دلیل راهاندازینشدن تلویزیون مشترک کشورهای فارسیزبان؟
در جستوجوی اتحاد تصویری
رئیس رادیو و تلویزیون تاجیکستان روز جمعهی گذشته طی نشستی در دوشنبه دلیل راهاندازینشدن تلویزیون مشترک کشورهای فارسیزبان را به ایران و افغانستان مرتبط دانست و مدعی شد که این کشورها تعهدات خود را در این زمینه انجام ندادهاند. به گزارش ایرنا، محمدسعید پیراف اظهار داشت: مشکلاتی که از چند سال پیش تاکنون تاجیکستان، ایران و افغانستان را از راهاندازی تلویزیون مشترک فارسی بازداشته است، به تاجیکستان ارتباط ندارد. به گفتهی وی، براساس قرارداد بین سه کشور، جانب تاجیکستان موظف شد که مکان برگزاری برنامههای تلویزیون را تأمین کند و ما بر همین اساس بخشی از بنای تلویزیون «بهارستان» را برای این منظور مشخص کردیم. وی افزود: «طرف ایران نیز باید تجهیزات فنی را فراهم میکرد و جانب افغانستان هم شرایط پخش ماهوارهای را، اما این کارها متاسفانه اجرا نشده است». این ادعای مسئول تاجیک در حالی است که خود وی در همین جلسه اعلام کرد ایران تجهیزات لازم را وارد دوشنبه کرده است، اما به خاطر رعایت نشدن تشریفات گمرکی، همچنان در ادارهی گمرک مانده است. موضوعی که نشان میدهد طرف تاجیکستان در این مورد همراهی نکرده است. اعتراف وی مبنی بر اینکه «تجهیزاتی که ایران وارد کرده بود و در گمرک مانده، دیگر قدیمی شده است» خود نیز بیانگر عمل کردن ایران به تعهد خود در قبال این طرح بوده است. توافق بر سر تأسیس تلویزیون مشترک فارسی در سال 1385 در ملاقات روسای جمهوری سه کشور فارسیزبان «افغانستان، ایران و تاجیکستان» حاصل شد. در همان جلسه قرار شد که مرکز فعالیت این تلویزیون در دوشنبه، پایتخت تاجیکستان باشد. ایران و افغانستان باید تجهیزات فنی و شرایط پخش ماهوارهای را آماده میکردند و تاجیکستان مکان و دیگر موارد رسمی را فراهم میساخت. براساس همین قرارداد، ایران تجهیزات تلویزیونی به ارزش بیش از یک میلیون یورو را به دوشنبه فرستاد و گمرک تاجیکستان برای این تجهیزات 400هزار یورو مالیات طلب کرد. تقاضای این میزان حق گمرکی این موضوع را در اذهان متبادر کرد که تاجیکستان تمایلی برای راهاندازی این تلویزیون مشترک ندارد. حجت الله فغانی، سفیر جمهوری اسلامی ایران در دوشنبه پیشتر در نشست مطبوعاتی در شهر دوشنبه گفته بود در چارچوب توافق صورت گرفته، ایران به تعهد خود در قبال تامین تجهیزات مربوطه اقدام و آنها را به تاجیکستان منتقل کرد اما با توجه به شرایط افغانستان این همکاری تاکنون انجام نشده است. وی اظهار داشت که شخصا نسبت به آیندهی این پروژه بدبین نیستم و فکر میکنم که این همکاری را هر لحظه میتوان ادامه داد. فغانی گفت: «بهترین وضعیت این است که تلویزیون مشترک را با همکاری برادران افغانی در همان شکل و چارچوبی که میخواستیم تاسیس کنیم، اما اگر در آن چارچوب میسر نباشد، به شکل دوجانبه هم قابل پیگیری خواهد بود». از زمان طرح راهاندازی شبکهی تلویزیونی مشترک فارسیزبان چندین سال میگذرد و در دیدار مقامات سه کشور ایران، افغانستان و تاجیکستان همواره بر ضرورت آن تاکید شده است اما به خاطر چالشها و موانع متعدد افق روشنی برای راهاندازی آن حداقل در کوتاهمدت متصور نیست. راهاندازی تلویزیون مشترک کشورهای فارسیزبان با هدف تقویت همگرایی و صیانت از فرهنگ فارسی با محوریت افغانستان، ایران و تاجیکستان به عنوان سه کشور با مشترکات تاریخی و فرهنگی بیشمار در حوزهی تمدنی زبان فارسی شکل گرفته است و بنا بود با تولید و پخش برنامههایی متکی و مبتنی بر ارزشهای مشترک فرهنگی در حوزهی جغرافیای فرهنگی ایران بزرگ فعالیت کند. هرچند ایدهی راهاندازی