سرانجام برنامه حفاظت از یوز ایرانی به کجا رسید؟
مدیرعامل انجمن یوزپلنگ ایرانی می‌گوید: «اگرچه در دوسال‌اخیر، سازمان حفاظت محیط زیست درزمینه حفاظت از یوز ایرانی کارنامه قبولی داشته اما یکی از مؤثرترین اقدامات، تعیین‌تکلیف پروژه مشترک حفاظت از یوز آسیایی است که از مدت‌هاپیش بدون مدیر و نیمه تعطیل بوده و باید هر چه سریع‌تر تعیین‌تکلیف شود». به‌گزارش ایرنا؛ ستون فقرات انعطاف‌پذیر، کبد و قلب بزرگ، سوراخ بینی گشاد، ظرفیت بالای ریه، بدنی عضلانی و باریک از آن تیزروترین شکارچی جهان ساخته است. این ویژگی یوزپلنگ یکی از شاخص‌ترین پستاندار حیات وحش ایران است. دشت‌های باز و تپه‌ماهورهای واقع در مناطق استپی و بیابانی و نیمه کویری زیستگاه‌های اصلی یوزپلنگ است. این پستاندار گوشت‌خوار که زمانی در بیشتر مناطق دشتی غرب آسیا زیست می‌کرد، بیش از ۴۰ سال است که تنها در ایران یافت می‌شود. در ایران، زیستگاه عمده یوزپلنگ در دشت کویر است که بخش‌هایی از استان کرمان، خراسان، سمنان، یزد، تهران و اصفهان را دربرمی‌گیرد. این‌منطقه اکنون آخرین پناهگاه یوز آسیایی در جهان است. این شرایط سبب شده تا اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت، یوزپلنگ آسیایی را در رده به‌شدت درخطر انقراض قرار دهد. در ایران نیز مدت‌ها گمان بر این‌بودکه یوز آسیایی منقرض شده است. اگرچه گزارش‌های جسته‌وگریخته از مشاهده یوزپلنگ در بین دهه ۴۰ و ۵۰ به گوش می‌رسید اما در عمل سال‌های آغازین دهه ۷۰ در حادثه‌ای غم‌انگیز در اطراف بافق یزد، مردم محلی به یک یوزپلنگ مادر و سه توله آن حمله کرده و سبب مرگ دو توله آن شدند، حفاظت از این یوزپلنگ آسیایی که حالا به یوز ایرانی معروف بود رنگ‌وبوی تازه‌ای گرفت. حفاظت از یوز ایرانی درطول این‌سال‌ها به فراخور توجه مدیران و اختصاص بودجه‌ها، فرازوفرودهای بسیاری را تجربه کرده است؛ اما دراین‌میان تلاشگران و علاقه‌مندان همواره امیدوار بوده‌اند. اهمیت حفاظت از یوزپلنگ آسیایی سبب شد تا بسیاری از سازمان‌های بین‌المللی که درزمینه حفاظت از حیات وحش و محیط‌زیست فعالیت می‌کنند برای انجام پروژه‌های مشترک حفاظتی با ایران برای محافظت از یوزپلنگ آسیایی همکاری کنند. اگرچه پس از برخی مسائل برای چند تن از فعالان و کارشناسان محیط زیست، پروژه بین‌المللی دوسال در تعلیق بود اما از سال گذشته این‌کار را از سر گرفته است. بعد از اجرای فاز اول پروژه از سال ۸۰ تا ۸۷ و فاز دوم از ۸۷ تا ۹۷، این فاز سوم بوده و قرار است تا پنج‌سال در زیستگاه‌های یوز ادامه داشته باشد. مرتضی پورمیرزایی مدیرعامل انجمن یوزپلنگ ایرانی بااشاره‌به روند حفاظت از یوز ایرانی در سطح کشور به ایرناپلاس می‌گوید: پیش‌ازانقلاب پژوهشگران خارجی درمورد حفاظت از یوز تحقیق می‌کردند و در دهه ۷۰ نیز تلاش برای اثبات یوز در منطقه ادامه داشت تا درنهایت از سال ۸۰ حفاظت از یوزپلنگ ایرانی رنگ‌وبوی دیگری گرفته و به‌طورجدی پیگیری شد. وی ادامه داد: در اوایل دهه ۸۰ پروژه مشترکی به‌نام «حفاظت از یوزپلنگ آسیایی» بین سازمان محیط زیست کشور و برنامه توسعه سازمان ملل (UNDP) منعقد شد تا مرکزیتی برای سیاست‌گذاری درزمینه حفاظت یوز، افزایش جمعیت آن‌ها، آموزش به محیط‌بانان و برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای مردم باشد. وی گفت: انجمن یوزپلنگ ایرانی نیز در همان سال‌های ۸۰ تشکیل شد و فعالیت خود را آغاز کرد؛ دراین‌مدت تشکل‌های مردم‌نهاد دیگری نیز درزمینه حفاظت از زیستگاه‌ها، آموزش، دوربین‌گذاری و اقداماتی ازاین‌قبیل فعالیت کردند. پورمیرزایی با یادآوری تحولات