پیام سفر «پزشکیان» به پاکستان چیست؟
همسایگان در خط مقدم صلح و امنیت منطقهای
همزمان با ایام سالروز تشکیل کشور پاکستان و ۷۸سالگی آغاز روابط دیپلماتیک ایران و پاکستان، دکتر مسعود پزشکیان؛ رئیسجمهوری کشورمان بنابر دعوت نخستوزیر پاکستان سفر رسمی به همسایه شرقی انجام داد. دراینبین، تحولات اخیر منطقه و رویدادهای جهانی؛ بهویژه افزایش تبادل هیئتهای بلندپایه بین دو کشور، بر اهمیت بازدید رئیسجمهوری در برهه کنونی افزوده. بهگزارش ایرنا؛ در کمتر از سهماه از سفر سران دولت و ارتش پاکستان به تهران، اکنون همسایه شرقی، میزبان هیئتی بلندپایه از کشورمان بهریاست رئیسجمهوری اسلامی ایران بود. این بازدید درحالی انجام شد که پاکستانیها تا کمتر از دوهفته (در ۱۴ اوت)، سالروز تشکیل کشور خود را جشن میگیرند. ایران اولین کشوری بود که تأسیس کشور جدید در همسایگی شرق خود در ۱۹۴۷ میلادی را بهرسمیت شناخت و پاکستان نیز اولین کشوری بود که پس از پیروزی انقلاب (در بهمن ۱۳۵۷) نظام جمهوری اسلامی ایران را بهرسمیت شناخت.
پیامهای این بازدید را میتوان در نقشه جدید تعاملات منطقهای با محوریت تهران و اسلامآباد، دیپلماسی همسایگی، افزایش سطح همکاریهای اقتصادی، پاسخ مشترک به تهدیدات و همفکری برای کمک به حل مسائل جهان اسلام که در رأس آن فلسطین و مقابله با تجاوزات رژیم صهیونیستی قرار دارد، تفسیر کرد. درزمانیکه منطقه جنوب آسیا و خاورمیانه درگیر بحرانهای امنیتی، تهدیدات خارجی و بازیهای قدرتهای جهانی است، تهران و اسلامآباد با عزم راسخ و رویکردی همگرا، در حال بازطراحی نقشه جدیدی از همکاریهای منطقهای هستند. سفر فعلی رئیس دولت چهاردهم به پاکستان، تنها چندماه پس از سفر نخستوزیر و فرمانده ارتش پاکستان به تهران و بهفاصله کوتاهی پس از تجاوز رژیم صهیونیستی به خاک ایران و جنگ ۱۲روزه تحمیلی، پیامی روشن به منطقه و جهان دارد: همسایگان اجازه نمیدهند خلأهای دیپلماتیک، فرصتی برای مداخلهجویان خارجی فراهم آورد. درچنینشرایطی، تمرکز دو کشور بر همکاری منطقهای نهفقط واکنشی به بحرانها بلکه نوعی ابتکار برای بازتعریف ترتیبات امنیتی و سیاسی در جنوب و غرب آسیاست. این تلاش، میتواند نمونهای الهامبخش برای دیگر کشورهای اسلامی و آسیایی باشد که بهدنبال استقلال راهبردی از محورهای غربمحور هستند. در جهان پرآشوب امروز که امنیت به کالایی استراتژیک بدل شده، تنها کشورهایی در معادلات آینده جایگاه دارند که بتوانند با هوشمندی روابط منطقهای خود را در چارچوب یک راهبرد منسجم توسعه دهند. ایران و پاکستان؛ دو کشور بزرگ و پرجمعیت در جنوب و غرب آسیا، اکنون به مرحلهای از تعامل رسیدهاند که میتوان از آن بهعنوان «اتحاد استراتژیک درحالشکلگیری» یاد کرد. این اتحاد البته نهتنها برپایه قرابتهای فرهنگی و دینی؛ بلکه درواکنشبه چالشهای مشترک امنیتی و تهدیدات خارجی، ماهیتی عملیاتی یافته و درحالتبدیل به محوری تأثیرگذار در نظم نوین منطقهای است؛ نظمی که دیگر اجازه نخواهد داد کشورهای بیرون منطقه بااستفادهاز اختلافات مرزی یا قومی، کشورهای همسایه را به رویارویی بکشند. بلوغ سیاسی تهران و اسلامآباد در حفظ این اتحاد، الگویی کمنظیر برای مقاومت برابر سیاستهای تفرقهافکنانه است. در سال قبل و بهویژه پس از آغاز تجاوزات رژیم صهیونیستی به خاک ایران و افزایش تنشهای شبهقاره، شاهد رایزنیهای مستمر مقامهای عالیرتبه ایران و پاکستان بودیم. سفر