رسانه مشترک فارسیزبانان از گذشتههای دور مد نظر بسیاری از نخبگان و فرهیختگان فرهنگی کشورهای فارسیزبان بود اما به صورت رسمی این ایده در قالب طرح راهاندازی تلویزیون مشترک برای اولین بار، مردادماه سال 1385 در شهر دوشنبه بین روسای جمهور وقت ایران، تاجیکستان و افغانستان مطرح و سند مربوطه در نشست سهجانبه وزرای امور خارجهی سه کشور نهایی شد. دو سال بعد از این اتفاق نظر کلی روسای سه کشور و امضای اسناد مرتبط توسط وزرای خارجه این کشورها، در تیرماه سال 1387 به منظور اجراییکردن این توافق، یک گروه کاری در شهر دوشنبه تشکیل و در رابطه با تهیهی آییننامه، ایجاد ساختار و راههای تنظیم فعالیت این شبکهی تلویزیونی با توجه به مستندات حقوقی و هنجارهای سه کشور تصمیماتی اتخاذ شد. هفت ماه بعد یک جلسهی کاری تشکیل و با تهیه و تصویب یک آییننامهی کلی این شبکهی مشترک تلویزیونی با عنوان «نوروز» نامگذاری و مقرر شد که طرف تاجیکی محل مناسب و طرف ایرانی تجهیزات لازم برای راهاندازی این شبکهی تلویزیونی را فراهم سازند. افغانستان هم مسئولیت حل مشکل پخش ماهوارهای برنامههای این شبکه را عهدهدار شد. با وجود اینکه از هنگام توافق اولیه در نشستهای بعدی سران سه کشور فارسیزبان ایران، تاجیکستان و افغانستان تاسیس این شبکهی تلویزیونی مشترک همواره مورد تاکید بوده و در بیانیهی پایانی چهارمین نشست سه کشور فارسیزبان رؤسای جمهور سه کشور خواستار تأسیس سریعتر این رسانه شده و بیانیهی مشترکی را برای افزایش همکاریها در این زمینه به امضاء رساندند اما با وجود عمل کردن طرف ایرانی به تعهدات خود، تاکنون این شبکه راهاندازی نشده است. موافقان این طرح، افزایش همگرایی فرهنگی، سیاسی و اقتصادی کشورهای فارسیزبان کاهش واگراییها، افزایش همکاریهای راهبردی سیاسی، اقتصادی و فرهنگی سه کشور را از جمله فواید چنین شبکهای بیان میکنند. کمک به شناخت بیشتر مردم سه کشور از هم و تقویت احساس یکیبودن بیشتر میان مردم این سه کشور با تاکید بر ریشههای یکسان تاریخی، فرهنگی و نژادی، گسترش و تقویت زبان فارسی، رفع معضل جداییهای زبانی میان مردم سه کشور و تقویت جایگاه زبان فارسی به عنوان یک زبانی فراملی و بینالمللی و کمک به طرحهایی مانند تشکیل فرهنگستان مشترک زبان فارسی و دسترسی به زبان معیار از دیگر حسنهای این شبکه بیان شده است. با وجود فواید بیانشده دربارهی طرح راهاندازی تلویزیون مشترک کشورهای فارسیزبان، این ایده از ابتدا مخالفانی نیز داشته است. کارشناسی نبودن طرح و مد نظر نگرفتن همهی جوانب، مخالفت برخی قدرتهای منطقهای و بینالمللی به افزایش نفوذ فرهنگی و سیاسی ایران و برخی تفاوتها در نگرش و سیاست فرهنگی و رسانهای سه کشور از جمله دلایل مخالفت با چنین طرحی بیان شده است. کارشناسان پیشنهاد میکنند که تا زمان رفع موانع و فعال شدن شبکهی تلویزیونی نوروز میتوان قدمهای زیر را برداشت. پخش حداقل برنامهی شبکه اول و سراسری هریک از این سه کشور در ایران، تاجیکستان و افغانستان، ایجاد موسسهای مشترک برای تولید برنامههای جالب و جذاب برای مخاطبان در حوزهی ادبیات فارسی و مفاخر مشترک و پخش برنامههای تولیدی در یک بازه زمانی مشخص از شبکههای سراسری سه کشور، معرفی شبکههای تلویزیونی سه کشور و نحوهی دریافت سیگنال این شبکهها در هریک از کشورهای ایران، افغانستان و تاجیکستان. به نظر میرسد که برداشتن این گامهای اولیه میتواند تا حدودی اختلافات و تفاوت دیدگاههای طرفین را مشخص و کم کرده و از سوی دیگر افق روشنی دربارهی اینکه آیا راهاندازی چنین تلویزیونی میتواند جایگاهی در بین تماشاگران این سه کشور داشته باشد یا نه؟ به ما بدهد.