یادداشت
احیای بازارهای صادراتی گاز ایران در پساتحریم
ایران در شرایط پساتحریم به دنبال احیای بازارهای از دسترفته و ایجاد بازارهای جدیدی برای صادرات گاز به اروپا و شبهقارهی هند با استفاده از فناوری مایعسازی است. جمهوری اسلامی ایران با دارا بودن منابع طبیعی و بهویژه منابع مختلف انرژیهای فسیلی و تجدیدپذیر، رتبهی نخست دنیا را در مجموع منابع انرژی فسیلی به خود اختصاص داده است که افزونبر منابع طبیعی، زیرساختهای عظیم بهرهبرداری از آنها از جمله امکانات فرآوری، انتقال و فرآیندهای تبدیل این منابع به محصولات نهایی یا واسطهای که خوراک بسیاری از دیگر صنایع است را نیز در اختیار دارد. کشور ما در کنار این 2 سرمایهی طبیعی و زیرساختهای ناشی از دهها سال سرمایهگذاری، منبع بسیار با ارزش دیگری هم دارد که همان سرمایهی انسانی است. متخصصان ایرانی با تکیه بر دانش جهانی و دانش بومی، میتوانند طرحهای پیچیدهای را از ابتدای تعریف و مهندسی تا اجرا و بهرهبرداری با کیفیت مناسب اجرا کنند. هر 3 این سرمایهها تحت چتر سرمایهی بزرگتر نظام اجتماعی جمهوری اسلامی ایران است و این سرمایهی اجتماعی بر پایهی ایمان به خدا، نظم، همدلی، امید و اعتماد اجتماعی ناشی از سالها تلاش در راه تعالی و در نهایت انقلاب تاریخی اسلامی شکل گرفته است. اما بحث امروز و این مکان در حول محور یکی از سرمایههای جمهوری اسلامی ایران یعنی گاز طبیعی است. طبق آمار مراجع جهانی، ایران دارای ٣٤تریلیارد مترمکعب (TCM) منابع اثبات شده است که از این بابت نخستین دارندهی ذخایر معمولی گاز طبیعی بهشمار میرود؛ این حجم گاز ١٨,٢درصد از منابع گاز جهانی، البته بدون احتساب گاز ذخایر ماسهای (گاز شیل) است. کشور ما طبق آخرین آمار، ١٧٣میلیارد مترمکعب در سال گاز تولید میکند و ١٥میلیارد مترمکعب هم حجم واردات و صادرات آن است، یعنی به ترتیب ٥درصد از تولید جهانی و ٠,٨درصد از تجارت جهانی گاز را داراست؛ مشاهده میکنیم سهم تولید و بهویژه سهم تجارت مقدار ناچیزی نسبت به دارایی و منابع موجود است. ایران در سالهای گذشته برنامههای وسیعی برای استفاده از این انرژی پاک و همچنین در اختیار قرار دادن آن به جامعهی جهانی از طریق صادرات و ترانزیت داشته است. گاز طبیعی در حال حاضر اصلیترین انرژی در سبد مصرفی انرژی ایران با ٨٠درصد سهم است. مصرف داخلی فقط برای تامین انرژی نیست؛ بلکه بخش روزافزونی از آن برای خوراک مجتمعهای پتروشیمی و همچنین بخشی برای تزریق به میدانهای نفتی همسو با تولید صیانتی از میدانهای نفتی به کار گرفته میشود و اما مقرر بود که مقادیر متنابهی از گاز تولیدشده برای عرضه به بازار بینالمللی تخصیص یابد. در سالهای قبل، برنامهریزی برای صادرات روزانه تا ٥٧٠میلیون مترمکعب گاز به کشورهای همسایه و حتی کشورهای دور دست از طریق خطوط لوله یا گازطبیعی مایعشده (LNG) انجام شده بود. جمهوری اسلامی ایران در نظر داشته و دارد که جهان را از این موهبت الهی که در اختیار دارد، بینصیب نگذاشته و این انرژی را که پاکترین انرژی فسیلی در دست بشر است برای استفادهی