سیاراتی که خود را کوچک میکنند!
پژوهشگران آمریکایی در بررسی جدیدی نشان دادهاند که اندازه برخی از سیارات فراخورشیدی توسط خود آنها درحالکاهش است. ستارهشناسان گزارش دادهاند هوای اطراف چند سیاره فراتر از منظومه شمسی ما به فضا نشت میکند و باعث کوچکترشدن این سیارهها میشود. بهگفته آنها؛ جو این سیارات آنطورکه انتظار میرود توسط بادهای تند ستارههای آنها منفجر نمیشود بلکه توسط خود آنها از بین میرود. روزانه حدود ۹۰تن هوا از لایه محافظ زمین که مسئول حفاظت از حیات است، به فضا فرار میکند زیرا جو سیاره ما توسط خورشید گرم میشود. درهرحال، دانشمندان معتقدند با این سرعت بسیارآهسته، حداقل ۱۵تریلیونسال طول میکشد تا سیاره ما کاملاً از جو خود خالی شود؛ بنابراین، جای نگرانی وجود ندارد. باوجوداین، یک پژوهش جدید نشان داده چند سیاره فراخورشیدی که برخیازآنها بزرگتر از زمین اما کوچکتر از نپتون هستند، درواقع اتمسفر خود را ازطریق فرآیندی بهنام «ازدستدادن جرم با انرژی هستهای» دور میکنند. پژوهشگران معتقدند این مکانیسم میتواند یک سیاره پفکرده موسوم به «زیرنپتون» را تا اندازه یک اَبَرزمین سنگی کوچک کند. با این اطلاعات، ستارهشناسان میگویند اکنون داده کافی را برای توضیحدادن اینموضوع دراختیار دارند که چرا سیارات فراخورشیدی با اندازههای حدود ۱.۵ تا دوبرابر زمین را نمیبینند. «جسی کریستینسن» از «مؤسسه فناوری کالیفرنیا» و پژوهشگر ارشد پروژه گفت: «دانشمندان سیارات فراخورشیدی اکنون داده کافی دارند تا بگویند شکاف اتفاقی نیست. چیزی درحالوقوع است که سیارات را از رسیدن بهایناندازه یا ماندن درایناندازه بازمیدارد». اینگروه پژوهشی حدس میزنند چیزی از اعماق این سیارات زیرنپتون بهویژه هستههای داغ آنها میتابد که اتمسفر را از بین میبرد. «کریستینسن» گفت: «تشعشعات از زیر به جو فشار میآورند». یک نظریه جایگزین (اما بعید) برای این زیرنپتونیها، پدیدهای بهنام «تبخیر نوری» (Photoevaporation) است که در آن جو سیاره بهدلیل تابش ستاره منفجر میشود؛ گویی یک سشوار به یک مکعب یخ حرارت میدهد. درهرحال، احتمالاً این راهحل معمای مدنظر نیست زیرا تصور میشود که این فرآیند در ۱۰۰میلیونسال اول تولد یک سیاره رخ میدهد؛ ایندرحالیستکه پژوهش جدید، زیرنپتونهای بسیار قدیمیتر را تجزیهوتحلیل میکند. «کریستینسن و همکارانش» دادههای سیاره فراخورشیدی را که توسط مأموریت «کپلر ۲» ناسا جمعآوری شده بودند، تجزیهوتحلیل کردند. اینگروه بهدنبال زیرنپتونهایی بودند که در دو خوشه ستارهای به دور ستارهها میچرخند. یکی «خوشه کندوی عسل» (Beehive cluster) است که میزبانی حدود ۱۰۰۰ ستاره را برعهده دارد و خوشه «قلائص» (Hyades) که میزبان حدود ۵۰۰ ستاره است و سر گاو را در صورت فلکی «گاو» (Taurus) تشکیل میدهد. آنها ۶۰۰میلیونسال و ۸۰۰میلیونسال دارند. دانشمندان دریافتند که در این محدوده سنی تقریباً همه ستارگان دارای زیرنپتونهایی هستند که جوی به دور آنها میچرخد. جو آنها نشان میدهد که تبخیر نوری رخ نداده؛ وگرنه تابهحال کاملاً جو خود را از دست داده بودند. با وجود این، سیارات اطراف ستارگان با بیش از ۸۰۰میلیونسال قدمت در پایگاه داده کپلر ۲، تنها ۲۵درصد زیرنپتونها را در مدار خود نشان دادند. پژوهش جدید استدلال میکند ازآنجاکه سن بالاتر آن ستارگان نزدیک به بازه زمانی یکمیلیاردسال است که انتظار میرود ازدستدادن جرم هستهای در آن رخ داده باشد، مکانیسم مرتبط با فشار هسته احتمالاً دلیل فرار جوی دراینسیارات است. او گفت: «درهرحال اگر جرم کافی وجود نداشته باشد، سیاره جو خود را از دست میدهد و کوچک میشود». این پژوهش در The Astronomical Journal بهچاپ رسید.
روجا تحریری نوری/ ایسنا