آشنایی با هپاتیتهای ویروسی و راههای پیشگیری
کبد چگونه درگیر مشکلات جدی میشود؟
حوریه باقرنژاد
كبـــد؛ عضویســــتكه در بســــیاریاز فعالیتهای حیاتی بدن مانند مقابله با عفونتها ازطریق تولید پروتئینهای مخصوص، توقف خونریزی بهوسیله تولید پروتئینهای انعقادی، پاككردن خون از سموم و داروها و ذخیره انرژی بهشكل قند (گلیكوژن) در بدن نقش دارد. هپاتیت یا «التهاب كبد» دارای علل مختلفی ازجمله دارو، الكل، سموم مختلف و... است. عفونتهای ویروسی؛ یكیازاینعلل است. شایعترین انواع آن هپاتیت A، هپاتیت B و هپاتیت C است. درحال حاضر، بیماری هپاتیت مزمن ویروسی، یكیاز مهمترین مشكلات بهداشتی جهان را تشكیل میدهد. شیوع سرمی عفونت ویروس هپاتیت C در سطح جهانی حدود یكدرصد است. درصد عمدهای از موارد آلودگی به هپاتیت C بهصورت مزمن در بدن باقی میماند. هپاتیتهای ویروسی عامل اصلی تهدید سلامت عمومی هستند؛ زیرا باعث بروز بیماریهای خطیر شده، میلیونها نفر را آلوده كرده و ارتباط نزدیكی با آلودگی HIV (ویروس نقص ایمنی اكتسابی و عامل ایجادكننده بیماری ایدز) دارد. اینبیماری بهخصوص در معتادان تزریقی، مشكل جدیست. آگاهی روبهرشد نسبتبهاینمعضل، عامل گشایش افقهای جدیدیست؛ اما تلاش برای جلوگیری ازاینبیماریها و كاهش هزینههای پزشكی، اقتصادی و اجتماعی ناشیازآن همچنان ما را به چالش میطلبد. هپاتیت ویروسی A بهطور عمده ازطریق مدفوعی،دهانی بهدنبال خوردن غذا یا مایعات آغشته با ترشحات فرد آلوده بهاینویروس منتقل میشود. اپیدمیها بهراحتی در محلهای تجمع (مانند سربازخانهها، مدارس، مهدهای كودك و زندانها) بهخصوص درصورت عدم رعایت بهداشت، رخ میدهد. هپاتیت A ازطریق واكسیناسیون قابل پیشگیریست. عفونت هپاتیت ویروسی B هنگامی رخ میدهد كه خون یا مایعات بدن از فرد آلوده، وارد بدن فرد غیرآلوده شود. رفتارهای جنسی پرخطر (مانند تماس جنسی محافظتنشده یا با شركای جنسی متعدد) و تزریق مواد، بزرگترین عوامل خطر ابتلابه بیماری محسوب میشوند. هپاتیت ویروسی B ازطریق واكسیناسیون قابل پیشگیریست. عفونت هپاتیت ویروسی C زمانی رخ میدهد كه خون (با شیوع كمتر مایعات بدن مانند منی و ترشحات واژن) از شخص آلوده وارد بدن شخص سالم شود. تزریق مواد مخدر، بزرگترین خطر برای ابتلابه عفونت هپاتیت ویروسی C است. بیماری مزمن كبدی درحال حاضر، دهمین علت مرگ و نارسایی كبدی ناشیاز هپاتیت C، مهمترین عامل پیوند كبد است. هپاتیت ویروسی میتواند تدریجی باشد. بهطور شایع علائم عفونت جدید خفیف یا بدون علامت است؛ بنابراین، ممكن است حتی تشخیص داده نشود كه فرد، مبتلابه هپاتیت ویروسیست. افراد دارای علائم، ممكن است نشانههایی شبیه سرماخوردگی، خستگی، تهوع، درد در قسمت فوقانی شكم و گاهی اوقات زردی یا یرقان داشته باشند. افرادیكه دچار هپاتیت ویروسی A میشوند، میتوانند ویروس را بهطور كامل از بدن پاك كرده و كامل بهبود یابند. اینافراد مصونیت مادامالعمر نسبتبه اینویروس پیدا میكنند. وضعیت درخصوص هپاتیتهای B و C كاملا متفاوت است: اكثر افرادی كه بعداز پنجسالگی به عفونت هپاتیت ویروسی B مبتلا میشوند، میتوانند ویروس را از بدن پاكسازی كنند. بههرحال، حدود دو تا ششدرصد مبتلایان قادر به پاكسازی ویروس نیستند و بهسمت مزمنشدن بیماری پیش میروند. حدود 75 تا 85درصد مردم با عفونت هپاتیت ویروسی C قادر به پاكسازی ویروس نبوده و دچار عفونت مزمن میشوند. بسیاریازافراد دچار عفونت مزمن (60درصد افراد با عفونت HBV و 70درصد با عفونت HCV) دچار بیماری مزمن كبدی میشوند كه ویروس دراینحالت به كبد آسیب میرساند. آسیب ممكن است بهسمت بیماری شدید مثل سیروز كبدی، سرطان كبد و نارسایی كبد پیشرفت كند. بیماری پیشرونده كبدی بهآهستگی درطول 20 تا 30سال نمود مییابد. بهخاطر كمی یا فقدان علائم، اكثر افراد با عفونت مزمن HBV و HCV از آلودگی خود خبر ندارند و میتوانند بیماری را به دیگران انتقال دهند. در بسیاریازموارد علائم و نشانهها زمانی ظاهر میشود كه بیماری پیش رفته و درمان كمتر موثر است. باید گفت که تمام نوزادان بلافاصله در بدو تولد، دوماهگی و ششماهگی باید واكسینه شوند. پزشكان، دندانپزشكان و پیراپزشكان، افراد تحت دیالیز، افرادیكه بهعلت ابتلابه بیماریهای زمینهای نظیر هموفیلی و تالاسمی، بارها خون یا فراوردههای خونی دریافت میكنند و افراد خانواده فرد آلوده كه با وی هممنزل هستند نیز باید واكسینه شوند. عفونتهایHBV و HCV بین معتادان تزریقی نسبتا سریع گسترش مییابد. 50 تا 70درصد معتادان تزریقی طی پنجسال از ابتدای تزریق به HBV آلوده میشوند. طی همینزمان آلودگی به HCV دراینافراد به 50 تا 80درصد میرسد.
کارشناس برنامه ژنتیک و هپاتیت مرکز بهداشت شمال غرب تهران