نخستوزیر و فرمانده ارتش پاکستان به تهران آنهم در بحبوحه تحولات پیچیده مرزی و منطقهای، گواهی بر جایگاه ویژه ایران در نگاه اسلامآباد است. اکنون، سفر رئیسجمهوری ایران به پاکستان در فاصله کوتاه از آن دیدارها و همچنین پس از جنگ تحمیلی ۱۲روزه رژیم صهیونیستی علیه این مرزوبوم، پیامی روشن دارد: تعاملات در سطح عالی، نه نمادین؛ بلکه مبتنیبر یک راهبرد مشترک برای صلح پایدار، توسعه اقتصادی و مقابله با تهدیدات مشترک است. تداوم این سفرها و گفتوگوهای سطحبالا، نشان میدهد که دو کشور بهجای مدیریت بحران پس از وقوع آن، درحالطراحی سازوکارهای پیشگیرانه برای حل چالشها هستند. دیپلماسی پیشدستانه، دقیقاً همان رویکردی است که ثبات بلندمدت را برای منطقه تضمین میکند. از تهدیدات فرامرزی گرفته تا مداخله بازیگران خارجی، ایران و پاکستان طی سالیان اخیر بارها هدف عملیات نیابتی و خرابکارانه قرار گرفتهاند. ایناقدامات که اغلب با پوششهای قومی، فرقهای یا بهبهانه مبارزه با تروریسم انجام میشود، درواقع بخشی از پروژه بیثباتسازی منطقه است. درمواجههبا تهدیدات، دو کشور مسیر تعامل، تبادل اطلاعات امنیتی و اقدامات مشترک در مرزها را درپیش گرفتهاند. گفتوگوهای مداوم میان فرماندهان نظامی، وزیران خارجه و نهادهای اطلاعاتی دو کشور، به الگوی موفقی برای همکاری منطقهای در حوزه امنیت بدل شده است. در ماجرای اخیر و تجاوز آشکار به خاک یک کشور دیگر (که مصداق بارز نقض حاکمیت ملی و قوانین بینالمللی است) موضعگیری همراستای تهران و اسلامآباد، اهمیت حفظ مرزهای مشروع و مقابله با هرگونه تجاوز را بهروشنی برجسته کرد. تجاوز، در هر شکلی که باشد، تجاوز است. هیچ استدلال، تاکتیک یا بهانهای نمیتواند اصل ایناقدام غیرقانونی را پنهان کند. ایران و پاکستان دراینزمینه با صدایی واحد اعلام کردند که برابر هرگونه بیثباتسازی منطقهای، سکوت نخواهند کرد. همافزایی امنیتی میان تهران و اسلامآباد، میتواند الگوی جدیدی برای سایر کشورهای درمعرض تهدیدات فرامرزی باشد؛ که نشان میدهد امنیت منطقه نه با حضور نیروهای بیگانه؛ بلکه با اتحاد میان دولتهای مشروع و همسایگان واقعی تأمین میشود. یکی از مؤلفههای برجسته دولت چهاردهم، پیگیری فعال دیپلماسی همسایگی بهعنوان راهبرد پایدار برای تأمین منافع ملی است. دولت دکتر پزشکیان، باتکیهبر اصول عزت، حکمت و مصلحت، درتلاش است تا تنشزدایی با همسایگان را به فرصت برای یک همکاری منطقهای بدل سازد. تمجید مقامهای پاکستان از رویکرد صلحجویانه ایران در ماههای اخیر، نشانه اعتبار فزاینده دیپلماسی منطقهای تهران بین همسایگان است. این اعتبار، در بزنگاههای تنشهای مرزی، بحران کشمیر، یا درگیریهای خاورمیانه، بهوضوح بهسود دو ملت عمل کرده است. چنین رویکردی ازسوی تهران، توانسته ایران را در میانه آشوبهای منطقهای بهعنوان کشوری قابلاعتماد، ثباتساز و پیشبرنده صلح معرفی کند؛ جایگاهی که بسیاری از قدرتهای جهانی با صرف میلیاردهادلار تبلیغات نتوانستهاند به آن دست یابند. دیدار رئیسجمهوری ایران از اسلامآباد، فراتر از یک سفر دیپلماتیک معمولی است. این دیدار، نشانهای از عزم دو کشور برای گسترش همکاریهای اقتصادی، سیاسی و امنیتی در دورهای حساس از تاریخ منطقهای است. این سفر پیامی روشن به قدرتهای فرامنطقهای دارد: خلأ قدرت در منطقه باقی نمیماند. کشورهای همسایه با افزایش همکاری، اجازه نخواهند داد که دشمنان صلح و ثبات، از