خلاصه‌ی تمام احساسات جهان در چند تصویر کارتونی

یک شست! یک گل رز! یک صورت خندان یا گریان یا با هر حالت روحی دیگر! این جوابی‌ست که در بیشتر موارد به‌عنوان واکنش حسی مخاطبان در دنیای مجازی نسبت به یک متن، عکس، ویدئو، گیف و هر نوع پست دیگری که به اشتراک گذاشته شده‌است، دیده می‌شود. کاربر شبکه یا برنامه که همان مخاطب احتمالی‌ست، به‌جای هرگونه جواب و اظهار نظری، این‌گونه در یک فیگور ازپیش‌تعیین‌ و طراحی‌شده، دیدگاهش را عرضه می‌کند؛ خلاصه و اثرگذار! حتما تا همین‌جای مطلب هم متوجه شده‌اید قرار است از چه پدیده‌ای صحبت کنیم؛ بله «استیکر»ها که حالا دیگر یک پای ثابت و جدانشدنی در مراودات مجازی ما به‌شمار می‌روند و چت‌کردن بدون آنها، سخت و کسل‌کننده است. شاید حتی باورتان نشود که اهمیت این نمادهای حسی به‌ اندازه‌ای زیاد شده که در تقویم مناسبت‌های بین‌المللی روزی هم به‌نام آنها ثبت شده‌است؛ البته به‌نام سلف‌های استیکرها یا همان شکلک‌های معروف روزگاران چت در مسنجرها که به ای‌موجی معروف هستند. 17 جولای هرسال مصادف با Worldemojiday است که البته بانی آن را مدیران بازاریابی سیستم عامل آی‌اواس می‌دانند. در مورد اینکه اصطلاح اولیه یعنی Emoji هم به چه معناست، باید گفت ازآنجاکه مبدعان این شکلک‌ها ژاپنی‌ها بودند، این واژه هم از زبان آنها آمده که ترکیبی از برآیند دو کلمه است؛ E به‌معنای تصویر و Moji هم به‌معنای احساسات. البته در‌حال‌حاضر و با فراگیرشدن شبکه‌های پیام‌رسان فوری که مبتنی‌بر همان روش چت‌ در مسنجرهای قدیمی طراحی شده‌ و بسط یافته‌اند، ای‌موجی‌ها جای خود را به استیکرها داده‌اند. اساسا Sticker همان برچسب خودمان است و اگر به نمونه‌های اولیه‌ی رایج‌شده در ایران که در پیام‌رسان‌هایی چون وایبر، واتس‌اپ و لاین مورد توجه واقع شدند نگاهی بیندازید، خواهید دید مانند برچسب‌های دوران کودکی که آنها را روی کتاب و دفتر می‌چسباندیم، فریم جداشونده‌شان به رنگ سفید هم در طراحی لحاظ شده‌است. اما واقعا این صورتک‌های متنوع و جذاب که حالا در قالب‌هایی چون تلگرام و دیگر اپلیکیشن‌های ارتباطی مدرن به اشکال مختلف طراحی، عرضه و استفاده می‌شوند، از کجا آمده‌اند و چقدر به‌عنوان یک مورد گرافیکی قابلیت هنری دارند؟ می‌گویند که ای‌موجی‌ها در واقع نوعی Ideogram هستند که در فارسی به‌ «اندیشه‌نگاشت» ترجمه شده‌است. ایدئوگرام‌ها؛ نمادهای طراحی‌شده‌ی گرافیکی هستند که برای ارتباط بی‌کلام بین‌المللی مبتی‌بر تصویر در ساده‌ترین و گویاترین شکل، حامل پیامی خاص برای بیننده هستند. با این نگاه می‌توان گفت که استیکرها هم با همین کارکرد، یک تاثیر گرافیکی دارند، هرچند نمونه‌هایی بومی هم وجود دارند که برای یک گروه از مردم طراحی می‌شوند و کارکردی در حوزه‌ی فرهنگ شناختی همان محدوده دارند. این مسئله باز هم نمی‌تواند آن را از عنوان یک اثر گرافیکی پایین بیاورد. یک صورتک زرد با دو نقطه‌ی سیاه به‌عنوان چشم و یک منحنی به‌عنوان لب! به همین سادگی، اولین شکلک یا Smiley خلق شد و به‌عنوان بخشی از نوشتار مورد استفاده قرار گرفت. گفته می‌شود که یوهانس ویلهلم ینسن؛ نویسنده‌ی