دولت، مانند خم رنگرزی است!

بروز انقلاب مشروطه در میانه سال‌های 1905 تا 1911 میلادی به دلایلی چند صورت گرفت. برخی از محققان نوسازی و خروج ایران از عقب ماندگی، افزایش مشارکت مردم در امور کشوری و تمرکز و ایجاد دولت قوی در ایران را سه دلیل اصلی این انقلاب دانسته‌اند. در میان این سه دلیل، ایجاد دولت قوی از آن جهت بود که کشور ما از زمان فتحعلی‌شاه اسیر چنگال روس و انگلیس بود. همین مسئله سبب شد یکی از مهمترین آرزوهای ایرانیان داشتن دولتی قدرتمند باشد که بتواند در مقابل نیروهای مهاجم خارجی بیاستد. به‌خصوص آنکه دو هدف دیگر انقلاب، یعنی نوسازی و افزایش مشارکت مردم، نیز نهایتا با وجود یک دولت قدرتمند ممکن بود. این مسئله در زمان مشروطه به خوبی قابل درک بود. آن‌‌چنان که به عنوان مثال نشریه‌ی جنوب در شماره بیست و هفتم خود به اهمیت دولت می‌پردازند. توصیفات این روزنامه از اهمیت و جایگاه دولت در نوع خود جالب توجه است: «دولت مانند برزخی است که ما بین قوای ملت که همه‌ی آنها را به هم متصل می‌کند و از مصادمه و مضاده آنها با یکدیگر جلوگیری می‌کند. دولت مانند خم رنگرزی است که تمایزات صنفی و اختلاف الوان و اطوار را از میان برداشته، یک رنگ ساخته صافی، به ملت عطا می‌کند. این مطلب نهایت آمال و آرزوهای جمعیت ترقی‌خواهان ایران است حالا باید دید دولت دستوری ما در این عمر دو ساله‌ی خود بر چه نقشه و از چه رویه حرکت کرده.» دولتی که در عصر رضاشاه ایجاد شد، دیگر هیچ سنخیتی با آنچه مشروطه‌خواهان از دولت در ذهن داشتند، نداشت. از جمله آنکه این دولت نمی‌توانست به مشارکت مردم بیاندیشد. حتی فراتر از آن، به سرکوب و مقابله با مردم نیز می‌اندیشید.