با حیوانات، انسانی رفتار کنیم

در گزارشی که کارشناسان International Business Times در سوم مارچ سال جاری به مناسبت انتخاب چهارم دسامبر 2016 به‌عنوان روز جهانی محافظت از حیات وحش در امسال، منتشر کرده، آورده‌اند: «اساسا روز جهانی حیات وحش در شصت‌وهشتمین جلسه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در 20 دسامبر 2013 ایجاد شد». این اتفاق شیرین، حقیقتی تلخ را در دل خود دارد؛ چقدر دیر! در جهانی که زندگی می‌کنیم، سهم تمام موجودات بی‌شک کمتر از انسان‌ها در زیستی بی‌دردسر و آرام نیست؛ اما آن‌قدر در حق این موجودات بی‌مهری و اجحاف شده که به ناچار باید روزی را به عنوان نمادی از توجه به خطراتی که از سوی ما حیات آنها را متوجه ساخته اختصاص دهیم. در گزارشی آماری که پایگاه خبری MNN به عنوان بزرگ‌ترین و جامع‌ترین مجموعه اطلاع‌رسانی اخبار محیط‌زیست و حیات وحش در 27 اکتبر 2016 منتشر کرد، می‌خوانیم: «جمعیت مهره‌داران کره زمین اعم از پرندگان، پستانداران، خزندگان، دوزیستان و آبزیان طی سال‌های 1970 تا 2012 چیزی بیش از 58درصد کاهش یافته است و البته آماری دیگر که همین رویه را بین سال‌های 1970 تا 2010 بررسی کرده مدعی است این میزان در این بازه زمانی 52 درصد بوده است؛ یعنی به عبارتی، تنها در دوسال زمانی که فاصله دو گزارش یادشده است، شش‌درصد در نابودی انواع موجودات حیات وحش رشد منفی داشته‌ایم! که بسیار تکان‌دهنده است». گفتنی است که محققان با بررسی 14152 حیوان از 3706 گونه جانوری به این آمار دست یافته‌اند. تقویم بین‌المللی مناسبت‌های خاص در گزارشی که در رابطه با معرفی چهارم دسامبر به عنوان روز حمایت از حیات وحش آورده، مدعی است که تنها در سال 2011 بیش از 23 تن عاج فیل قاچاق شد که برای تامین‌شان دست‌کم باید 2500 فیل را شکار و قربانی کرده باشند! مسئله‌ای که آمار منبع خبری و حمایتی حفاظت از گونه‌های جانوری World Wild Life در تایید آن می‌گوید: «بین سال‌های 1970 تا 2012 بیش از 38درصد از جمعیت فیل‌های کره زمین کم شده که در واقع بخش اعظم آن، به خاطر عاج این حیوانات بوده است». آمارهای تکان‌دهنده‌ای که از کاهش جمعیت جانوران و حرکت رو به انقراض بعضی گونه‌های جانوری منتشر می‌شود، به عبارتی، معادلی در به هم خوردن چرخه طبیعی زیست در جهان است که می‌تواند پیامدهای منفی برای نوع بشر هم در پی داشته باشد. از همین رو، جوامع مختلف در جهت حمایت از حیات وحش کشورهای خود، طرح‌های مختلفی را به اجرا گذاشته‌اند که اگرچه در روند موفقیت‌‌آمیزبودن آنها تلاش‌هایی انجام می‌دهند؛ اما نتوانسته‌اند این روند را در تمام جوانب و به درستی پیگیری کنند. حضور شکارچیان غیرقانونی و قاچاقچیان گونه‌های جانوری به ویژه در مورد انواع کمیاب‌شان؛ بزرگ‌ترین مشکل این حیطه هستند که در کنار عوامل طبیعی باعث آسیب‌رساندن به حیات وحش شده‌اند. باب استروس؛ متخصص حیوانات و حیات وحش در گزارشی که هفتم نوامبر امسال منتشر کرد، از مراکزی نام برده که بیشترین حضور فعال را در زمینه حمایت از حیات وحش انجام می‌دهند؛ مراکزی همچون The Nature Conservancy که وظیفه آگاهی‌رسانی عمومی در حوزه گونه‌های جانوری نادر و رو به ‌انقراض و البته حفاظت از میلیون‌ها جریب اراضی طبیعی در نقاط مختلف جهان را بر عهده دارد. گزارش 28 