بفرمائید ماهی‌سازه!

در دنیای گرسنه‌ی امروز که باید شکم بالغ‌بر هفت میلیارد انسان سیر شود تنها به محصولات خامی که از زمین و دریا حاصل می‌شوند، نمی‌توان اکتفا کرد. واقعیت انکارناپذیر این است که در حال حاضر تولید در جهان با حداکثر ظرفیت جریان دارد و بهترین راه باقی‌مانده جلوگیری از ضایعات مواد غذایی‌ست که برخی از منابع از آن تا حدود 30درصد هم یاد کرده‌اند. در واقع منابع آبی و خاکی که می‌توان از آنها برای تولید محصولات غذایی بهره برد قابل افزایش نیست و افزایش تولید یا در سایه‌ی به‌نژادی و ارقام پربازده است یا کاهش ضایعات و صنایع تبدیلی. از مهم‌ترین گروه‌های غذایی مورد نیاز پروتئین‌ها هستند که در میان آنها آبزیان خود اهمیت ویژه‌ای دارند. امنیت غذایی که از بزرگ‌ترین دغدغه‌های سیاست‌گذاران در کشورهای مختلف است علاوه‌بر کمیت شامل کیفیت هم می‌شود زیرا هدف از تغذیه، رساندن مواد لازم به بدن است. در اینجاست که نقش آبزیان پررنگ‌تر می‌شود. از سوی دیگر رشد جمعیت یعنی نیازهای اقتصادی بیشتر و توجه به صنایع تبدیلی آبزیان علاوه‌بر افزایش بهره‌وری شیلات از جمعیت بیکار در مناطق صید نیز می‌کاهد. به لطف روش‌های آبزی‌پروری تولید آبزیان در طی سی سال اخیر بیش از دو برابر رشد داشته است که این رشد جز در سایه‌ی افزایش ماندگاری آنها نمی‌توانست مطلوب باشد و از سوی دیگر تنها با گسترش صنایع تبدیلی می‌توان انتظار رشد و افزایش تولیدات آبزی را داشت. صنایع تبدیلی آبزیان امکان صادرات این‌گونه تولیدات را هم بیش از پیش افزایش می‌دهد و از سوی دیگر با تغیر شکل و مزه‌ای که ایجاد می‌کند ممکن است برخی از افراد که به مصرف عادی آبزیان علاقه ندارند را هم به جمع مصرف‌کنندگان بیافزاید. در ایران متاسفانه صنعت فرآوری و بسته‌بندی محصولات شیلاتی کمتر از صنایع تبدیلی دیگر رشد یافته است. از معروف‌ترین فرآورده‌های آبزی ایران خاویار است که در سال‌های اخیر با افت و خیزهای بسیاری همراه بوده است. معروفترین محصول صنایع تبدیلی هم که اکثرا طعم آن را چشیده‌اند تن ماهی است. در سال‌های اخیر انواع میگوهای پخته، نیمه‌پز و پاک و منجمد شده به سبد عرضه‌ی فروشگاه‌ها افزوده شده است. این کار علاوه‌بر اینکه زمان مصرف میگو را افزایش می‌دهد، امکان ارسال آن به نقاط دورتر و گرم‌تر را هم فراهم آورده است. از سوی دیگر با ایجاد ارزش‌افزوده سود بیشتری نصیب فعالان این بخش می‌سازد. با این‌حال اینها تنها محصولات صنایع تبدیلی آبزیان نیستند. سوسیس،‌کالباس، بستنی، کلوچه، اشترودل، سوپ آماده، ترشی، پفک و چیپس محصولاتی هستند که می‌توان از ماهی برای تغذیه‌ی انسانی تهیه و عرضه کرد. از سوی دیگر تولید پودر ماهی از ضایعات آبزیان برای تغذیه دامی هم محصول جانبی دیگری است که در سایه‌ی صنایع تبدیلی می‌تواند درآمد اضافه به ارمغان آورد. بستنی ماهی از محصولاتی است که در دنیا به‌ویژه شرق آسیا بسیار رواج دارد. هرچند که تکنولوژی تولید پیشرفته مطابق آنچه در ژاپن وجود دارد در ایران نیست و به‌دلایل مذهبی نمی‌توان از برخی افزودنی‌ها برای رفع بوی ماهی در این محصول در ایران استفاده کرد اما در سال 89 سازمان شیلات به ریاست دکتر سرپناه از این محصول تولیدی رونمایی کرد که چندان هم بوی ماهی نمی‌داد. به‌دلیل عدم ‌تبلیغات مناسب بستنی ماهی نتوانست در کشور توفیقی حاصل کند در صورتیکه احداث چنین کارخانه‌هایی هم اشتغال‌زایی به‌همراه داشت هم در کنار صادرات یک محصول مغذی را به سبد غذایی خانواده‌ها می‌افزود. در همین رابطه چندی پیش هم خبر تولید سوسیس ماهی در مرکز ملی تحقیقات فرآوری آبزیان اعلام شد. این محصول که فاقد نگهدارنده است بوی ماهی نمی‌دهد و تا یک ماه قابل نگهداری است. با این حال یکی از معضلات تولید این‌گونه محصولات نبود تبلیغات کافی و آگاه‌سازی مردم و ترغیب بخش خصوصی برای ورود به تولید چنین محصولاتی است. در واقع مرکز ملی تحقیقات فرآوری آبزیان با استفاده از تجربه‌ی کشورهای دیگر اقدام به تولید پایلوت می‌کند اما جامعه را برای مصرف این محصولات آماده نمی‌سازد. بعلاوه تولید انبوه این محصول از طریق مزایده واگذاری می‌شود. در کل ظرفیت صنایع تبدیلی آبزیان گسترده، متنوع و پرسود است و در کنار پوشش بازار داخلی می‌تواند در ارزآوری و صادرات بسیار موثر باشد اما آنچنان که شایسته است به این بخش توجه نشده است. پفیش که پفک ماهی بود هم در ایران تولید و عرضه شد اما باز هم به‌دلیل عدم برخورداری از تبلیغات مناسب نتوانست در سبد خانوار جای خود را باز کند. یکی از مهمترین مسائل این حوزه این است که سازمان شیلات در تحقیقات برای چنین تولیداتی که سابقا در دنیا برای تولید آنها تحقیق و پژوهش صورت گرفته و خط تولید جهانی آنها هم ایجاد شده، وارد می‌شود اما آنها را به سرانجام نمی‌رساند. به‌طور کلی هیچ‌گونه سیاست‌گذاری برای تبلیغات مصرف این تولیدات با وجود تمام مزیت‌هایی که رسانه‌ی ملی باید برای جهاد کشاورزی رعایت کند، وجود ندارد. از سوی دیگر برای تولید پایلوت این محصولات و تحقیق بر روی آنها شیلات از جیب دولت هزینه می‌کند اما در نهایت نه اشتغالزایی محسوسی صورت می‌گیرد و نه این محصولات روانه‌ی بازار مصرف گسترده می‌شود. به‌نظر می‌رسد اگر در گام‌های نخست روی یک یا دو محصول هدف‌گذاری صورت گیرد و در ادامه با کمک بخش خصوصی تولید انبوه انجام شده و بسترسازی فرهنگی هم از طرف دولت ایجاد شود بتوانیم شاهد رونق یک صنعت پول‌ساز جهانی در کشور باشیم و بر صادرات غیرنفتی هم بیافزاییم.