میزان رفاه مردم در ۱۷۰ کشور جهان

«انسانیت» چقدر خوب است؟ شهروندان کدام کشورها «درحال‌رشد» و کدام کشورها «در‌حال‌زوال» هستند؟ مردمِ کجاها «پیشرفت» می‌کنند و کجاها «پسرفت»؟ پاسخ به چنین سؤالاتی اغلب از بررسیِ اقتصاد می‌آید و «سرانه تولید ناخالص داخلی» (GDP) تاحدی می‌تواند موضوع را روشن کند. مهم‌تراینکه «رفاه» را چگونه ترجمه کنیم. مجموعه داده‌ای که در ۲۴ می ۲۰۲۳ در قالب گزارش جدید Social Progress Imperative (سازمان غیرانتفاعی ارائه‌دهنده شاخص پیشرفت اجتماعی) منتشر شد؛ ۱۷۰ کشور را طبق میزان رفاهی که برای شهروندانشان فراهم کرده‌اند، بااستفاده‌از معیارهایی «غیر از ثروت» رتبه‌بندی می‌کند. البته این نهاد، در «اندازه‌گیری توسعه» با روش‌هایی غیر از منابع مادی، تنها نیست؛ مثلاً «شاخص توسعه انسانی» ارائه‌شده توسط «سازمان ملل»، سرانه «تولید ناخالص داخلی» را با معیارهای بهداشت و آموزش ترکیب می‌کند؛ اما شاخص SPI به‌طورکامل از GDP اجتناب؛ و درعوض، ۵۲ شاخص را ردیابی و آن‌ها را در سه خوشه، دسته‌بندی می‌کند و هرسه را با «وزن مساوی» در پیمایش خود لحاظ می‌کند: نیازهای اساسی انسان (مانند غذا و آب)، پایه‌های توسعه بلندمدت (آموزش و مراقبت‌های بهداشتی)؛ و فرصت (ازجمله حقوق و آزادی‌های شخصی). نتایج که خلاصه آن در The Economist به‌تاریخِ ۲۴ می ۲۰۲۳ منتشر شده، هنوزهم پیوندی بین ثروت و رفاه را نشان می‌دهد: ثروتمندترین کشورها اغلب کشورهایی هستند که شهروندان در آن شکوفا می‌شوند. شرایط در فقیرترین کشورها «بد» است؛ داده‌ها همچنین نشان می‌دهند که کشورهایی که در برخی زمینه‌ها (مانند تأمین نیازهای اولیه)، پیشرفت‌های زیادی داشته‌اند، شهروندان خود را در برخی‌دیگر؛ به‌ویژه در حفاظت و گسترش آزادی‌های خویش، ناامید می‌کنند. یافته‌های SPI برای سال ۲۰۲۲ «نروژ» را با امتیاز ۹۰٫۷ در صدر و «سودان جنوبی» را در رتبه آخر قرار داده است. کلاً جوامع ثروتمند اروپایی جزو بالاترین رتبه‌ها هستند؛ درحالی‌که کشورهای جنوب صحرای آفریقا پایین‌ترین رتبه را دارند. در یک تحلیل جداگانه، SPI نشان می‌دهد که چگونه امتیازات بین سال‌های ۱۹۹۰ و ۲۰۲۰ تغییر یافته (آخرین ارقام به‌دلیل تفاوت در روش انجام پژوهش، حذف شده‌اند). پس از پیشرفت سریع در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰، به‌نظر می‌رسد روند پیشرفت در رفاه انسان، کُند و در برخی از مناطق؛ مانند آمریکای لاتین، متوقف شده است. دراین‌میان «ایالات‌متحده» درحال‌پسرفت است. همه‌گیری کووید-۱۹ احتمالاً ازآن‌زمان به پیشرفت جهانی آسیب بیشتری وارد کرده است. منطقه‌ای که بیشترین افزایش رفاه را تجربه کرد، شرق آسیا و اقیانوس آرام است. درمجموع، کشورهای آنجا امتیاز SPI خود را به‌طورمتوسط ۱۸‌امتیاز بین سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۲۰ بهبود بخشیدند. بیشتر آن نیز ناشی از افزایش طبقه متوسط «چین» بود که در شاخص‌های آموزش بهداشت و تأمین نیازهای اساسی، نمرات بالاتر گرفت. جنوب آسیا نیز پیشرفت چشمگیری داشته است؛ مثلاً SPI «هند» طی سه‌دهه ۱۶‌امتیاز افزایش یافته است؛ اما این،‌ کشور کوچک «بوتان» بین «هند» و «چین» است که بیشترین پیشرفت را در بین ۱۷۰ کشور داشته است؛ SPI آن ۳۰‌امتیاز افزایش یافت زیرا به‌میزان زیادی تدارکات خود را برای رفع نیازهای اساسی انسان افزایش داد. به‌نظر می‌رسد این یک توجیه برای کشوری‌ست که مفهومِ «شادی ناخالص ملی» (GNH؛ مقصود این‌است‌که توسعه پایدار باید نگاهی جامع به مقوله پیشرفت داشته باشد و جنبه‌های غیر‌اقتصادی رفاه را نیز به‌اندازه جنبه‌های اقتصادی آن مورد‌تأکید قرار دهد. شادی ناخالص ملی دارای چهار رکن است: ۱٫ حاکمیت مناسب ۲٫ توسعه اجتماعی و اقتصادی پایدار ۳٫ حفاظت فرهنگی ۴٫ حفاظت محیطی) را اختراع کرده و آن‌را به‌عنوان هدف نسبت به «تولید ناخالص داخلی» ترجیح می‌دهد. «ونزوئلا» که اقتصاد آن از ۲۰۱۳ تاکنون ۷۵‌درصد کوچک شده، بین سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۲۰ بیشترین افت را در رتبه SPI خود نسبت به سایر کشورها داشته است. همراه با داده‌های «تولید ناخالص داخلی»، رتبه‌بندی SPI نشان می‌دهد که رشد اقتصادی مهم است؛ اما تنها عامل تعیین‌کننده در «پیشرفت اجتماعی» نیست. سرانه GDP «چین» بین سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۰ با افزایش ۱۱‌برابری مواجه بوده. دراین‌بازه، امتیاز SPI آن نیز ۴۵‌درصد افزایش یافته است. «هند» نیز با یک‌سوم رشد اقتصادی «چین»، به جهشی مشابه در امتیاز SPI دست یافت. از‌آن‌سو، «ایالات‌متحده» موفقیت اقتصادی‌اش، با وخامت در سایر زمینه‌ها همراه بوده و به‌رغم داشتن ثروتمندترین شهروندان در گروه G7؛ با ۸۷٫۶امتیاز SPI، دارای کمترین رتبه دراین‌گروه است. از ۲۰۱۶، امتیاز SPI «آمریکا» به‌طورپیوسته کاهش یافته؛ با‌‌اینکه اقتصاد این‌کشور سریع‌تر از سایر جوامع ثروتمند رشد کرده است. این عمدتاً به‌دلیل امتیازهای بدتر در دسته «فرصت» است که شامل معیارهای تبعیض و دسترسی به آموزش پیشرفته است. عملکرد «آمریکا» به‌‌شکلی نگران‌کننده، بازتابِ یک روند است: پیشرفت در بحث حقوق شخصی در تمام جهان متوقف شده. به‌نظر می‌رسد که پول، ریشه همه خوبی‌ها نیست.