ژوئن 2016 Lonelyplanet فهرستی از کشورهایی که بیشترین محافظت از حیات وحش خود را داشته‌اند، منتشر کرده و از کاستاریکا، تایلند و کرواسی به عنوان صدرنشیان این جوامع نام برده است. نکته جالب اینجاست که این سه کشور از تنوع جانوری محدودی برخوردارند؛ اما هزینه قابل توجهی را برای حمایت و حفاظت از همان‌ها متقبل شده‌اند؛ این در حالی است که بعضی کشورها به رغم داشتن ذخیره‌های جانوری و وجود گونه‌های متنوع جانوری، حمایت چندانی از آنها انجام نمی‌دهند. تجهیز محدوده‌هایی به عنوان زیستگاه‌های طبیعی که در آنها حیوانات بتوانند زیست طبیعی خود را بی‌خطر و در امنیت داشته باشند، از جمله راهکارهایی است که دولت‌ها برای این منظور مورد توجه قرار می‌دهند و مناطق محافظت‌شده طبیعی امروزه به عنوان یکی از زمینه‌های تامین امنیت و جلوگیری از انقراض گونه‌های مختلف جانوری شناخته می‌شوند. ایران هم در این زمینه فعالیت‌هایی داشته اما باید گفت متاسفانه موفقیت قابل قبولی در این حوزه کسب نکرده است؛ تا جایی که ماجرای انقراض یوز ایرانی تا مدت‌ها یکی از سوژه‌های مردم و علاقه‌مندان به حیات وحش در اعتراض به برنامه‌های دولت‌ها بوده و هنوز هم برنامه‌هایی برای جلوگیری از این انقراض دردناک در جریان است. کشورهایی مانند نیوزیلند، آلمان، لوکزامبورگ و هلند نیز اقدام‌های مثبتی در این زمینه داشته‌اند و اگرچه نتوانسته‌اند بودجه کلانی را مانند سه کشور راس فهرست، به این زمینه اختصاص دهند؛ اما در سطح آگاهی‌رسانی عمومی برای اهمیت دادن به مقوله زندگی حیوانات، گام‌های مثبتی برداشته‌اند. International Business Times در ادامه گزارش خود آورده است: «سال 2016 را باید سال توجه به فیل‌ها نامید که به رغم جثه بزرگ‌شان از سهم کمتری در زمینه اقدام‌های حمایتی برخوردار بوده‌اند و سالانه تعداد قابل توجهی از آنها به دست شکارچیانی که در خدمت قاچاقچیان عاج هستند، از بین می‌روند. دو گونه فیل آسیایی و آفریقایی به شکلی تقریبا یکسان در معرض نابودی هستند و تنها دلیل این اتفاق وحشتناک هم خودخواهی‌های نوع بشر است». از دیگر عوامی که حیات جانوران را به خطر انداخته حضور غیر مستقیم انسان در چرخه زیستی آنها است. برای مثال، آلودگی‌های محیط زیستی ناشی از فعالیت‌های مدرن بشر، گرم‌شدن زمین و نابودسازی منابع آبی باعث شده تا بسیاری از آنها در این تحولات و صنعتی‌شدن جوامع با عدم سلامت و تشدید محدودیت فضای مناسب زیستی روبه‌رو شده و رفته‌رفته از تعدادشان کم شود. برای نمونه، 48درصد آبزیان آب‌های شیرین در این سال‌ها از بین رفته‌اند؛ چون محیط زندگی‌شان با خطر جدی مواجه بود. پیشرفت، مقوله‌ای است که نمی‌توان برای جلوگیری از آن کاری کرد و تنها باید به روش‌هایی کارآمد اندیشید که موازی با این پیشرفت‌ها، مانع تهدید گونه‌های جانوری شد. افزایش آگاهی عمومی در این زمینه، کمک انجمن‌های مردم‌نهاد و البته برنامه‌های حمایتی دولت‌ها و وضع قوانین بازدارنده در مورد شکار و قاچاق جانوران، از جمله راهکارهایی است که باید برای تامین امنیت زندگی حیوانات در نظر داشت و به آنها پایبند بود. این موضوع دست‌کم در ایران تنها با رسانه‌ای کردن چند خبر و اعلام انزجار در فضای مجازی تحقق پیدا نمی‌کند و باید برنامه‌هایی قاطع، علمی و جدی را به طور مستمر دنبال کرد.