ایران و عربستان؛ دو قدرت ژئوپلیتیک منطقه
«نیویورکتایمز» مینویسد: عربستان سعودی در میانه برنامهای بزرگ برای تنوعبخشی به اقتصاد خود قرار دارد که هدف آن، تبدیل اینکشور از یک اقتصاد وابسته به نفت به قطبی برای تجارت، فناوری و گردشگری است؛ درنتیجه تنشهای منطقهای تهدیدی جدی برای این چشمانداز اقتصادی است. بهگزارش مصطفی افضل زاده (ایرنا)؛ این روزنامه آمریکایی در گزارشی مینویسد: هرچند توافقها درحالشکلگیری شباهت زیادی بههم دارند، اما حمایت کشورهای خلیجفارس از توافق هستهای ایران نشان میدهد که منطقه چقدر تغییر کرده است.
دهسالپیش، زمانیکه باراک اوباما، رئیسجمهور وقت آمریکا و سایر رهبران جهانی با ایران بر سر محدودکردن برنامه هستهای اینکشور به توافق رسیدند، عربستان سعودی نگاه چندان مثبتی به آن نداشت. مقامات سعودی آن توافق را ضعیف توصیف کردند، اما اکنون درحالیکه دولت دوم ترامپ درحالمذاکره با ایران برای دستیابی به توافقی با خطوط کلی بسیار مشابه توافق قبلی است، نگاه عربستان سعودی کاملاً متفاوت شده است. وزارت خارجه عربستان اخیراً بیانیهای صادر و ابراز امیدواری کرده است که مذاکرات که با میانجیگری عمان انجام میشود صلح در منطقه و جهان کمک کند. «محمد بن سلمان» ولیعهد عربستان حتی برادرش «خالد بن سلمان» وزیر دفاع را به تهران فرستاد که در آنجا با استقبال گرم مقامات ایرانی مواجه شد. خالد سپس نامهای را شخصاً به رهبر معظم ایران تحویل داد. در دهه گذشته، روابط میان ایران و عربستان سعودی گرمتر شده است. علاوهبرآن، عربستان سعودی در میانه برنامهای بزرگ برای تنوعبخشی به اقتصاد خود قرار دارد که هدف آن، تبدیل اینکشور از یک اقتصاد وابسته به نفت به قطبی برای تجارت، فناوری و گردشگری است درنتیجه تنشهای منطقهای، تهدیدی جدی برای این چشمانداز اقتصادی است. «کریستین اسمیت دیوان»، پژوهشگر ارشد مؤسسه «کشورهای عربی خلیج» در واشنگتن میگوید: «طرز فکر آنها امروز متفاوت است. در زمان اوباما، کشورهای خلیج از نزدیکی ایران و آمریکا میترسیدند که ممکن بود باعث انزوای آنها شود؛ اما در دوره ترامپ، از تشدید تنشها میان ایران و آمریکا که ممکن است آنها را نیز تحتتأثیر قرار دهد نگران هستند». ایران و ایالاتمتحده روز شنبه دومیندور گفتوگوهای دیپلماتیک درباره فعالیتهای هستهای تهران را بهپایان رساندند. ترامپ درباره اهداف مذاکرات شفاف نبوده، جز اینکه بارها گفته «ایران هرگز نباید به سلاح هستهای دست یابد.» اما مقامات ایرانی میگویند توافقی که درحالشکلگیری است، مستلزم برچیدن زیرساخت هستهای ایران نخواهد بود. کشورهای عربی ازجمله عربستان سعودی، مصر، اردن، قطر و بحرین از این مذاکرات استقبال کردهاند و دیپلماسی را به درگیریهای رو به تشدید ترجیح میدهند. «بدر البوسعیدی» وزیر خارجه عمان طی مطلبی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «مذاکرات باسرعت پیش میرود و اکنون حتی امور غیرمحتمل نیز ممکن شدهاند». این مذاکرات درحالی انجام میشوند که کماکان تنشها در سراسر خاورمیانه ادامه دارد؛ ایالاتمتحده به حملات هوایی علیه نیروهای یمنی ادامه میدهد و اسرائیل نیز بمباران مرگبار نوار غزه را دنبال میکند. «فراس مقصَد»، مدیر بخش خاورمیانه و شمال آفریقای