مذاکرات جهانی تغییر اقلیم در ۲۰۲۲ و چشم‌انداز ۲۰۲۳
مدیریت کل امور اوپک و روابط با مجامع بین‌المللی انرژی وزارت نفت، در سال ۲۰۲۲ شاهد وقوع هم‌زمان سه بحران با آثار ترکیبی سری‌گونه شامل تشدید پدیده‌های مخرب تغییر اقلیمی، بحران دسترسی به انرژی و مشکل افزایش شدید هزینه زندگی به‌ویژه قیمت مواد غذایی در سراسر جهان بود. هم‌زمانی این بحران‌ها در سال ۲۰۲۲ نشان داد که تاچه‌اندازه پرداختن یک‌سویه به پدیده‌هایی با ابعاد جهانی می‌تواند تبعات و عواقب بحران‌ها را تشدید و حل آن‌ها را دشوارتر و پرهزینه‌تر کند. به‌گزارش شانا؛ در سی‌امین سال تصویب کنوانسیون تغییر اقلیم سازمان ملل متحد، مذاکرات جهانی اقلیمی سال ۲۰۲۲ به یکی از نقاط عطف تاریخی در اجرای این کنوانسیون و موافقت‌نامه پاریس تبدیل شد. به‌طوری‌که در بیست‌وهفتمین کنفرانس تغییر اقلیم سازمان ملل متحد در آبان ۱۴۰۱ (نوامبر ۲۰۲۲) در شرم‌الشیخ، مصر، موسوم به کاپ اجرا، کشورهای توسعه‌یافته با موافقت با ایجاد صندوق ضرروزیان (Loss & Damage) تصمیمی تاریخی برای حمایت از کشورهای درحال‌توسعه گرفتند که درمعرض شدیدترین آثار اقلیمی قرار دارند. این تصمیم ازآنجا اهمیت دارد که این پیشنهاد از ۱۹۹۱ که توسط کشور جزیره‌ای وانواتو (Vanuatu) مطرح شد، بیش از سه‌دهه پشت سد مخالفت کشورهای توسعه‌یافته باقی‌مانده بود. توافق کشورها درباره کلیات ایجاد صندوق ضرروزیان می‌تواند راه افزایش مطالبه‌گری جوامع درحال‌توسعه ازجمله اجرای تعهد مالی عقب‌افتاده ۱۰۰میلیارددلار در سال جوامع توسعه‌یافته را هموار کند. این دستاورد برای کشورهای درحال‌توسعه در سایه همراهی و مشارکت همه مذاکره‌کنندگان کشورهای درحال‌توسعه و به‌ویژه با نقش مؤثر پاکستان به‌عنوان رئیس گروه مذاکراتی ۷۷+ چین که بیش از یک‌سوم کشورش دراثر سیل ویرانگر تابستان ۲۰۲۲ زیر آب رفته بود، حاصل شد. تردیدهای زیاد و چالش‌های متعدد جهانی در ۲۰۲۲ ازجمله امنیت انرژی و درشرایطی‌که اولویت عموم کشورها، حداقل در کوتاه‌مدت، بیشتر بر موضوع تأمین انرژی متمرکز شده بود، سبب شد تصمیم‌های اقلیمی جهان از فضای افراطی نشست کاپ ۲۶ در سال گذشته در گلاسکو برای حذف سوخت‌های فسیلی فاصله بگیرد، البته نقش ریاست مصر بر نشست کاپ ۲۷ را که از گروه کشورهای درحال‌توسعه دارای منابع گاز طبیعی‌ست، نمی‌توان در تصمیم‌ها نادیده گرفت. کاپ ۲۷ درباره برنامه جاه‌طلبانه کاهش انتشار فراتر از نشست گلاسکو تصمیمی نگرفت و در حوزه سازگاری و دیگر موضوعات نیز پیشرفت‌ها بیشتر محدود به تصمیم‌های رویه‌ای بود، به‌طوری‌که دررابطه‌با برنامه جاه‌طلبانه کاهش انتشار، اعضا با فرآیندی موافقت کردند که در آن فقط به شناسایی سرفصل‌های اصلی موضوع، فرصت‌ها و شکاف‌های موجود برای کاهش انتشار تأکید شده است. درباره هدف جهانی سازگاری (GGA)، اعضا با یک فرآیند بلندمدت و ساختارمند موافقت کردند که به کشورها کمک می‌کند به‌طور جمعی به هدف جهانی سازگاری دست یابند. درعین‌حال، طبق