آیا وزارت راه مانع برخورد خودرو با یوزها می‌شود؟
ایمن‌سازی جاده عباس‌آباد؛ راهی برای جلوگیری از تلف‌شدن یوزها توسط خودروها
هنوز یک‌هفته از شروع سال جدید نگذشته بود که خبری تکان‌دهنده منتشر شد، یک قلاده یوزپلنگ در محور میاندشت-عباس‌آباد بر اثر تصادف جاده‌ای تلف شد، خبر زمانی بیشتر ناراحت‌کننده شد که اعلام کردند یوز تلف شده ماده شناسنامه داری با نام ماجراد و به‌احتمال زیاد باردار است، با این خبر آه از نهاد دوستداران محیط زیست برآمد، در چنین شرایطی که فقط هفت قلاده یوزپلنگ ماده و سه قلاده یوزپلنگ نر در طبیعت توران شناسایی شده است، تلف‌شدن این یوز ماده ضربه بزرگی بر پیکر بی‌جان جمعیت رو‌به‌انقراض این گربه‌سان ارزشمند وارد کرد. محور میاندشت-عباس‌آباد در استان سمنان یکی از مسیرهای اصلی کشور و جاده ترانزیتی و مواصلاتی تهران-مشهد است که از حاشیه مرز شمالی منطقه حفاظت‌شده توران شاهرود عبور می‌کند؛ البته این اولین حادثه تلخی نبود که در این محور رقم خورد، بین سال‌های ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۷ هفت قلاده و تابستان ۱۴۰۱ نیز یک قلاده یوزپلنگ در همین محور قربانی سرعت زیاد خودروهای عبوری شدند، اگر وضعیت این جاده به‌همین‌روال ادامه پیدا کند و ایمن سازی صورت نگیرد شاید ماجراد آخرین یوزپلنگ قربانی سهل انگاری ما انسان‌ها نباشد، این تلفات در حالی رخ می‌دهد که جمعیت گونه یوزپلنگ آسیایی در‌معرض انقراض قرار دارد و اگر فکری برای حفاظت از این گربه‌سان صورت نگیرد ممکن است برای همیشه منقرض و به سرنوشت عموزاده‌های خود مانند ببر و شیر ایرانی دچار شود و به تاریخ بپیوندد. سازمان حفاظت محیط‌زیست به‌عنوان متولی حفاظت از تنوع زیستی تلاش زیادی را در‌راستای حفظ این گونه انجام می‌دهد حتی پروژه تکثیر در اسارت را هم با هدف حفظ ژنوم این‌گونه با جدیت پیش می‌برد هر‌چند در این بخش نیز خبرهای ناگواری مانند تلف شدن سه توله که از یوز ماده در اسارت توران به‌نام ایران متولد شده بودند هم تکان‌دهنده بود که مهم‌ترین آن پیروز توله‌یوز نری بود که نهم اسفندماه سال گذشته در ۱۰ماهگی تلف شد؛ اما تمرکز سازمان بر حفاظت در طبیعت و حفظ زیستگاه است و بارها هم بر این موضوع تأکید کرده است. بر‌این‌اساس برای ایمن‌کردن محور میاندشت-عباس‌آباد مکاتبات زیادی با وزارت راه‌و‌شهرسازی به‌عنوان متولی این امر داشته و حتی طرح ایمن‌سازی این محور را برای اجرا به این وزارتخانه ارسال کرده است که شاید اگر وزارت راه عملیات اجرایی آن را پیشتر آغاز کرده بود، دیگر ماجراد را با سن بیش از سه‌سال و داشتن سه جنین از دست نمی‌دادیم. این‌در‌حالی‌ست‌که گونه زادآور برای افزایش جمعیت یوزها از اهمیت زیادی برخوردار است؛ اما ما در یک لحظه شاید بتوان گفت که چهار یوز را از دست دادیم که یکی از آنها در اوج زادآوری بود. این‌در‌حالی‌ست‌که حتی راننده خاطی هم شناسایی نشده است؛ مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان دراین‌باره گفته بود: خودروی عبوری که با یوزپلنگ ماده در محدوده عباس‌آباد-میاندشت در شهرستان میامی، تصادف کرد به‌دلیل نبود دوربین جاده‌ای و کنترل سرعت شناسایی نشد. بهرامعلی ظاهری افزود: نصب دوربین کنترل سرعت و ایمن‌سازی جاده بر عهده وزارت راه و شهرسازی است، اما با وجود اینکه سازمان حفاظت محیط زیست طرح‌های دقیق به منظور ایمن‌سازی قلمرو یوزپلنگ آسیایی در منطقه را برای عملیات اجرایی تقدیم کرد، اما همچنان اقدامی نشده است و از دهه ۹۰ تاکنون محدوده عباس‌آباد-میاندشت به قتلگاه گونه ارزشمند یوزپلنگ آسیایی مبدل شده است. معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز دراین‌باره گفت: سازمان محیط زیست قبلاً طرح ایمن‌سازی محدوده عباس‌آباد-میاندشت در شهرستان میامی را به وزارت راه‌و‌شهرسازی ارسال کرده است و به‌طور مداوم آن‌را پیگیری می‌کردیم، وزارت راه هم یک‌سری مکاتبات با سازمان محیط زیست انجام داد و حتی بازدید میدانی هم از آن محدوده داشته؛ اما علمیات اجرایی این طرح تاکنون بنابه دلایلی آغاز نشده است. حسن اکبری افزود: البته وزارت راه‌و‌شهرسازی بعد از حادثه تلف‌شدن ماده یوز در تاریخ ششم