سیلیکون‌ولی؛ از مهد نوآوری تا میدان نظامی‌گری

سیلیکون‌ولی که روزگاری نماد خلاقیت، نوآوری و آینده‌سازی بود، امروز بیش‌از‌هر‌زمان دیگری به قلب همکاری‌های نظامی و امنیتی آمریکا تبدیل شده است. شرکت‌هایی که زمانی در‌پی ساخت جهانی بازتر و هوشمندتر بودند، در خدمت پروژه‌هایی قرار گرفته‌اند که مرز میان فناوری و تسلیحات را کمرنگ کرده‌اند. به‌گزارش قبس زعفرانی (فارس)؛ سیلیکون‌ولی که سال‌ها نماد رؤیای دیجیتال، نوآوری و فناوری‌های انسان‌محور بود، اکنون چهره‌ای تازه و تاحدی تاریک به‌خود گرفته است. در سال‌های اخیر، بسیاری از بنیان‌گذاران استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های فناوری دراین‌منطقه، راه خود را از توسعه ابزارهای مدنی و خدمات دیجیتال به‌سمت صنعت دفاعی و تولید سلاح‌های هوشمند تغییر داده‌اند؛ تحولی که برای برخی ناظران، نشانه ورود جهان به «عصر جنگ‌های الگوریتمی» است. گزارش ایندیپندنت فاش می‌کند که موج این تغییر دقیقاً از پسِ انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و بازگشت «دونالد ترامپ» به قدرت آغاز شد. به‌گفته «پریسکات واتسون» (کارآفرین باسابقه سیلیکون)؛ از همان ماه‌های اول پس از انتخابات، لحن گفتار و حتی تبلیغات شرکت‌های فناوری تغییر کرد. آنچه پیش‌تر «نوآوری سبز» و «انرژی پاک» نامیده می‌شد، حالا در بسته‌بندی تازه‌ای عرضه می‌شود: فناوری در خدمت امنیت ملی آمریکا! درحالی‌که سرمایه‌گذاری جهانی در فناوری‌های اقلیمی از سال ۲۰۲۱ تاکنون بیش از ۵۵‌درصد کاهش یافته، بودجه جهانی فناوری‌های دفاعی به رقم بی‌سابقه ۹۲.۸‌میلیارددلار رسیده است. تنها در آمریکا، بخش مهم از این سرمایه‌ها به‌دست شرکت‌های نوظهور مانند Palantir، Anduril، OpenAI، xAI و حتی Meta می‌رسد؛ شرکت‌هایی که تا چندسال‌پیش شعارشان «هوش مصنوعی برای انسان» بود، نه برای میدان جنگ. این تغییر جهت، بی‌ارتباط با سیاست‌های دولت ترامپ نیست؛ رئیس‌جمهوری که تغییرات اقلیمی را «بزرگ‌ترین فریب تاریخ» خوانده است و آشکارا خواستار تمرکز سرمایه‌ها بر توسعه تسلیحات و سامانه‌های دفاعی شده. ‌تدریجاً موجی از سرمایه‌گذاران خصوصی از پروژه‌های انرژی پاک فاصله گرفته و دنبال سودهای عظیم قراردادهای نظامی رفته‌اند. سیلیکون‌ولی این‌روزها بیش‌ازهمیشه درحال‌رفت‌وآمد به پنتاگون است. شرکت‌های فناوری که زمانی مأمور ساختن جهانی بهتر بودند، اکنون در صف دریافت قراردادهای میلیاردی وزارت جنگ آمریکا ایستاده‌اند. دولت ترامپ اعلام کرده قصد دارد سال آینده تا یک‌تریلیون‌دلار در بخش نظامی هزینه کند؛ که بزرگ‌ترین تزریق مالی به صنایع نظامی آمریکا پس از جنگ جهانی دوم به‌شمار می‌رود. میان قراردادها، نام‌های بزرگی به‌چشم می‌خورد: Palantir (متخصص تحلیل کلان‌داده و هوش مصنوعی، قراردادی به‌ارزش بیش از یک‌میلیارددلار برای توسعه سامانه‌های اطلاعاتی رزمی دریافت کرده)؛ Anduril Industries که توسط «پالمر لاکی» بنیان‌گذار قبلی Oculus ایجاد شده، بیش از ۲۵۹‌میلیون‌دلار بودجه برای ساخت پهپادهای خودران و سامانه‌های مراقبت مرزی گرفته. درهمین‌حال، OpenAI و xAI (متعلق به ایلان ماسک) نیز با قراردادی به‌ارزش تقریبی ۲۰۰میلیون‌دلار مأمور توسعه مدل‌های هوش مصنوعی برای تصمیم‌گیری در محیط‌های رزمی شده‌اند. گزارش‌هایی نیز از علاقه شخصی ترامپ به پروژه‌ای موسوم به «گنبد طلایی» منتشر شده است که نسخه‌ای آمریکایی از سامانه پدافند هوایی اسرائیل است که احتمالاً توسط تیم ماسک و شرکت xAI طراحی