مؤسسه مشاوره ریسک سیاسی گروه اوراسیا میگوید: «کشورهای عربی خلیجفارس بیش از هر زمان دیگر بهدنبال ثباتی پایدار هستند، چراکه این ثبات پیششرط تحقق چشماندازهای بلندپروازانه اقتصادی آنهاست. آنها بهشدت خواهان آن هستند که برنامه هستهای ایران ازطریق دیپلماسی حل شود». عربستان سعودی و ایران سالها در سوی مقابل درگیریهای منطقهای ایستاده بودند و از سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۳ هیچ رابطه دیپلماتیکی نداشتند؛ اما در سال ۲۰۲۳، ایران و عربستان اعلام کردند که با میانجیگری چین رسماً روابط خود را بهبود بخشیدهاند. کریستین اسمیت دیوان میگوید: «پاداشهای احتمالی مذاکره، امروز بهتر از خطرات ناشی از یک جنگ منطقهای بهنظر میرسند». دهسالپیش، رهبران کشورهای خلیجفارس احساس میکردند که در مذاکرات نادیده گرفته شدهاند؛ اما اینبار، ایران تلاش کرده است تا با کشورهای منطقه گفتوگو کند. «صنم وکیل»، مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقای اندیشکده «چتمهاوس» میگوید: «آنچه پس از دور اول مذاکرات جلبتوجه کرد، اینبودکه وزیر خارجه ایران با همتایان خود در کشورهای حاشیه خلیجفارس ازجمله در بحرین تماس گرفت. ایران میخواهد که منطقه از مذاکرات حمایت کند. ازطرفیدیگر کشورهای خلیجفارس نهتنها از مذاکرات پشتیبانی میکنند، بلکه تلاش دارند از هرگونه تنشی که ممکن است امنیت ملی و اقتصادیشان را بهخطر اندازد، جلوگیری کنند». بهگزارش میترا بلندقامتی (ایرنا)؛ نایبرئیس خانه احزاب، ایران و عربستان را دو قدرت ژئوپلیتیک منطقه خواند و با اشاره عزم عربستان برای همکاری با ایران در مسائل منطقه و تعمیق روابط دوجانبه گفت: ریاض در تحولات و آینده منطقه، همگام با تهران حرکت میکند و بهدنبال پیگیری و اجراییسازی مفاد توافقات با تهران است. «حسین کنعانیمقدم» در ارزیابی خود از سفر «خالد بن سلمان» وزیر دفاع عربستان به ایران گفت: سفر هیئت ۷۰ نفرهای بهسرپرستی وزیر دفاع عربستان به تهران که شامل متخصصانی در حوزه مسائل موردبحث بین ایران و عربستان است، از اهمیت بالایی برخوردار است. وی بابیاناینکه این سفر باتوجهبه جایگاه شاهزاده خالد بن سلمان، برادر محمد بن سلمان و یکی از چهرههای کلیدی در تصمیمگیریهای نظامی خاندان سعودی، بسیار حائزاهمیت است، افزود: دیدارهای وزیر دفاع عربستان با رهبر معظم انقلاب، رئیسجمهور و سایر مقامات ایرانی در شرایطی انجام میشود که منطقه شاهد تحولاتی مهم و حساس است. فعال سیاسی اصولگرا بابیاناینکه سفر وزیر دفاع عربستان به ایران این پیام را منتقل میکند که ریاض پس از میانجیگری چین در برقراری روابط و رفع سوءتفاهمها، بهدنبال پیگیری و اجراییسازی مفاد توافقات با تهران است، عنوان کرد: درعینحال، این سفر نشاندهنده دغدغههای ریاض نسبت به ماجراجوییهای رژیم صهیونیستی و آمریکا در منطقه است که منجر به ناامنی، بهویژه در خلیجفارس، میشود. کنعانیمقدم تصریح کرد: باتوجهبه نقش مؤثر ایران در تحولات منطقه غرب آسیا، این سفر از اهمیت خاصی برخوردار است و عزم عربستان را برای همکاری با جمهوری اسلامی در مسائل منطقهای نشان میدهد. همچنین، ریاض اطمینان میدهد که خاک اینکشور هرگز برای ایجاد ناامنی و تهدید علیه ایران، مورداستفاده