«اوراسیا»؛ دروازه ورود ایران به تجارت جهانی

اتحادیه اوراسیا، یک بلوک اقتصادی متشکل از پنج کشور ارمنستان، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و بلاروس است که با حدود ۱۸۳‌میلیون‌نفر جمعیت فعال، دارای 1900میلیارددلار تولید ناخالص داخلی، رتبه اول در تولید نفت، رتبه دوم در تولید گاز و رتبه چهارم در تولید برق است و از پررونق‌ترین بازارهای سرمایه‌گذاری در جهان به‌شمار می‌آید. در دی‌ماه امسال برای عضویت دراین‌بلوک اقتصادی مجوزهای لازم برای انجام مذاکرات تجارت آزاد با اوراسیا ازسوی دولت ایران اخذ شد که درصورت به‌نتیجه‌رسیدن مذاکرات، تجارت آزاد با این بلوک اقتصادی، از آبان‌ماه ۱۴۰۱ آغاز می‌شود که ازاین‌طریق موانع تعرفه‌ای حذف خواهد شد. اکنون در فرصت باقی‌مانده برای آغاز مذاکرات تجارت آزاد با این اتحادیه که به‌گفته حمید زادبوم (رئیس سازمان توسعه و تجارت ایران) قرار است در کمتر از یک‌ماه‌دیگر برگزار شود، تلاش برای رفع موانع توسعه مبادلات تجاری میان دو طرف بیش‌ازپیش اهمیت دارد. اکنون نگاهی به اهمیت این بلوک اقتصادی و تأثیر عضویت ایران در آن می‌اندازیم.
درباره افزایش همکاری اقتصادی جمهوری اسلامی ایران ازطریق همگرایی در اتحادیه اقتصادی اوراسیا در چندسال‌گذشته دیدگاه‌های مختلفی مطرح شده که به‌دلیل سابقه ارتباطات فرهنگی و اهمیت ژئوپلیتیک اعضای آن؛ و ضرورت توسعه اقتصادی کشور ازطریق همگرایی اقتصادی منطقه‌ای، اهمیت فراوانی دارد. به‌باور کارشناسان؛ بعد از پایان جنگ سرد، گرایش به‌سوی منطقه‌گرایی در مناطق مختلف در جهان روبه‌افزایش گذاشته و دراین‌میان، آسیای مرکزی، یکی از مناطق ژئواستراتژیک است که همواره در کانون توجه کشورهای مختلف قرار داشته. همکاری ایران با این بلوک اقتصادی با ارزش بیش از ۸۰۰‌میلیارددلار، نویدبخش توسعه تعاملات اقتصادی متقابل کشورمان با کشورهای مختلف دنیا و به‌خصوص همسایگان است؛ به‌ویژه درشرایطی‌که دشمنان به‌دنبال منزوی‌کردن ایران و قطع ارتباط اقتصادی و تجاری آن با دنیا هستند. اهمیت اقتصادی این اتحادیه به‌قدری‌ست که با شکل‌گیری آن، کشورهای مختلف علاقه خود را برای عضویت ابراز کردند. میزان تجارت اتحادیه اوراسیا با کشورهای جهان حدود ۸۵۰‌میلیارددلار و ازاین‌میزان، ۳۳۱‌میلیارددلار مربوط به واردات است. سهم ایران ازاین‌میزان حدود ۲.۵‌میلیارددلار است که یک‌میلیارد و ۶۰۰‌میلیون‌دلار واردات و ۸۲۳‌میلیون‌دلار آن صادرات است. دست‌کم ۸۰‌درصد صادرات اوراسیا به ایران، محصولات کشاورزی؛ به‌ویژه غلات و ۶۸‌درصد صادرات ایران به اوراسیا، محصولات کشاورزی و به‌ویژه میوه و خشکبار است. ازدیگرسو، اجرای موافقت‌نامه تجارت ترجیحی با اتحادیه اقتصادی اوراسیایی، سبب شد تا گام مقدماتی به‌سوی تجارت آزاد با این کشورها هموارتر از قبل شود. 
