بیمه بیكاری در ایران؛ راهی به‌سوی اشتغال مجدد یا سوءاستفاده از قانون كار؟

یكی از قوانین كار، استفاده از بیمه بیكاری‌ست برای کسانی‌که مشمول این قانون هستند. قبل از آنكه به وضعیت بیمه بیكاری در ایران بپردازیم، اول باید ببینیم اصلاً  بیمه بیكاری چیست و شرایط استفاده از آن به چه صورت است؟ تعریف بیمه بیكاری در تمام دنیا عبارت است از شخصی كه به‌طور ناخواسته و بدون میل و اراده خود، شغلش را ازدست‌داده است؛ اما به‌خاطر اینكه فرصتی مجدد داشته باشد برای شغل جدید، دولت برای مدتی محدود كه قانون آن‌را تعیین می‌کند، برایش مقرری تعیین و به‌عنوان حقوق به‌حساب آن شخص واریز می‌کند تا آن شخص ازنظر اجتماعی هم سرخورده نشود و سربار جامعه نباشد. منبع پرداخت این حقوق ناچیز بیمه بیكاری از محل درآمد دولت از صندوق بیمه بیكاری‌ست كه از 30‌درصد حقوق كارگرانی كه در شرکت‌ها، کارخانه‌ها، کارگاه‌های بزرگ‌وکوچک و سایر مؤسساتی كه تابع قانون كار هستند، كار می‌کنند، كسر می‌شود كه از این 30‌درصد، 23‌درصد سهم كارفرماست و هفت‌درصد سهم كارگر است و از هفت‌درصد سهم كارگر، چهاردرصد بابت مشاغل سخت و زیان‌آور و سه‌درصد نیز بابت بیمه بیكاری از حقوق كارگر كسر می‌گردد. شرط استفاده از بیمه بیكاری نیز حداقل شش‌ماه سابقه كار در آخرین كارگاه مشروط بر آنكه لیست بیمه نیز برای این حداقل كاركرد ازسوی كارفرما به‌حساب سازمان تأمین اجتماعی واریز شده باشد. بیمه بیكاری در تمام دنیا این فرصت را به شخصی كه ناخواسته از كار بیكار شده، می‌دهد كه با مدتی استراحت، خود را برای پیدا كردن كار و اشتغال جدید آماده كند و چون اكثر كشورهای جهان برخلاف كشور عزیزمان ایران، مشكل اشتغال ندارند، افراد بیكارشده، پس از پایان دریافت بیمه بیکاری‌شان، صاحب شغل جدید می‌شوند و دربرخی‌موارد حتی قبل از پایان مقرری‌شان شغل جدیدی پیدا می‌کنند و با قطع مقرری خود، به كار جدید خود مشغول می‌شوند؛ اما در ایران متأسفانه به‌دلیل وضعیت ناپایدار اشتغال، بیشتر کسانی‌که از بیمه بیكاری استفاده می‌کنند، وقتی به ماه‌ها و روزهای پایانی دریافت مقرری خود نزدیك می‌شوند، با موجی از ناامیدی به‌خاطر دغدغه پیدا كردن شغل جدید مواجه می‌شوند و به زبان عامیانه كاسه چه كنم چه كنم به‌دست می‌گیرند! قانون بیمه بیكاری در ایران كه از سال 1354 تصویب‌شده، همواره دارای نوساناتی بوده است و بازهم به‌دلیل وضعیت بسیار اسف‌بار بیكاری در كشورمان، متأسفانه ایران در رده پنجمین كشور جهان است كه دارای بیشترین پرداخت‌کننده بیمه بیكاری است! و قرار گرفتن ایران در این رتبه، نشان از وضعیت اسفبار بیكاری در كشورمان است. به‌عبارتی ساده‌تر سالانه تعداد کسانی‌که از بیمه بیكاری استفاده می‌کنند (کسانی‌که بیكار می‌شوند) از تعداد کسانی‌که صاحب شغل می‌شوند، بیشتر است! اما چیزی كه حائزاهمیت است اینكه در ایران، به بیمه بیكاری