مخالفان و دشمنان ایران قرار نخواهد گرفت. وی خاطرنشان کرد: علاوهبر موارد ذکرشده، دغدغههای دیگری نیز درمورد مسائل فلسطین و حوادث غزه مطرح شد که نیازمند هماهنگی بین ایران و عربستان است و بر انجام این هماهنگیها تأکید شد. نایبرئیس خانه احزاب باتأکیدبراینکه بهنظر میرسد پیام اصلی سفر وزیر دفاع عربستان به تهران، تعمیق روابط دوجانبه و هماهنگی تهران و ریاض در قبال تحولات منطقه، بهویژه مذاکرات احتمالی بین ایران و آمریکا است، افزود: این سفر نشان میدهد که عربستان در تحولات و آینده منطقه، همراه و همگام با جمهوری اسلامی ایران حرکت میکند. وی در ارزیابی خود از مأموریت وزیر دفاع عربستان برای رساندن روابط تهران و ریاض به عالیترین سطح و تأثیر بهبود روابط دو کشور بر برقراری صلح و امنیت و رسیدن به نظم نوین منطقهای گفت: ایران و عربستان سعودی، بهعنوان دو قدرت ژئوپلیتیک منطقه، دارای منافع و مسائل مشترک بسیاری هستند و زمینههای همکاری گستردهای بین آنها وجود دارد. فعال سیاسی اصولگرا عنوان کرد: همکاری نزدیک ایران و عربستان در مسائل منطقهای، بهویژه در حوزه اقتصاد نفت، میتواند به ثبات منطقه کمک کرده و بهنفع کاهش تنشها و همکاری مشترک درمقابلهبا تهدیدات، ازجمله تهدیدات رژیم صهیونیستی، باشد. کنعانیمقدم باتأکیدبراینکه عربستان آگاه است که یمن، بهعنوان یکی از کشورهای مهم در خط مقدم جبهه مقاومت، موردتهاجم آمریکا قرار دارد و درعینحال همپیمان جمهوری اسلامی است، اظهار کرد: ازاینرو، همراهی با سیاستهای جبهه مقاومت میتواند به امنیت عربستان کمک کند. ایران، باتوجهبه نفوذ و تأثیری که در جبهه مقاومت دارد، میتواند با همکاری عربستان، بخش مهمی از مسائلی که در منطقه باعث ایجاد ناامنی و یا تهدید میشود را به یک نقطه مطلوب برساند. وی بااشارهبه انتقاد وزیر دفاع عربستان نسبت به جنایات رژیم صهیونیستی در دیدارهای خود در تهران، عنوان کرد: درواکنشبه جنایات رژیم صهیونیستی و ادامه نسلکشی ملت فلسطین، باید گفت که فلسطین، ازنظر تاریخی و فرهنگی، بخشی جداییناپذیر از کشورهای عربی و اسلامی است و نقش مهمی در جبهه مقاومت دارد. نایبرئیس خانه احزاب بیان کرد: دراینراستا، ایران نشان داده است که درحمایتاز مردم فلسطین فارغ از مسائل مذهبی، باتمامتوان تلاش میکند و حتی خود را درمعرض تهدیدات قرار میدهد. اینموضع، نشاندهنده پایبندی عمیق ایران به حمایت از حقوق فلسطین و مقابله با ظلم است. کنعانیمقدم خاطرنشان کرد: ازسویدیگر، عربستان بهعنوان یکی از کشورهای اسلامی که خود را خادمالحرمین میداند، با درک این واقعیت که پایاندادن به مسئله فلسطین میتواند به امنیت و ثبات منطقه کمک کند، دغدغه حل سریع این بحران را دارد. وی تصریح کرد: عربستان میداند که ایران یکی از قدرتمندترین و مؤثرترین کشورهای درگیر درمقابلهبا تهدیدات صهیونیستی هستند و همکاری با ایران دراینزمینه میتواند مسیر حلوفصل مسئله فلسطین را تسهیل کند. این فعال سیاسی اصولگرا گفت: درمجموع، همراستایی منافع و نگرانیهای مشترک میان ایران و عربستان درباره مسئله فلسطین، میتواند فرصتها و مسیرهای جدیدی برای همکاریهای منطقهای فراهم سازد، بهطوریکه منافع راهبردی ملتهای منطقه در مقابل تهدیدات مشترک حفظ و تقویت شود.