فروردین‌ماه امسال با جدیت پیگیر موضوع است و براساس دستور وزیر راه چند بخش از وزارتخانه به‌طور‌جدی پیگیر کار هستند؛ حالا اینکه منتج به نتیجه شود یا به هر دلیلی دوباره عملیات میدانی این طرح اجرا نشود، باید صبر کنیم. وی تأکید کرد: بعد از تلف‌شدن ماجراد در تصادف جاده‌ای، با رئیس‌جمهوری مکاتبه ای داشتیم از این رو هم به دستور رئیس‌جمهوری و هم مکاتباتی که انجام دادیم، وزارت راه به طور مداوم پیگیر موضوع است حتی روز گذشته مجددا طرح ایمن سازی را از ما درخواست کردند و ما دوباره برای آنها فرستادیم، باید صبر کنیم تا ببنیم چه می‌شود اما اگر باز هم ببینیم کار پیش نمی‌رود دیگر گزارش کاملی را منتشر خواهیم کرد. اکبری درباره میزان بودجه اجرایی طرح ایمن‌سازی این محور گفت: برآورد هزینه را ما انجام ندادیم، بلکه بخش‌های مختلف عملیات را برای وزارت راه ارسال کردیم و تمام جزییات به تفکیک بیان شده است که در آن به فنس‌کشی محدوده، نصب دوربین کنترل سرعت، نورپردازی معبر و تعمیر زیرگذرها تأکید شده است. وی افزود: مجموعاً محور میامی-سبزوار حد فاصل کارونسرای میاندشت تا عباس‌آباد حدود ۷۹کیلومتر است که نقطه داغ ما برای وقوع حادثه برای یوزها به حساب می آید که بعد از بررسی ها طبق طرح ایمن سازی ۳۵کیلومتر فنس‌کشی در این محدوده پیش‌بینی شده، همچنین مقرر شد تا هر سه تا پنج‌کیلومتر یک زیرگذر بهسازی شود تا امکان عبور حیوانات فراهم شود؛ همچنین بر روشنایی تمام این ۷۹کیلومتر تأکید شده است تا هم راننده و هم حیوان دید بهتری داشته باشند؛ البته در این محدوده کنترل سرعت بسیار مهم است که قرار شد با نصب دوربین کنترل سرعت این مسئله نیز مدیریت شود، پیشنهاد ما برای حداکثر سرعت در این منطقه ۸۰کیلومتر است. اکبری درباره تعداد جمعیت یوزپلنگ در کشور گفت: آخرین آماری که داریم و مربوط به سال گذشته است وجود هفت قلاده یوز ماده و ۳۰ قلاده یوز نر را در منطقه توران نشان می‌دهد که یکی از ماده ها (ماجراد) تلف شد، البته این تعداد شناسامه دار هستند و ممکن است یوزهای دیگری هم در منطقه باشند که از دید ما دور مانده‌اند چون منطقه بسیار وسیع است و ما هم برای سرشماری محدودیت دوربین داریم؛ همچنین دامدار هم در منطقه زیاد است و امکان اینکه بتوانیم پایش را گسترده انجام دهیم وجود ندارد. معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست اظهار داشت: البته ممکن است در پایش امسال این آمار تغییر کند و توله‌هایی که سال گذشته به دنیا آمدند به این جمعیت اضافه شوند و اینکه چه تعداد نر و چه تعداد ماده اند در پایش امسال مشخص می‌شود، در هر صورت در شرایط فعلی خانواده‌ها برای ما مهم هستند تا پویایی زادآوری در آنها حفظ شود. برخی نیز معتقدند؛ نبود دوربین کنترل سرعت، روشنایی نامناسب، اجازه تعلیف دام بیش از زمان مقرر هر یک عاملی در تنگ‌تر شدن نفس‌های به شماره افتاده گونه در خطر انقراض یوزپلنگ آسیایی‌ست؛ مواردی که متولیان امر باید با عزم جدی در صدد اصلاح آنها برآیند تا کمتر شاهد حوادث تلخی چون تلف شدن این گربه‌سان ارزشمند باشیم. علاوه بر ماجرای «ماجراد» تابستان ۱۴۰۱ نیز یک قلاده یوزپلنگ ماده و در سال‌های ١٣٨٩ تا ١٣٩٧ هفت قلاده یوزپلنگ در محور میاندشت-عباس‌آباد بر اثر تصادف‌های جاده‌ای تلف شدند که باید بررسی شود قصور کدام یک از دستگاه‌های اجرایی در حوادث تلخ و جبران‌ناپذیر اخیر دخالت دارد. براساس تحقیقات انجام شده، دی و بهمن بهترین ماه‌های سال برای جفت‌گیری یوزپلنگ آسیایی است که پس از ۹۰روز به طور معمول در اردیبهشت‌ماه توله به دنیا می‌آید، یوزپلنگ از دو تا سه‌سالگی بالغ شده و تا هشت سالگی قدرت زادآوری دارد و معمولاً چند قلوزایی دارد. در واقع در چشم به هم‌زدن و بی احتیاطی راننده متخلف فراری یوزپلنگ مادر با نام «ماجراد» با سن بیش از سه سال درست در اوج توانایی زادآوری با سه جنین در جا تلف شدند و از بین رفتن یوزپلنگ ماده بالغ و سه توله یوزپلنگ که قرار بود ادامه دهنده نسلشان در دل توران باشند از بین رفتند و پرسشی که ذهن را درگیر می‌کند اینکه کوتاهی چه دستگاه‌ها و گروه‌هایی سبب تلف شدن یوزپلنگ‌ها به این شیوه می‌شود؟
کیمیا عبدالله‌پور؛ ایرنا