نظر به اهمیت همکاری با کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا، همایش دیپلماسی اقتصادی ایران و اوراسیا، توسط اتاق بازرگانی تهران و با مشارکت مؤسسه مطالعات خلیج فارس و همکاری اتاق‌های بازرگانی مشترک ایران و روسیه، ایران و قزاقستان، ایران و ارمنستان اوایل بهمن‌ماه در تهران برگزار شد. دراین‌نشست، الزامات و راه‌های افزایش مراودات تجاری میان دو طرف بررسی؛ و با بیان چالش‌های موجود، راهکارهایی برای رفع موانع و تسهیل هرچه‌بیشتر تجارت با حضور نمایندگان بخش خصوصی، مقامات دولتی و نمایندگان کشورهای عضو این اتحادیه ارائه شد. رئیس سازمان توسعه و تجارت در این همایش بابیان‌اینکه ایران به‌جز سوریه با هیچ کشور دیگری موافقت‌نامه تجارت آزاد ندارد، تأکید کرد: «موضوع مهم فعلی، اجرای موافقت‌نامه تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیاست؛ نه پیوستن به این اتحادیه». حمید زادبوم بابیان‌اینکه درحال‌حاضر موافقت‌نامه تجارت ترجیحی با اوراسیا را درباره ۸۹۰‌قلم کالا داریم، افزود: «بعد از آغاز اجرای موافقت‌نامه تجارت آزاد تنها ۲۰‌قلم کالا می‌توانند در بخش تعرفه‌ای باقی بمانند و سایر کالاها باید به‌صورت پلکانی و طی مدت‌زمان تعیین‌شده، از نظام تعرفه‌ای خارج شوند و باید سالانه بخشی از تعرفه کالاها را به صفر برسانیم». این بلوک اقتصادی که با هدف ایجاد فضای واحد اقتصادی، توسعه بازارهای مشترک، ترویج رقابت سالم در بازار مشترک و سیاست‌های مشترک در کشاورزی، انرژی فناوری و حمل‌ونقل ایجاد شده، امکان بهره‌مندی تجار ایران از تعرفه‌های ویژه تجاری با جوامع عضو در آسیا را فراهم می‌آورد که از نتایج آن کاهش آسیب‌پذیری اقتصادی کشور در برابر تحریم‌های آمریکا‌ست. 
یکی از مهم‌ترین راهکارهایی که در‌این‌همایش بررسی شد،‌ «دلارزدایی» در مبادلات تجاری در منطقه اوراسیا بود که با استقبال کارشناسان مواجه شد. رئیس اتاق بازرگانی تهران باتأکیدبر به‌کارگیری ارز مشترک و جایگزین دلار در تعاملات و مبادلات تجاری میان کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا، گفت: «توسعه پیمان‌های اقتصادی در سطح منطقه، سبب افزایش ثبات و امنیت بیشتر در اقتصاد کشورهای عضو می‌شود». مسعود خوانساری افزود: «استفاده از یک پیمان ارزی می‌تواند تجارت را از انحصار دلار خارج کند که به‌نفع همه کشورهای عضو خواهد بود». در‌این‌همایش، به تصمیم چین نیز برای کاهش تدریجی تسلط دلار به‌عنوان ارز تعیین‌کننده در تجارت بین‌الملل به‌عنوان طرحی موفق اشاره شد که نه‌تنها سبب خرسندی تولیدکنندگان و صادرکنندگان در داخل چین شده؛ بلکه سبب تسهیل مبادلات تجاری در کشورهایی شده که عمدتاً هدف تحریم‌های آمریکا هستند. 
چنانچه ایران بتواند از ظرفیت‌های آشکار و پنهان توافق‌نامه تجارت اتحادیه اوراسیا در توسعه صادرات غیرنفتی ایران بهره لازم را ببرد، می‌توان از آن به‌عنوان شاخصی برای ورود اقتصاد ایران به بازارهای جهانی بهره جست. طبق سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ که پس از قانون اساسی مهم‌ترین سند بالادستی در کشور به‌شمار می‌آید؛ «ایران، کشوری توسعه‌یافته با جایگاه اول اقتصادی علمی و فناوری در سطح منطقه با هویتی اسلامی،انقلابی الهام‌بخش در روابط بین‌الملل، کشوری دست‌یافته به جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه آسیای جنوب غربی (شامل آسیای مرکزی، قفقاز، خاورمیانه و کشورهای همسایه) باتأکیدبر جنبش نرم‌افزاری و تولید علم، رشد پرشتاب و مستمر اقتصادی، ارتقای نسبی سطح درآمد سرانه و رسیدن به اشتغال کامل است». باتوجه‌به این سند چشم‌انداز؛ می‌توان چنین نتیجه‌گیری کرد که برای رسیدن به اهداف چشم‌انداز راهبرد «توسعه تجارت خارجی» درنظر‌گرفته‌شده و در چهارچوب آن، رویکرد جمهوری اسلامی «برون‌گرایی اقتصادی» خواهد بود (سند نهایی چشم‌انداز ۲۰‌ساله ایران، ۱۳۸۲ است) اتحادیه اقتصادی اوراسیایی می‌تواند، ابزار خوبی جهت تحقق اهداف سند چشم‌انداز باشد. بی‌شک، توسعه همکاری ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیایی منجر به جهش بزرگی در صادرات نفتی و غیرنفتی ایران خواهد شد و درنهایت می‌تواند، موجب ارزآوری شده و نقش مؤثری در عبور از تنگناهای اقتصادی ایفا کند. از دیگر مزایای همکاری ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا، استفاده از امتیازات گمرکی خاصی‌ست که این امکان را برای کشور فراهم می‌آورد تا حجم صادرات خود را به‌مقصد پنج کشور اوراسیایی تا چندبرابر افزایش دهد. مهدی میراشرفی؛ رئیس‌کل گمرک ایران در همایش دیپلماسی اقتصادی ایران و اوراسیا بااشاره‌به موقعیت جغرافیایی ایران، گفت: «ایران، محل تقاطع دو کریدور مهم شمال به جنوب و شرق به غرب است که این امر، فرصت بی‌نظیری را برای توسعه تعاملات تجاری برای ما فراهم کرده». بی‌شک، این همکاری فوایدی را برای کشورهای محصور در خشکی اطراف ایران نیز دارد؛ چراکه این فرصت را برای کشورمان فراهم می‌آورد تا به حلقه ارتباطی حیاتی تجاری منطقه تبدیل شود. 
