سبد نقدینگی چگونه تپل شد؟!

توازن بازارهای پول و سرمایه علاوه بر ایجاد نقدینگی مناسب در کشور، موجب می‌شود تا پویایی اقتصاد بیشتر باشد. بنگاه‌های تولید و اقتصادی و همچنین کارآفرینان همواره به پس‌انداز افراد برای پیشبرد امورشان نیاز دارند از این رو در سده‌های جدید بازارهای مالی نقشی پررنگ‌تر به خود گرفته‌اند. در کشور ما عمده فعالیت بازار مالی توسط بانک‌ها صورت می‌گیرد که مزایا و معایب خود را دارد. بانک‌ها با حضور در تمامی بخش‌های اقتصادی کشور نه‌تنها انحصار پنهان کنترل اقتصاد را در دست می‌گیرند بلکه به سمت بنگاه‌داری هم کشیده می‌شوند. این امر می‌تواند موجب بزرگ‌تر شدن بازار پول به سرمایه شود که در نهایت به فعالیت‌های اقتصادی طولانی مدت ضربه وارد کرده و بر حجم نقدینگی می‌افزاید. نقدینگی و تورم رابطه متقابل دارند و وظیفه اصلی بانک ایجاد توازن بین تعهدات کوتاه‌مدت مالی و سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت است. این در حالی‌ است که بانک‌های کشور به دلایل گوناگون (از جمله نگه داشتن کفایت سرمایه، رفع بدهی‌ها و موارد دیگر) بیشتر از همه موفق به جذب سپرده‌های کوتاه‌مدت شده‌اند. از سوی دیگر این منابع بیشتر در بخش‌های میان‌مدت و بلندمدت سرمایه‌گذاری شده و علاوه‌بر آن در موارد بسیاری این وجوه به سرمایه‌گذاری در دارایی‌هایی معطوف شده‌اند که امکان بازگشت وجه با ضریب پائین دارند. این سرمایه‌گذاری‌ها بیشتر شامل تسهیلاتی با مبالغ بالا می‌شوند که بازپرداخت نداشته‌اند. بازار سرمایه به‌شدت بر حجم نقدینگی تاثیر می‌گذارد و در مواقع با کاستن از آن موجب ثبات و اطمینان خاطر بنگاه‌ها می‌شود و در عین حال ارزش افزوده ایجاد می‌کند. رشد بازار سرمایه موجب می‌شود نقش کالایی از پول زدوده شود. در اقتصاد ایران بیشترین بار بازار مالی بر دوش بخش پولی است تا سرمایه‌ای که این موضوع سبب شد محرک اقتصاد کشور بخش پولی باشد. به‌طور کلی بخش اسمی محرک بخش واقعی در کشور ما هستند. با این حساب بانک‌ها نقش بیشتری می‌گیرند. نگرش‌های علمی اقتصاد آزاد آن‌گونه که در غرب وجود دارد نتنوانسته جای خود را میان مسئولان اقتصادی ایران حتی پیش از انقلاب نیز باز کند و از این رو بازار سرمایه به جایگاه خود نرسیده است. از سوی دیگر این نهادهای وابسته به بانک‌ها هستند که معمولا در امور سرمایه‌گذاری نیز وارد می‌شوند و شرکت‌های خصوصی (تماما ایجاد شده به‌وسیله افراد حقیقی بدون سابقه سمت دولتی و سرمایه شخصی) تامین سرمایه مطرحی در این زمینه نداریم. معاون اقتصادی بانک مرکزی درخصوص سهم بازارهای پول و سرمایه در اقتصاد ایران اظهار داشت: طی سال‌های 1392 تا 1394 سهم بازار پول در تامین مالی اقتصاد بالای 85 درصد بوده است. تنها در سال 1394 سهم بازار پول 79.1 و سهم بازار سرمایه 19.5 درصد بوده که آن هم عمدتا به افزایش ارزش صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت مربوط است که با کسر صندوق‌های سرمایه‌گذاری، سهم تأمین مالی بازار سرمایه از 19.5 درصد به  9.0 درصد کاهش می‌یابد. پیمان قربانی همچنین اعلام کرد: بانک‌های غیردولتی سهم 65.2 درصدی و بانک‌های دولتی سهم 34.8 درصدی از بازار پول کشور را در اختیار دارند و شبکه بانکی کشور در مجموع با بیش از 21 هزار شعبه در سراسر کشور، تامین مالی حدود 90 درصدی اقتصاد را برعهده دارند. در تکمیل این موضوع عبدالناصر همتی گفت: بازار سرمايه در همه جای دنیا به دو قسمت تقسيم مي‌شود؛ بازار نقدي و بازار بدهي. در ايران بازار بدهي بسيار کوچک است ولي در دنيا بيش از 70 درصد بازار سرمايه را بازار بدهي تشکيل مي‌دهد بنابراين سهم بازار سرمايه ايران در تأمين مالي اندک است و همين بازار هم بسيار کوچک است و توان چنداني در تأمين مالي ندارد چرا که بخش عمده‌اي از آن را معاملات نقدي تشکيل مي‌دهد. رئیس کل بیمه مرکزی افزود: يکي از علل اصلي پيدايش اين ترکيب، حاکميت دولت در تأمين مالي کشور است. زماني که کل درآمد کشور از محل صادرات نفت بود، اين درآمد پس از طي مراحل مختلف به نقدينگي تبديل و اين نقدينگي هم به‌عنوان سپرده در شبکه بانکي جمع مي‌شد. به همین خاطر هم معمولا از شبکه بانکی انتظار می‌رفت و هنوز هم می‌رود که نقش اصلی را در تأمین مالی برعهده داشته باشد. وی اضافه کرد: پيش از هرکاري ابتدا بايد نقش مهم بازار سرمايه را در تامين مالي بخش واقعي اقتصاد باز تعريف کرد. افزايش سهم بازار سرمايه در تامين مالي نيز مستلزم پررنگ شدن بازار بدهي در اين حوزه است. در اين صورت مي‌توان اميدوار بود بازار پول و شبکه بانکي از زير بار فشار تامين مالي طرح‌هاي بلند مدت خلاص شود. یکی از مسائلی که بر حجم نقدینگی مشور می‌افزاید رسوب سود سپرده‌هاست که ایجاد شبه پول می‌کند و در عمل بر ترازنامه بانک اضافه خواهد کرد. باید در نظر داشت رشد بازار سرمایه در اقتصاد به‌همراه قدرت‌بخشی و رونق تولید و خدمت درون‌زا، علاوه‌بر کاهش نقدینگی، عرضه، تقاضا و تورم هم در مسیر تعادلی قرار خواهد گرفت. در واقع اندازه بازار سرمایه یک کشور به‌صورت مستقیم به اندازه اقتصاد آن بستگی دارد. ایالات متحده آمریکا به‌عنوان بزرگ‌ترین اقتصاد جهان، بزرگ‌ترین و عمیق‌ترین بازارهای سرمایه جهان را در اختیار دارد. چون بازار سرمایه پول را از مردم که صاحبشان هستند به سازمان ها که برای سودآوری به آن نیاز دارند انتقال می‌دهند و برای یک عملکرد خوب در اقتصاد مدرن حیاتی هستند.