انتظارات از نظام آماری کشور
وضعیت تهیه و انتشار آمارهای رسمی، با آغازبهکار دولت یازدهم بهبود قابل توجهی یافت. سکوت آماری سالهای قبل شکسته شد و نحوه انتشار آمارها، نظم و سامان یافت. با وجود بهبود نسبی شرایط تولید و تلاش دستگاههای مسئول بهویژه مرکز آمار و بانک مرکزی برای ساماندهی و ارتقای نحوه تهیه و انتشار آمارها، بازهم باید اذعان کرد برای دستیابی به یک نظام آماری مطلوب، مسیری طولانی باقیست. یکیاز انتظارات بجا و مهم از دولت دوازدهم آناستکه اعتماد و اعتبار را به نظام آماری کشور بازگرداند. یک نظام آماری شفاف، معتبر و مستقل میتواند ابزار مناسب سیاستگذاری را برای سیاستگذاران فراهم کند، با سیگنالدهی مناسب و بهموقع به بازارها، امکان برنامهریزی را برای فعالان اقتصادی بهوجود بیاورد و با فراهمساختن دادههای معتبر و جامع برای اقتصاددانان و پژوهشگران، امکان ارائه تحلیلهای معتبر و قابل اتکاء را ازجانب اقتصاددانان میسر سازد. علاوهبرآن، یک نظام آماری شفاف و معتبر میتواند در کاهش ریسک سرمایهگذاری در کشور، موثر باشد. شرایط فعلی نظام آماری کشور، با وضعیت مطلوب، فاصله بسیار دارد. نظام آماری کشور، شامل مرکز آمار ایران و دهها دستگاه و سازمان تخصصی تولیدکننده و منتشرکننده آمار، نیازمند برداشتن گامهای بلندیست تا بتواند اعتماد جامعه را بهنحو مطلوبی جلب و ابزار لازم برای برنامهریزی و سیاستگذاری را برای نیل به اهداف توسعه کشور، مهیا سازد. دراینمسیر، گامهای بلندی باید برداشته شود که مهمترین و ضروریترین آنها را میتوان بهشرح زیر مطرح کرد:
1- در گام نخست لازم است از استقلال حرفهای مراکز آماری کشور حمایت شود؛ بهگونهایکه مراکز آماری رسمی کشور بتوانند بدون هیچملاحظهای نتایج آماری بهدستآمده را منتشر کنند. بهبیان روشنتر، یکیاز شروط بازگشت اعتماد به نظام آماری و ارتقای استاندارد آماری کشور درحد استانداردهای بینالمللی، آناستکه نتایج آماری بلافاصله بعداز تهیه و صرفا با طی مراحل فنی، بدون نیاز به هماهنگی با مقامات ارشد دولتی منتشر شوند. یکیاز شاخصهایی که میتواند بهعنوان شاخص توسعهیافتگی نظام آماری کشور مورد ارزیابی قرار گیرد آناستکه افراد عادی جامعه همزمان با بالاترین مقامات دولتی، از نتایج آماری مطلع شوند. مراکز آماری کشور نباید هنگام انتشار آمارهای رسمی، هیچگونه ملاحظهای بابت آثار و تبعات انتشار آمارها داشته باشند.
2- در گام بعدی لازم است تمام مراکز و دستگاههایی که بهنوعی منتشرکننده آمارهای رسمی هستند، مقید به یک تقویم انتشار باشند که ازقبل به اطلاع عموم رسانده شده است. بهبیان دیگر، اینمسئله اهمیت بسیاری دارد که هر دستگاه آماری، آمارهای خود را دقیقا در موعد مقرر مطابق با تقویم انتشار خود، بدون هیچملاحظه و بدون هیچنیازی به کسب مجوز از مقامات دولتی منتشر کند.
3- جدا از اخلاق حرفهای و استقلال کاری مراکز آماری کشور، ارتقای کیفیت و ویژگیهای فنی آمارهای رسمی نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است. با وجود بهبود نسبی برخی رویههای آماری در سالهای اخیر، باید اذعان کرد هنوز نظام آماری کشور و دهها دستگاه تولیدکننده آمار در کشور، هم بهلحاظ جامعیت آمارها و هم بهلحاظ مطابقت با استانداردهای معتبر بینالمللی، کاستیهای بسیاری دارند. امروزه در جهان، بسیاریاز استانداردهای آماری مورد بازنگری و ارتقاء قرار گرفته است؛ بیآنکه نظام آماری کشور بتواند خود را با آن تطبیق دهد. فهرستی بسیار طولانی از انواع محصولات و شاخصهای آماری مهم و ضروری در سایر کشورها میتوان یافت که در کشور ما تولید نمیشوند.
4- نظام آماری کشور دچار یک گسست و ناهماهنگیست. دهها دستگاه اجرایی بهطور مستقل اقدام به تهیه و انتشار آمار میکنند؛ بیآنکه هیچگونه هماهنگی و تقسیم کار مناسبی بین آنها وجود داشته باشد. نامتمرکزبودن نظام آماری کشور فینفسه دارای اشکال نیست؛ بلکه مشکل ازآنجاستکه هماهنگی و همافزایی لازم ازجانب نهادی مانند شورای عالی آمار و مرکز آمار ایران بهنحو موثری شکل نگرفته است. گامهایی که شمرده شد، برای بازگشت اعتماد به نظام آماری کشور و نقشآفرینی موثر آمارهای رسمی در برنامهریزی و سیاستگذاری و درنهایت کمک به توسعه کشور، بسیار ضروریست./حمید آذرمند/ اقتصادنیوز