یکی از مسائلی که می‌تواند کشور ما را دچار بحران اقتصادی کند، مسئله اقتصاد تک‌محصولی‌ست و همکاری ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا مانع شکل‌گیری اقتصاد تک‌محصولی می‌شود. اقتصاد ایران با وجود ظرفیت‌های غیرقابل‌انکار، همچنان اقتصادی تک‌محصولی و وابسته به نفت است و بی‌شک، همکاری با اتحادیه اقتصادی اوراسیا بهترین فرصت برای متنوع‌سازی اقتصاد کشورمان به‌شمار می‌آید. اکنون، در فرصت باقی‌مانده برای آغاز مذاکرات تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا که به‌گفته زادبوم قرار است در کمتر از یک‌ماه‌دیگر برگزار شود،‌ موارد ذیل برای رفع توسعه مبادلات تجاری میان دو طرف پیشنهاد می‌شود:
۱. نظر‌به‌اینکه بخش خصوصی کشورهای عضو اتحادیه، آشنایی خوبی با بازارها، روش‌ها و رویه‌های یکدیگر ندارند،‌ لازم است از فرصت پیش‌رو برای رفع این خلأ برای شرکت‌های ایران استفاده شود.
2. طبق اعلام سازمان جهانی گمرک؛ این نهاد، درآستانه ورود به انقلاب چهارم صنعتی‌ست. با هدف افزایش تاب‌آوری اقتصادی کشورها و تسهیل تجارت میان اعضاء، پیشنهاد می‌شود که گمرکات کشور علاوه‌بر استفاده از هوش مصنوعی؛ از اینترنت اشیاء در صنعت ردیابی استفاده کنند.
3. هماهنگی بین دستگاه‌ها و ارتقای دانش بخش دولتی و بخش خصوصی برای تحقق تجارت آزاد با این اتحادیه نیز بسیار حائزاهمیت است.
4. توجه به ظرفیت‌های حمل‌ونقل و ارتباطات جاده‌ای میان ایران و کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا و اجرای طرح‌های زیرسازی می‌تواند سبب افزایش مبادلات تجاری میان دو طرف باشد.
5. پیشنهاد می‌شود که معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه به مسئله دلارزدایی از روابط اقتصادی و تجاری میان اعضای این اتحادیه توجه ویژه داشته باشد و برای نیل به‌این‌هدف دستگاه‌های متولی در حوزه پولی و بانکی در کشور فعال شوند.
6. عدم الحاق ایران به سازمان جهانی تجارت، سبب شده تا سطح دانش و رفتارهای تجاری جهانی کارشناسان و تجار ایرانی نازل‌تر از آنچه در کشورهای عضو سازمان جهانی تجارت حاکم است، باشد؛ لذا برگزاری دوره‌های آموزشی و کارگروه‌هایی با هدف دستیابی به جدیدترین استاندارهای جهانی تجاری، از اهمیت فراوانی برخوردار است.
درپایان باید گفت به‌اعتقاد کارشناسان؛ قرن ۲۱، قرن آسیاست و مرکز ثقل ثروت دنیا از «وال‌استریت» و «سیلیکون‌ولی» در‌حال‌انتقال به اطراف چین و هند است. اوراسیا به‌سبب مجاورت با این دو کشور می‌تواند از این موهبت برخوردار شود. از‌آنجاکه ایران و اوراسیا تنها مناطقی در جهان هستند که در مرکز تقاطع کریدور شمال به جنوب و شرق به غرب قرار دارند، امید آن می‌رود بتوان از این مواهب و فرصت‌ها به‌نحواحسن استفاده کرد و موجبات سرافرازی و بالندگی بیشتر ایران را فراهم آورد.
مریم آزیش/ایرنا