تنشها بهرهبرداری کنند. باتوجهبه شرایط جهانی و صفبندیهای نوظهور بینالمللی، این سفر میتواند به یکی از مهمترین رویدادهای دیپلماتیک سال در سطح منطقهای تبدیل و زمینهساز اجلاسهای چندجانبه با محوریت همسایگان و کشورهای اسلامی شود. از دیگر محورهای کلیدی روابط، توسعه همکاریهای اقتصادی و رساندن حجم تجارت دوجانبه به مرز ۱۰میلیارددلار در سال است. این هدف که در گفتوگوهای دو کشور بارها تأکید شده، با رویکرد مثبت دولت چهاردهم و توجه ویژه پاکستان به بازارهای منطقهای، بیش از هر زمان دیگری قابلتحقق است. ایران و پاکستان میتوانند با رفع موانع بانکی، توسعه زیرساختهای حملونقل و تسهیل فرآیند گمرکی، تجارت دوجانبه را به موتور محرکهای برای توسعه منطقهای بدل کنند. همکاری در زمینههای انرژی، کشاورزی، فناوری و گردشگری میتواند چشمانداز همکاریهای اقتصادی را از تجارت سنتی فراتر برده و یک شبکه اقتصادی یکپارچه میان دو کشور را در بلندمدت شکل دهد. جمهوری اسلامی ایران، بهعنوان کشور مستقل و عضو معاهده منع گسترش سلاحهای هستهای (NPT)، حق دارد برنامههای صلحآمیز هستهای خود را بدون فشارهای سیاسی خارجی پیش ببرد. حمایت صریح پاکستان (تنها قدرت هستهای جهان اسلام) از برنامههای صلحآمیز ایران، موضعی راهبردی و مهم در روابط دوجانبه است. اسلامآباد در سالهای اخیر همواره تأکید داشته که برنامههای هستهای ایران تهدیدی برای منطقه نیست و هرگونه فشار یکجانبه یا تحریم غیرقانونی علیه تهران، محکوم است. این موضعگیری، نهتنها به کشورمان مشروعیت میبخشد؛ بلکه پیامی قاطع به جبهه غرب است: جهان اسلام برابر استانداردهای دوگانه میایستد. این همراستایی تهران و اسلامآباد درحمایتاز حق هستهای ایران میتواند بهعنوان پایهای برای شکلگیری یک جبهه متحد کشورهای مستقل در برابر رویکردهای مداخلهگرایانه غربی در مجامع بینالمللی عمل کند. در دو درگیری بزرگ اخیر (یکی در جنوب آسیا و دیگری در خاورمیانه) تهران و اسلامآباد نشان دادند که روابطشان فراتر از محاسبات ژئوپلیتیکی و لحظهای است. هردو در برابر تجاوز، خشونت و اقدامات یکجانبه مواضعی همسو و اصولی اتخاذ کردند. در روزهاییکه برخی کشورهای منطقه ترجیح دادند در مقابل جنایات جنگی سکوت پیشه کنند، تهران و اسلامآباد درکناریکدیگر، پایان خشونت، بازگشت بهگفتوگو و احترام به حقوق ملتها را خواستار شدند. چنین رفتارهایی، افکارعمومی در دو کشور را نیز بهسمت درک عمیقتری از همگرایی استراتژیک سوق داده بهگونهایکه هماکنون نگاه ملتها نیز همسو با نگاه دولتها در مسیر اتحاد و همیاری قرار گرفته. درشرایطیکه منطقه با تهدیدات روزافزون مواجه است، اتحاد راهبردی ایران و پاکستان میتواند الگوی موفقی برای همکاری کشورهای منطقه باشد. همگرایی تهران و اسلامآباد؛ هم در حوزه امنیت و هم در عرصه اقتصاد و دیپلماسی، نشان داده که با حسننیت و عزم راسخ، میتوان آیندهای باثباتتر برای منطقه ترسیم کرد. سفر پزشکیان به پاکستان، فرصتی مهم برای تقویت بیشازپیش این اتحاد تاریخی و راهبردی است. گفتوگوهای انجامشده زمینهساز تحولات مهم در عرصه سیاست منطقهای و همکاریهای چندجانبه است. این سفر نهفقط نقطهعطفی در روابط دوجانبه خواهد بود؛ بلکه ممکن است آغازگر ابتکارهای نوینی برای تشکیل پیمانهای منطقهای با محوریت همسایگان باشد؛ پیمانهایی که برپایه احترام متقابل، منافع مشترک و رد صریح هرگونه مداخله خارجی استوار خواهند بود.