان به‌طورکلی انگیزه را به دودسته درونی و بیرونی تقسیم می‌کنند. انگیزه درونی، میل و اشتیاق برای انجام کاری‌ست که حتی بدون وجود پاداش بیرونی، برای شخص، بسیارارزشمند یا لذت‌بحش است؛ اما انگیزه بیرونی تمایل به انجام کاری‌ست که نتیجه یا پاداش خاصی را برای شخص به‌ارمغان می‌آورد. انگیزه یادگیری در دانش‌آموزان، به‌معنای تمایل درونی آن‌ها برای مشارکتِ طولانی‌مدت و باکیفیت، در فرآیند یادگیری و متعهد ماندن به این فرآیند است. این تمایل می‌تواند ناشی از انگیزه‌های درونی یا منابع بیرونی باشد. برای‌مثال؛ برخی دانش‌آموزان تکالیف خود را صرفاً به‌دلیل حس خوبی که یادگیری یا تکمیل کردن تکالیف برای آن‌ها ایجاد می‌کند، انجام می‌دهند (انگیزه درونی)؛ اما برخی‌دیگر، با هدف دریافت پاداش، تأیید‌شدن توسط معلم یا اجتناب از جریمه شدن، وظایف خود را انجام می‌دهند (انگیزه بیرونی) هنر معلم ایجاد تناسب بین انگیزه‌های درونی و بیرونی‌ست. هرگاه معلم بتواند با ظرافت و توانمندی که دارد از دانش‌آموزان خود شناخت کافی به‌دست بیاورد و انگیزه‌های درونی و برونی آن‌ها را توأمان برانگیزاند، قطعاً دانش‌آموزان در انتخاب و طی مسیر با چالش‌های کمتری مواجه خواهند شد. شایان‌ذکر‌است؛ این تنها شناخت و تلاش معلم برای ایجاد انگیزه در دانش‌آموزان کافی نیست و مقولات زیادی در ایجاد انگیزه مؤثرند و باورها و عقاید دانش‌آموزان، رفتار والدین و محیطی که دانش‌آموز در آن رشد کرده، باورهای معلمان درمورد آموزش و یادگیری و انتظاراتی که از دانش‌آموزان خود دارند، نحوه و مراحل رشد دانش‌آموزان و بسیاری شرایط محیطی، روانی، اجتماعی و ... بر میزان یا حتی شکل‌گیری انگیزه در دانش‌آموزان مؤثر هستند؛ اما نقش معلم باتوجه‌به اعتمادی که بین دانش‌آموز و معلم وجود دارد، بسیاری حیاتی و تأثیرگذار است. تحقیقات نشان داده است که هرچقدر راهکارها، نصایح و استراتژی‌های آموزشیِ- کاربردی معلمان، با سبک زندگی تحصیلی و توانمندی‌های یادگیری دانش‌آموز مطابقت بیشتری داشته باشد، انگیزه دانش‌آموز برای یادگیری بیشتر می‌شود و مطالب را بهتر یاد می‌گیرد؛ بنابراین هر معلمی باید بتواند سبک یادگیری را در دانش‌آموز خود شناسایی کند و راهکارهای مناسبی را در آموزش‌ها و طرح درس خود بگنجاند. آشنایی با سبک‌های مختلف یادگیری به معلمان و اساتید کمک می‌کند تا از روش‌های مناسب‌تری برای آموزش به دانش‌آموز خود استفاده کنند و انگیزه بیشتری در آن‌ها در ایجاد کنند. ناگفته نماند تمام هدف آموزشوپرورش ایجاد شرایط مناسب برای درس خواندن دانش آموزان نیست و گاهی معلم می‌تواند با به‌دست آوردن شناخت کافی از دانش‌آموز موفق به کشف سایر استعدادهای درونی دانش‌آموز شود. مهارت‌های خوشنویسی، نقاشی، ورزشی، آوایی، نگارشی و نویسندگی، فن بیان و ... برخی از استعدادهایی هستند که پرورش آن‌ها باعث رشد دانش‌آموزان رد مسیرهای نوین می شود. در پایان باید اشاره کرد که شیوه‌های متعددی برای ایجاد در دانش‌آموزان به کار برده می‌شود که تشویق، حق انتخاب، انتخاب تکلیف مناسب، تشویق دانش‌آموزان به کار گروهی، تحقیق راجع به موضوعات مختلف، شناخت روحیات و ویژگی‌های دانش‌آموزان، توضیح در‌خصوص ضرورت درس‌های ارائه‌شده، ایجاد فضای شاد در مدارس، گرد‌آوری نظرات دانش‌آموزان، توجه به حالات روحی و روانی دانش‌آموزان و ... برخی از راهکارهای کاربردی در ایجاد انگیزه در دانش‌آموزان محسوب می‌شوند.
*مدیر آموزشوپرورش علی‌آباد کتول