می‌شود. ارتباط نزدیک دولت ترامپ با چهره‌های بزرگ فناوری چیز تازه‌ای نیست. او در بسیاری از مناسبت‌ها در کنار رهبران شرکت‌های سیلیکون‌ولی ظاهر شده و از آن‌ها خواسته «روح نوآوری آمریکایی» را در خدمت اهداف دفاعی قرار دهند. منتقدان اما می‌گویند این هم‌نشینی، بیش‌ازآنکه از ایمان به وطن باشد، ریشه در سودهای سرشار نظامی دارد. همان شرکت‌هایی که پیش‌تر شعار «ساخت دنیایی بهتر برای همه» سر می‌دادند، اکنون مستقیماً در ساخت ابزارهایی مشارکت دارند که هدفشان نابودی دشمنان احتمالی‌ست. پلتفرم‌های هوش مصنوعی که ابتدا برای تحلیل داده‌های پزشکی یا پیش‌بینی بحران‌های زیست‌محیطی ساخته شده بودند، امروز در خدمت طراحی سامانه‌های هدف‌گیری خودکار و عملیات پهپادی درآمده‌اند. این دگرگونی، نوعی بازگشت به گذشته است. در دهه ۱۹۵۰، در اوج جنگ سرد، ارتش آمریکا نخستین سرمایه‌گذار اصلی دره سیلیکون بود. پروژه‌هایی نظیر DARPA و توسعه ریزتراشه‌ها، شبکه‌های مخابراتی و حتی اینترنت، همگی از دل برنامه‌های نظامی پدید آمدند؛ با آغاز قرن 21، سیلیکون‌ولی ظاهراً لباس صلح پوشید و تمرکز خود را بر بازار مصرف، رسانه‌های اجتماعی و فناوری‌های غیرنظامی گذاشت. اکنون، با بازگشت تنش میان آمریکا و چین و گسترش رقابت در حوزه‌های هوش مصنوعی، کوانتوم و فضا، این چرخه دوباره به نقطه اول برگشته. وزارت جنگ آمریکا مأموریت داده از استعدادهای سیلیکون‌ولی برای حفظ «برتری تکنولوژیک آمریکا» بهره گیرد. طبق گزارش نیویورک‌تایمز؛ جنگ‌های اخیر در اوکراین و غزه شتاب‌دهنده این‌روند بوده‌اند. کاربرد پهپادها، سامانه‌های شناسایی ماهواره‌ای و سلاح‌های کنترل‌شونده ازراه‌دور، الگویی تازه برای جنگ‌های آینده ترسیم کرده‌اند؛ که طی آن‌ها تصمیم‌گیری‌ها نه در اتاق‌های فرماندهی؛ بلکه در سرورهای هوش مصنوعی انجام می‌شود. شرکت Anduril درحال‌توسعه سامانه‌ای است که می‌تواند پرواز و تصمیم‌گیری مستقل پهپادهای مسلح را مدیریت کند. درهمین‌حال، Meta قراردادی برای ساخت عینک‌های واقعیت افزوده نظامی با همکاری Palantir امضا کرده؛ عینک‌هایی که می‌توانند میدان نبرد را با داده‌های زنده ترکیب کنند. کارشناسان هشدار می‌دهند که این‌روند می‌تواند به ظهور «سلاح‌های خودمختار» منجر شود؛ فناوری‌هایی که ممکن است بدون کنترل مستقیم انسان، تصمیم به شلیک بگیرند. سازمان ملل متحد سال‌هاست درتلاش است برای این سلاح‌ها چارچوب حقوقی تعیین کند اما سرعت پیشرفت فناوری از سیاست پیشی گرفته است. سیلیکون‌ولی حالا دیگر صرفاً مرکز فناوری نیست؛ بلکه به میدان نبردی میان غول‌های اقتصادی و سیاسی تبدل شده است. ایالات‌متحده، چین و روسیه، هرسه به‌دنبال تسخیر آینده نبردها ازطریق الگوریتم‌ها هستند. اگر در قرن بیستم رقابت بر سر بمب اتم بود، امروز رقابت بر سر مغز مصنوعی سلاح‌هاست. دراین‌میان، بسیاری بیم آن دارند که مرز میان فناوری‌های نظامی و غیرنظامی به‌کلی محو شود و شرکت‌هایی که روزی نماد آزادی دیجیتال بودند، به بخشی از ماشین جنگی تبدیل شوند. سؤال اساسی این است: آیا این چرخش به‌سمت نظامی‌گری، پایانی بر فلسفه اولیه سیلیکون‌ولی نیست؟ در دهه‌های گذشته، شعار اصلی نوآوران «نوآوری برای انسان» بود؛ اما اکنون، به‌نظر می‌رسد سود و امنیت ملی بر هر ارزش دیگری غلبه کرده است. برخی تحلیلگران باور دارند این‌روند، بخشی از تغییر بزرگ‌تری است که در ساختار اقتصاد جهانی رخ می‌دهد؛ اقتصادی که دیگر بر محور مصرف‌کننده؛ بلکه بر محور امنیت و تسلط ژئوپلیتیک می‌چرخد.