صورت‌گرفته درزمینه مناطق حفاظت‌شده و تعداد یوزها در سطح کشور، افزود: زیستگاه‌هایی که وجود یوز در آن‌ها اثبات شد، موردتوجه ویژه‌ای بوده و شکار دراین‌مناطق ممنوع است که مساحت این‌مناطق را می‌توان ۶ میلیون‌هکتار تخمین زد درحالی‌که براساس تحقیقات انجام‌شده در سال ۲۰۱۷ کمتر از ۴۰ یوز در کشور باقی مانده است. مدیرعامل انجمن یوزپلنگ ایرانی ادامه داد: تعداد یوزها در چندسال‌اخیر تغییر کرده و به‌جرئت می‌توان گفت افزایش نداشته است. پورمیرزایی گفت: تنها کشور موفق درزمینه افزایش جمعیت یوزپلنگ‌ها و اجرای طرح نیمه اسارت که پرورش یوز در مناطق حفاظت‌شده با بیش از ۲۰ هزارمترمربع مساحت است، آفریقای جنوبی بوده که از تجربه‌های آن‌ها بهره‌گیری شد که امیدواریم بتوان دراین‌زمینه اقدامات مطلوبی انجام داد. وی افزود: دستاوردهای این کشور درزمینه افزایش جمعیت یوزها بی‌بدیل و تعجب‌برانگیز بود به‌طوری‌که شرایط شکار برای یوزها ایجاد شده و یوزپلنگ‌ها حتی این مهارت را به فرزندان خود نیز آموزش می‌دادند. مدیرعامل انجمن یوزپلنگ ایرانی گفت: در روش تکثیر نیمه اسارت این‌نکته قابل‌تأمل بوده که زاده‌های یوز نیز باید درهمین‌شرایط و در منطقه حفاظت‌شده زندگی کنند. پورمیرزایی خاطرنشان کرد: درزمینه حفاظت و افزایش جمعیت یوزها باید برای زادآوری و جفت‌گیری برنامه‌ریزی شود و نباید اجازه داد ۳ ژن زنده کنونی به بانک ژنی تبدیل شوند که امیدواریم در منطقه فنس‌کشی شده استان سمنان این‌مهم محقق شود. وی با یادآوری اجرای طرح تکثیر در شرایط نیمه اسارت در کشور گفت: برای اجرای این طرح، ۲ یوزپلنگ ماده و یک نر که در مرکز پردیسان تهران نگهداری می‌شدند تا فعالیت‌های پژوهشی و زادآوری برای آن‌ها صورت گیرد اما متأسفانه این امر محقق نشد که به‌منظور استفاده از دستاوردهای کشور آفریقای جنوبی فروردین امسال یوزها به منطقه‌ای در استان سمنان منتقل شدند. مدیرعامل انجمن یوزپلنگ ایرانی خاطرنشان کرد: ۲ یوز نر و ماده حدوداً ۱۲ ساله و یک یوز ماده ۳ ساله بوده که با خطر ازدست‌دادن آن‌ها مواجهیم و باید با استفاده از یوزهای وحشی تنوع ژنی نیز ایجاد شود. وی به عملکرد دولت در حفاظت از یوز اشاره و بیان کرد: سازمان محیط زیست در ۲۰ سال گذشته فرازونشیب‌های بسیاری ازجمله سوءمدیریت و عدم سیاست‌گذاری در حفاظت از یوزها تجربه کرده اما خوشبختانه در ۲ سال اخیر شرایط تغییر کرده و سازمان کارنامه قابل قبولی داشته به‌طوری‌که بودجه قابل‌توجهی به استان‌های سمنان و خراسان شمالی که زیستگاه‌های اصلی یوزها هستند، تزریق‌شده است. پورمیرزایی افزود: بهسازی شرایط پاسگاه، تأمین و تعمیر تجهیزات و خرید پروانه‌های چرای دام از اولویت‌های سازمان محیط زیست برای حفاظت از یوز ایرانی بوده و تخصیص این‌میزان بودجه، نادر و نشان‌دهنده دغدغه‌مندی مدیران است. مدیرعامل انجمن یوزپلنگ ایرانی گفت: با وجود مشکلات و محدودیت‌ها، حداقل انرژی و برنامه‌ریزی دولت برای حفاظت از یوز، وجود پروژه مشترک حفاظت از یوز آسیایی است اما مدتی‌ست این پروژه بدون مدیر و نیمه تعطیل است و می‌توان گفت در سیاست‌گذاری این امر استراتژی شفافی وجود ندارد. پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی از سال ۸۶ تاکنون حدود ۴ ماه مدیر داشته و باید هرچه‌سریع‌تر این طرح تعیین‌تکلیف شود. پورمیرزایی باتأکیدبر اهمیت دخیل کردن جامعه دانشگاهی درزمینه حفاظت از یوزها افزود: فارغ از فعالیت دولت و محدودیت‌های موجود، غیردولتی‌ها باید درزمینه مطالبه درست و جهت‌دهی اقدام کنند و لازمه این مطالبه‌گری «تخصص» بوده که در پیشبرد اهداف نقش دارد.