سند «برنامه اجرایی شرم‌الشیخ» دو تصمیم شاخص موردتوافق اعضا قرار گرفت: ایجاد برنامه کاری «گذار عادلانه» برای دستیابی به اهداف موافقت‌نامه پاریس و دیگری ترغیب اعضا برای ارائه اسناد به‌روزشده مشارکت معین ملی (NDC) و راهبردهای بلندمدت اقلیمی. با وجود موفقیت کشورهای درحال‌توسعه برای ایجاد صندوق ضرروزیان که نزدیک به سه‌دهه به‌دنبال‌آن بودند، اما این‌کشورها نتوانستند در موضوع تأمین مالی اقلیمی توسط کشورهای توسعه‌یافته و تعیین «هدف جمعی کمی جدید تأمین مالی اقلیمی (NCQG)» گام مؤثری را در ۲۰۲۲ بردارند. ازطرف‌دیگر، برخی اعضا ازجمله اتحادیه اروپا نیز در موضوع ارتقای جاه‌طلبی برنامه کاهش انتشار به‌ویژه تسری عبارت «حذف تدریجی» به‌کل سوخت‌های فسیلی ازجمله نفت و گاز توفیقی نداشتند. در سال ۲۰۲۲ و به‌موازات تصمیم‌ها و تعهدهای نشست شرم‌الشیخ برخی ابتکارات جهانی راه‌اندازی یا توسعه یافت شد که از اقدام‌ها برای گذار به انرژی پاک و جاه‌طلبی برای دستیابی به اهداف خالص انتشار صفر حمایت می‌کند. مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از: اعلام «مشارکت‌های گذار عادلانه انرژی» توسط ایالات‌متحده و اتحادیه اروپا برای کمک به کشورها برای دورشدن از تولید برق زغال‌سنگی و افزایش تعداد کشورهای عضو «تعهد جهانی متان» به ۱۵۰ کشور برای کاهش ۳۰درصدی انتشار متان تا ۲۰۳۰ نسبت به سال ۲۰۲۰. در نشست بیست‌وهشتم اعضای کنوانسیون تغییر اقلیم که از ۹ الی ۲۱ آذر ۱۴۰۲ در شهر دوبی امارات متحده عربی برگزار خواهد شد، سه دستورکار مهم افزون‌بر دیگر مسائل ازجمله چگونگی راه‌اندازی صندوق ضرروزیان، برنامه جاه‌طلبی کاهش انتشار برای دستیابی به هدف ۱.۵درجه و گزارش ارزیابی پیشرفت جهانی اهداف موافقت‌نامه پاریس (GST: Global Stocktake) موردمذاکره قرار خواهد گرفت. بررسی جزئیات درباره چگونگی راه‌اندازی صندوق و مسئولیت تأمین مالی آن، از موضوعات چالش‌برانگیزی‌ست که می‌تواند انسجام مذاکره‌کنندگان کشورهای درحال‌توسعه را با مخاطره جدی روبه‌رو کند و حتی سبب افتراق و دودستگی میان آنان شود. مهم‌تراینکه کشورهای توسعه‌یافته که خود هنوز به تعهدهای پیشین خود درزمینه تأمین مالی اقلیم عمل نکرده‌اند، ممکن است «انتشاردهندگان عمده گازهای گلخانه‌ای» ازجمله هند، چین و بعضی از اعضای اوپک را به مشارکت‌کنندگان تأمین مالی این صندوق دعوت کنند. انتظار می‌رود اتحادیه اروپا و برخی‌دیگر از اعضا موضع خود را درمورد کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی ازجمله نفت و گاز، در نشست کاپ ۲۸ و دیگر فرآیندهای مذاکراتی اقلیم در سال ۲۰۲۲ به‌جد و هماهنگ مطرح و پیگیری کنند. در سال ۲۰۲۳ نخستین گزارش پیشرفت جمعی جهان در اجرای موافقت‌نامه پاریس ارائه خواهد شد، نتیجه این گزارش بر آینده مذاکرات جهانی تغییر اقلیم مؤثر است و می‌تواند موجبات فشار به کشورها برای اتخاذ راهبردهای جاه‌طلبانه کاهش انتشار و تسریع گذار به انرژی پاک را فراهم کند.