عموم عرضه کند تا شاید بخشی از نگرانیهای تامین انرژی و همچنین نگرانیهای انتشار آلایندهها را که سبب گرمشدن خطرناک جو کرهی زمین شده است، مرتفع کند و البته از این فرآیند خود نیز سرمایههای توسعهی کشور را تامین کند؛ یعنی از گاز طبیعی برای شروع و استمرار یک فرآیند برد-برد برای بشریت استفاده کند. ایران برای اجرایی شدن این راهبرد برد-برد سرمایهگذاریهای هنگفتی به عمل آورد، طرحهای بسیاری را تعریف کرد، با کشورهای بسیاری وارد مذاکره شد و با شرکتهای بینالمللی به شراکت پرداخت؛ برای مثال مذاکرات برای صادرات گاز به کشورهای اروپایی از طریق خطوط لولهی بینالمللی نابوکو و مسیرهای ترکیه-یونان-ایتالیا و عراق-سوریه-لبنان-دریای مدیترانه و صادرات گاز به کشورهای همسایه مانند ترکیه، ارمنستان، عراق، کویت، امارات متحدهی عربی، عمان و پاکستان و صادرات به شبهقارهی هند با اجرای طرح خط لولهی صلح یا IPI که با امتداد آن به سمت چین عملا شکلگیری صادرات گاز به شرق را فراهم میساخت. افزونبر اینها ترانزیت گاز با استفاده از شبکهی خطوط لولهی پرفشار سراسری که بالغبر ٣٤هزار کیلومتر در سراسر ایران گسترده شده است امکان ترانزیت گاز شمالی جنوبی و شرقی غربی را فراهم میسازد که علاوهبر منابع گاز طبیعی و شبکهی زیرساخت توزیع گاز، موقعیت منحصربهفرد جغرافیایی جمهوری اسلامی ایران را همسو با منافع ملی، منطقهای و بینالمللی، به صحنه میآورد که در حال حاضر سوآپ گاز جمهوری آذربایجان به نخجوان در حال اجراست. همچنین ایران، برای مشتریان دوردست هم تمهیداتی اندیشیده بود و با تعریف طرحهای مایعسازی گاز طبیعی در نظر داشت بازارهای خاور دور، ژاپن و کرهی جنوبی و بازارهای غرب اروپا را از این موهبت الهی بهرهمند سازد. طرحهای عظیم ایران ال.ان.جی، پارس ال.ان.جی، پرشین ال.ان.جی، ال.ان.جی میدانهای پارس شمالی، گلشن و فردوسی که با شراکت مستقیم شرکتهای عظیم بینالمللی طراحی شد و سرمایهگذاری آن تا حدی انجام شده و میشود، از این جمله هستند. اما متاسفانه، رخداد نامیمونی که همان تحریم ناجوانمردانهی جمهوری اسلامی ایران به دلایل واهی بود باعث توقف توسعهی صادرات و تراتزیت گاز شد و جهانیان را از این کسب و کار و تجارت انرژی پاک برای مدتی محروم کرد؛ البته ایران با جایگزین کردن مصرف داخلی، افزایش برداشت از میدانهای گاز طبیعی را جبران کرده است که آن هم تبعات غیراصولی و فنی برای تجارت بینالمللی انرژی و همچنین اقتصاد کمکربن دارد. در این دوران که دورهی پساتحریم نام گرفته است، اهداف جمهوری اسلامی ایران ارتقای فناوری در تولید و توزیع انرژی و ارتقای فناوری در بخشهای مصرفکنندهی انرژی شامل نیروگاهها، ساختمانها، حملونقل و صنایع اعم از بزرگ و کوچک و در نتیجه آزادسازی مقادیر متنابهی انرژی برای عرضه به بازار جهانی است. همچنین در نظر دارد، بازارهای از دست رفته را بازسازی کرده و بازارهای جدیدی برای صادرات گاز به اروپا و شبهقارهی هند و با استفاده از فناوری مایعسازی به نقاط دورتر مانند غرب اروپا و خاور دور ایجاد کند. /نصرتاله سیفی/ شانا