تحلیل «مفهوم تربیت» و کارکرد جامعهشناسی آن
منوچهر قاسمی*
واژه تربیت از دو دیدگاه قابلارزیابیست: یکی مفهوم عامی و عمومی آن در جامعه و دیگری مطالعه از دیدگاه علمی و تخصصی که آنها را درایننوشتار بررسی میکنیم. فرهنگ جامعه تربیت را پرورانیدن، پرورشدادن ادب و اخلاق میشناسد؛ یعنی به کسی خوی مطلوب را یاددادن، حس خوبی داشتن، عادتکردن و اُنسگرفتن بر رفتارهای مطلوب جامعه، جاذبه رفتاری، مهربانی، راستگویی و صداقت. در ارزیابی دوم تربیت عبارتاستاز روشهایی که استعداد و توانایی درونی فرد را شناختن و طبق یک برنامهریزی منظم و منسجم و هماهنگ برای حصول به هدفی مشخص که سبب تغییر مطلوب در رفتار او و توانایی کشف آن حاصل شود. اهداف در هر جامعه براساس دیدگاههای مربیان و ارزشهای محیطی مشخص میشود که با جوامع دیگر متفاوت و نسبتبهآن دیدگاه خاصی وجود دارد اما درکل، دو تعریف از تربیت قابلتوجه است: حرفهای و پیشرو. تربیت حرفهای درسهای تربیتیست که در مراکز تربیتمعلم تدریس میشود و دروس تاریخ، فلسفه تربیت، روانشناسی و روشهای آموزشی را دربرداشته و همچنین رشتهای منظم از درسهاییست که مشکلات تربیتی را موردبحث قرار میدهد و دانشجویان برای کسب درجه و گواهی تربیتی باید آنها را مطالعه نمایند. تربیت پیشرو نیز دو اصل را قابلتوجه میداند: نخستاینکه جنبش اصلاحی در آموزشوپرورش و دیگری یکسری مطالعات علمی در روانشناسی، علوم اجتماعی و فنی و تأکیدبراینکه یادگیری با عمل ضمن فعالیت شخصی دانشآموزان انجام میشود. درهرنوع آموزشوپرورش باید اختلافات فردی را ازلحاظ رغبت و استعداد رعایت نمایند، زیرا برای رسیدن به این اهداف وجود آزادی انتخاب ضروریست. دومین اصل اینکه تربیت پیشرو آموزشوپرورشیست که طبق اقتباس روشهای جدید و نتیجهبخش و موفقیتآمیز بهجای روشهای قدیمی انجام گرفته که موفق بوده است. حال دراینمرحله کارکرد جامعهشناسی تربیتی بررسی میشود که آن که برای اعمال تربیتی اهمیت دارد بهویژه آنهاییکه به برنامههای آموزشی و کنترل اعمال یادگیری بستگی دارند که درواقع رشتهای از جامعهشناسی بهحساب میآید. حال جامعهشناسی تربیتی را بررسی میکنیم که موقعیت اجتماعی را بر مشکلات و مسائل مربوط به روابط انسانی منطبق میسازد. موارد زیر موردتوجه جامعهشناسی تربیتیست که با آنها آشنا میشویم:
- محیط و بستگی آن به آموزشگاه
- نقش معلم در آموزشگاه و محیط
- نقش آموزشگاه در جامعه
- عوامل اجتماعی مؤثر در آموزشگاه
- تأثیر شیوهها و روشهای نوین تربیتی در تکوین شخصیت و تعدیل برنامه دراثر فشار اجتماعی
- درک و فهمیدن تمدن و نظریات اجتماعی درباره آن نسبت به عوامل تربیتی منظم و سیستماتیک
- روش بحث گروهی در تربیت
- بهکاربردن روش آزادی علمی و تفکر انتقادی برای تعیین هدفهای تربیتی
*استاد دانشگاه
و فارغالتحصیل رشته علوم تربیتی از دانشگاه لندن