رفت‌وآمد اطـلاعات در بستـر ملی

در هیاهوی تمام پروژه‌های تمام و نیمه‌تمام افتتاح شده در هفته‌ی دولت، روز یکشنبه شبکه‌ی ملی اطلاعات افتتاح شد. پروژه‌ای که نامش آشناست؛ اما کارکردش نه. در واقع اکثریت شهروندان نمی‌دانند قرار است چه شود یا به عبارت واضح‌تر شبکه‌ی ملی دقیقا چه کاری را انجام می‌دهد. در حالت عادی کاربران اینترنت در ایران برای اتصال به هم نیازمند خروج اطلاعات به شبکه‌‌ی جهانی و بازگشت آن بودند. یعنی برای ارسال مثلا یک ایمیل به همکارتان ایمیل به سرور اصلی شبکه که در خارج از ایران بود متصل شده و از آنجا دیتا به آدرس ایمیل همکارتان ارسال می‌شد. این کار علاوه‌بر زمان‌بری بیشتر موجب اشغال کاذب فضای وب، هزینه‌ی بیشتر و در نهایت امنیت پایین‌تر بود. زیرا شبکه‌ی جهانی می‌توانند اطلاعات انتقالی را رصد کند. از آنجا که تقریبا نظارت مرکزی بر سیاست‌های دسترسی استفاده از اینترنت جهانی وجود ندارد بسیاری از کشورها ازجمله کره‌جنوبی دارنده‌ی رتبه‌ی اول سرعت اینترنت جهان در دهه 1990 و کشورهای چین و انگلستان پس از آن طرح شبکه ملی پرسرعت را ارائه دادند. برخی معتقدند افشاگری‌های ادوارد اسنودن در زمینه‌ی جاسوسی سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا و انگلیس از اطلاعات صنعتی و نقض حریم خصوصی شهروندان کشورهای دیگر بهانه‌ای شد تا کشورهای دیگر هم به فکر شبکه‌ی ملی اینترنت باشند. این فرضیه را گاردین در تاریخ اول نوامبر ۲۰۱۳ اعلام کرد و اظهار داشت به‌دنبال افشاگری‌های ادوارد اسنودن، تفکیک ترافیک داخلی از ترافیک خارجی در دستور کار بسیاری از کشورهای دنیا قرار گرفته است و آلمان و برزیل به دنبال آن هستند که تدابیری اتخاذ کنند که داده‌هایی که مبداء و مقصدشان خود این کشورهاست از داخل خود این کشورها عبور کند تا از مبادی و محل‌هایی که سازمان اطلاعات آمریکا در آنها به جاسوسی می‌پردازند. در نتیجه شبکه ملی اطلاعات تنها یکی از پروژه‌های حفاظت از منافع ملی کشورها در فضای اینترنت است. در سال 1991هم زیرساخت ملی اطلاعات ((National Information Infrastructure (NII) یا بزرگراه اطلاعاتی در ایالات متحده آمریکا در «قانون پردازش با کارآیی بالا» ((High Performance Computing Act of 1991 (HPCA) موسوم به «لایحه گور» توسط ال گور سناتور وقت آمریکا، با هدف تضمین استمرار رهبری ایالات متحده در پردازش با کیفیت بالا، مطرح شد. با توجه به موقعیت ایران و شرایطی که قدرت‌های جهانی برای محدود کردن و تهدید ایران به‌وجود آورده بودند در سال 1384 پیشنهاد ایجاد شبکه‌ی ملی اطلاعات در ایران مطرح شد. نخستین بار، موضوع شبکه ملی، تحت عنوان اینترنت ملی توسط عبدالمجید ریاضی، معاون وقت فناوری اطلاعات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، در سال 1384 مطرح شد. وی در توجیه این طرح، شبکه جهانی اینترنت را پرهزینه و غیرقابل اعتماد دانست. به‌طوری که در صورت قطع شدن آن، نه تنها ارتباطات اینترنتی خارجی، بلکه شبکه داخلی نیز قطع می‌شود. در اسفند سال 1384، بر اساس تصمیم هیئت دولت مقرر شد شبکه ملی طی 3 سال به بهره‌برداري برسد و طراحی‌هاي کلی شبکه نیز انجام شود. در سال 1385 قرار شد پروژه اینترنت ملی در مرکز تحقیقات مخابرات ایران انجام شود. در سال 1386 نیز همین موضوع تکرار شد و این بار برنامه‌هاي عملیاتی راه‌اندازي و بهره‌برداري