فمینیست دانمارکی که جایزه‌ی نوبل ادبیات را هم گرفت، در نامه‌ای به Ernst Bojesen که در دسامبر 1900 نوشت، از دو شکلک به همین روش استفاده کرد؛ هرچند نمی‌توان او را صددرصد خالق این صورتک دانست. سال‌‌ها بعد، ژاپنی‌ها در طرح توسعه‌ی اپراتورهای تلفن همراه خود با نام‌های NTT DOCOMO و سافت‌موبایل، شکلک‌هایی را وارد برنامه‌های ارتباطی خود کردند که انحصاری‌بودن مکالمات توسط شبک‌های‌شان را نشان دهند. سال 1998 یا 1999 بود که اولین شکلک توسط Shigetaka Kurita از اعضای تیم مخابراتیNTT DOCOMO  طراحی شد؛ نمادی از یک تصویر گویا برای نمایش وضعیت آب‌وهوا! او سپس مجموعه‌ای از 180 ای‌موجی را طراحی کرد که بسته‌ی احساسی کامل و شاخصه‌های ارتباطی بودند که به‌عنوان تسهیل‌کننده در پیام‌های متنی برای اختصارنویسی در پاسخ‌ها و سرعت‌بخشی به مکالمه وارد پروسه‌ی مخابراتی شدند. بعدها با گسترش ارتباط‌ها در دنیای مجازی توسط برنامه‌های چت‌محور، این شکلک‌ها روند متنوع تری را در پی گرفتند که کار را به طراحی از چهره‌های معروف هم کشاندند. برای مثال، طراحان تلگرام، روی برنامه‌ی خود، استیکرهای آماده‌ای از شخصیت‌های مهم جهان طراحی کردند که هر یک به‌عنوان نماد یک حس یا واکنش در مکالمه در نظر گرفته می‌شدند؛ تصویب یا تایید توسط آبراهام لینکلن، دستاورد توسط سالوادور دالی، تشریح توسط آلبرت اینشتین، تاکید توسط مهاتما گاندی، روز بد توسط چارلی چاپلین، خوشحالی زیاد توسط استیو جابز یا تعجب توسط جان لنون! در سایت خود تلگرام در توضیح این استیکرها آمده‌است که تیم طراحی این برنامه سعی داشته‌اند احساسات پایه در تسهیل و تسریع‌کردن مراودات و بحث‌ها را بر عهده‌ی چهره‌های معروف بگذارند و البته این امکان را برای علاقه‌مندان فراهم کردند که با توجه به توانایی‌ها و سلایق خود، استیکرهای جدیدی را طراحی و به مجموعه‌استیکرهای این برنامه اضافه کنند تا کاربران در صورت تمایل بتوانند از آنها استفاده کنند. اگرچه ژاپنی‌ها را مبدعان شکلک‌ها می‌دانند؛ اما این کره‌ای‌ها بودند که هنگام توسعه‌ی برنامه‌ی لاین، با کمک متحصصان موتور جست‌وجوی Naver در سال 2011 شکلک‌ها را به استیکر تغییر و به‌نوعی ارتقاء دادند. در مقاله‌ای که در تاریخ 31 می سال جاری در Psychologicalscience منتشر شده، می‌خوانیم: «در گزارشی که تیم تحقیقاتی عصب‌شناسی دانشگاه UCLA آمریکا در ژورنال  Association for  Psychological Science به چاپ رسانده‌است، آمده که دریافت واکنش حسی متاثر از استیکر، بیش از پیام متنی یا صوتی در شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها بر ذهن افراد تاثیر می‌گذارد و افراد، تمایل بیشتری به استفاده از این تصاویر کارتونی و گویا نسبت به هر متن و توضیحی دارند». در واقع بخشی از این ماجرا همان تاثیر و کارکرد لوگو، تیزر، پوستر و سایر مفاهیم گرافیکی در بسترهای مختلف را نشان می‌دهد. لورا شرمن؛ سخنگوی این تیم تحقیقاتی معتقد است که استیکرها؛ این تصاویر کارتونی خوش‌رنگ‌ولعاب به‌خاطر اثرگذاری بالایی که در ذاهن مخاطب ایجاد می‌کنند، در دنیای هنر حرفی برای گفتن دارند و باید آنها را جدی گرفت.