به یک‌چشم دیگر نگاه می‌کنند. اكثر قریب‌به‌اتفاق افرادی‌که ناخواسته از كار بیكار می‌شوند، به‌جای آنكه به بیمه بیكاری یك نگاه جهانی داشته باشند و آن‌را راهی به‌سوی اشتغال مجدد ببینند، متأسفانه آن‌را فرصتی برای كار نكردن و درآمد كسب كردن می‌دانند! یعنی عده‌ای افراد كه متأسفانه تعداد آنان كم هم نیست، گاهی‌اوقات با تبانی با كارفرمایان و گاهی‌اوقات نیز با كار نكردن درست از روی عمد كه منجر به اخراج آنان می‌شود، درواقع از قانون كار سوءاستفاده می‌کنند تا از بیمه بیكاری اختیاری استفاده كنند در‌حالی‌كه عده‌ای هم هستند كه به‌طور واقعی و ناخواسته شغل خود را ازدست‌داده‌اند و از بیمه بیكاری اجباری استفاده می‌کنند كه این افراد به‌پای افرادی‌که از این قانون سوءاستفاده می‌کنند، می‌سوزند! قوانینی درخصوص جلوگیری از سوءاستفاده افراد مشمول قانون بیمه بیكاری وضع گردیده كه متأسفانه هیچ‌کدام از این قوانین زیاد بازدارنده نبوده‌اند و راه گریز را بازهم برای سوءاستفاده كنندگان از آن‌ها باز گذاشته است هرچند افرادی‌که ناخواسته از كار بیكار می‌شوند، دریافت بیمه بیكاری را حق خودشان می‌دانند چراکه در زمان اشتغالشان حداقل سه‌درصد از حقوق ماهیانه‌شان به‌حساب صندوق بیمه بیكاری كشور واریز شده است و مدتی بیكار بودن با حقوق كم و ناچیز را بر اشتغال با حقوق و مزایای بالا، ترجیح می‌دهند و این مثل این‌است‌که شخصی همه‌سال وسیله نقلیه خود را بیمه می‌کند اما هیچ اتفاقی برایش نمی‌افتد و این شخص بگوید من همه‌ساله مبلغی را به‌حساب شركت بیمه واریز می‌کنم و هیچ استفاده‌ای نمی‌کنم پس بروم عمداً» تصادف بكنم تا از سهمیه بیمه‌ام استفاده كنم! آیا چنین چیزی عجیب نیست؟ عملكرد سوءاستفاده كنندگان از قانون بیمه بیكاری دقیقاً مانند همین مثالی‌ست كه زدیم. در خاتمه این مقاله، پیشنهاد می‌شود مسئولین دست‌اندرکار بیمه بیكاری در ایران راهكارهایی را درخصوص بیمه بیكاری ارائه دهند كه این مقرری به‌معنای واقعی‌اش اجرا شود و واقعاً به کسانی‌که به‌طور ناخواسته و برخلاف و میل و اراده خود از كار بیكار شده‌اند، پرداخت شود نه راهی باشد درجهت سوءاستفاده برخی از افراد كه خود را دچار بیكاری صوری می‌کنند. چراکه افزایش بیكاران صوری نه‌تنها هیچ كمكی به اشتغال پایدار كشور نمی‌کند بلكه موجب ضرر و زیان به صندوق بیمه كشور می‌کند كه دیر یا زود موجب ورشکستگی آن شده تا نتواند حقوق بازنشستگان بیمه تأمین اجتماعی را در آینده پرداخت كند! مسئولین محترم باید این هشدار را جدی بگیرند و از همین الآن با وضع قوانین قوی بازدارنده و نیز ارائه راهكارهای قوی، جلوی این معضل را بگیرند در‌غیر‌این‌صورت براساس پیش‌بینی كارشناسان، صندوق بیمه بیكاری كشور به‌مانند صندوق بازنشستگی كشور تا سه‌سال دیگر یعنی در سال 1407 ورشكست خواهد شد!

*کارشناس اداره کار، تعاون و رفاه اجتماعی جنوب استان تهران