اینترنت ملی در سال‌هاي 86 تا 88 در هیئت وزیران تصویب شد. با توجه به الزامات سند چشم‌انداز بیست ساله در سال 1389 موضوع شبکه ملی اینترنت با نام جدید شبکه ملی اطلاعات به صورت جدي‌تر دنبال و کلیات موضوع در ماده 46 برنامه پنجم توسعه مطرح شد. طبق این ماده تا پایان برنامه‌ی پنجم توسعه یعنی سال 1395، شبکه‌ی ملی اطلاعات می‌بایست کامل شود. تبصره ۲ ماده ۴۶ قانون برنامه پنجم توسعه می‌گوید: «شبکه ملی اطلاعات کشور، شبکه‌ای مبتنی بر قرارداد اینترنت (IP) به همراه سوئیچ‌ها و مسیریاب‌ها و مراکز داده‌ای است به صورتی که درخواست‌های دسترسی داخلی و أخذ اطلاعاتی که در مراکز داده داخلی نگهداری می‌شوند به هیچ‌وجه از طریق خارج کشور مسیریابی نشود و امکان ایجاد شبکه‌های اینترانت و خصوصی و امن داخلی در آن فراهم شود.» اعتبارات مورد نیاز برای پیاده‌سازی شبكه‌ی اینترنت ملی حدود یك میلیارد دلار در سال 1384 پیش‌بینی شده بود، که با توجه به فراهم بودن زیرساخت فیبر نوری، عمده‌ی این هزینه به طراحی شبكه، تامین تجهیزات و طراحی نرم‌افزاری مربوط می‌شد. با تمام تاخیرها به دلایل گوناگون، یکشنبه هفتم شهریور ماه 1395 فاز اول این شبکه به بهره‌برداری رسید. وزارت ارتباطات اعلام کرده است شکبه ملی اطلاعات در سه فاز به بهره‌برداری خواهد رسید. فاز اول استقرار، فاز دوم در قالب فاز رشد و فاز سوم در قالب بلوغ راه‌اندازی می‌شود. زمان‌بندی افتتاح فازها هم برای فاز اول هفته‌ی دولت، فاز دوم دهه‌ی فجر و فاز سوم در روز مخابرات یعنی اردیبهشت 1396 خواهد بود. طبق اعلام این وزارت شاخص‌های مورد نظر در برنامه کوتاه‌مدت برای شبکه ملی اطلاعات شامل 300 کیلوبیت سرانه هر مشترک و ضریب نفوذ 80 درصدی پنهای باند خانگی و ضریب نفوذ 60 درصدی پنهای باند سیار است. از نظر هزینه‌ هم در گذشته متوسط قیمت اینترنت 128 کیلوبیت بر ثانیه 12 هزار تومان بوده اما در شبکه‌ی ملی متوسط قیمت سرعت اینترنت 2 مگ 12 هزار تومان است. سهم قیمت اینترنت در سبد خانوار  ایرانی هم سه درصد گزارش شده لیکن این میزان 2 تا 5 درصدی در کشورهای پیشرفته است. معاون اول رئیس‌جمهور نیز در آئین افتتاح، شبکه‌ی ملی اطلاعات را مهم‌ترین ابزار برای دسترسی سریع، امن، و با کیفیت به اطلاعات عنوان کرد و گفت: «تاکنون توسط بخش خصوصی و دولتی ۲۰ هزار میلیارد تومان برای این شبکه سرمایه‌گذاری شده است که سهم دولت ۲۰ درصد آن است.»
همچنین نصرالله جهانگرد معاون وزیر ارتباطات و رئیس سازمان فناوری اطلاعات ایران هم گفت: «نسخه کپی سرویس‌دهنده نام دامنه ریشه K در اردیبهشت سال گذشته به ایران منتقل شد و مراکز سوئچ IXP از اردیبهشت امسال زیر بار رفت و اکنون پیکربندی شبکه کامل است. هر درصد از شبکه که زیر بار رفت مردم از آن استفاده کردند و در نتیجه این اقدامات اکنون سرعت اینترنت و میزان ترافیکی که به هر کاربر می‌رسد افزایش یافته و قیمت‌ها ارزان‌تر شده است.» وی در خصوص اینکه کاربران چگونه باید استفاده از پهنای باند در شبکه ملی اطلاعات را تشخیص دهند گفت: «این تفکیک توسط سرویس‌دهنده انجام می‌شود و سازمان تنظیم مقررات نیز بر این موضوع نظارت دارد همچنان که اخیرا یکی از سرویس‌دهندگان بابت پهنای باندی که کاربر از ترافیک داخلی مصرف کرده بود به او مابه‌التفاوت هزینه را عودت داد.» یعنی استفاده از شبکه‌ی داخلی هزینه‌ی به ‌مراتب ارزان‌تر دارد.