نگاهی به شایستگان تقدیر حوزه کودک‌و‌نوجوان در جایزه کتاب سال

بخش دین (نوجوان): «غایب: روایت داستانی از زندگی امام‌زمان‌(عج)» تألیف حسن بیانلو با طراحی گرافیک و تصویرگری علیرضا پورحنیفه که سال 1398 ازسوی انتشارات سوره مهر در 189 صفحه منتشر شده است. کتاب «غایب» زندگینامه‌ای داستانی‌ست که به‌شکل سرگرم‌کننده‌ای برای کودکان‌ونوجوانان نوشته شده. در کتاب «غایب»، بیشتر به شخصیت حضرت امام عصر‌(عج) پرداخته شده و حال‌وهوای زمانه ایشان را برای مخاطب نوجوان و جوان بازگو کرده‌ است. دراین‌کتاب، روزی‌از‌روز‌ها دو برادر مناقب‌خوان به‌نام‌های ابراهیم و اسرافیل که در‌حال‌سخنرانی درباره‌ امام مهدی‌(عج) برای مردم هستند، به‌بهانه‌ انحراف اذهان عمومی و ایجاد خدشه در اعتقادات مردم، توسط سربازان حکومتی دستگیر می‌شوند. آن دو پس از دیدن پادشاه نوجوان و نورسیده‌ ملک خود، از او فرصتی می‌خواهند تا داستان زندگی امام غائب و ناظر را برایش نقل کنند؛ به‌این‌شرط‌که اگر توانستند وجود امام دوازدهم را به او ثابت کنند، آزاد شده و درغیراین‌صورت به وزیر سپرده شوند.
بخش داستان تألیفی (کودک): «تو یک جهانگردی» نوشته شهرزاد شهرجردی با تصویرگری غزل فتح‌اللهی و طراحی گرافیک الهه جوانمرد که سال 1398 ازسوی انتشارات فاطمی (کتاب طوطی) در 32‌صفحه منتشر شده است. کتاب «تو یک جهانگردی» سال ۱۳۹۵ برگزیده مسابقه و کارگاه خلق کتاب تصویری شد. داستان این کتاب تصویری، درباره دخترکوچولوی ناراحتی‌ست که برادر بزرگ‌ترش از او می‌پرسد آیا می‌خواهد جهانگرد باشد یا نه؟ به‌این‌ترتیب این‌دو با خواندن این کتاب، سفری خیالی را شروع می‌کنند و تبدیل به دو جهانگرد می‌شوند. داستان این خواهر و برادر زمانی آغاز می‌شود که تصمیم می‌گیرند از ویرانی خانه‌‌شان در گرماگرم جنگ، سفری را آغاز ‌‌کنند. سفری پررنج و پرزحمت به‌امید رسیدن به جایی‌که زندگی در آن راحت‌‌تر باشد.
در بخش داستان تألیفی (نوجوان) دو کتاب به‌صورت مشترک انتخاب شدند: «عکس یادگاری بگیریم» نوشته محمدرضا یوسفی که در 140‌صفحه، سال 1398 ازسوی کانون پرورش فکری کودکان‌ونوجوانان منتشر شده. «عکس یادگاری بگیریم» عنوان رمانی از محمدرضا یوسفی‌ست که در آن به کودکان کار، طلاق و به‌طورکلی کودکانی می‌پردازد که در مراکز اصلاح و تربیت زندگی می‌کنند. یوسفی دراین‌رمان که در قالب پروژه «رمان نوجوان امروز» ازسوی کانون پرورش فکری کودکان‌ونوجوانان منتشر شده، تلاش کرده تصویری از زندگی این کودکان و مسائل، مشکلات و دغدغه‌هایشان به‌نمایش بگذارد تا از نگاه مردم و مسئولان دور نمانند. دراین‌رمان، یکی از مادریارهای کانون اصلاح و تربیت، به‌قتل می‌رسد و همه، به بچه‌های کانون اصلاح و تربیت مشکوک می‌شوند. کم‌کم پلیس مداخله می‌کند و پرسش و پاسخ‌هایی انجام می‌شود. این داستان از نگاه دختری که خودش قبلاً در کانون اصلاح و تربیت بوده و حالا خبرنگار شده روایت می‌شود، سپس سراغ تک‌تک شخصیت‌ها می‌رود و مسائلی درباره هرکدام از آن‌ها مطرح می‌شود. تااینکه در پایان داستان، مشخص می‌شود قاتل چه‌کسی بوده است. «طعم سیب زرد» نوشته ناصر یوسفی که در 160‌صفحه در سال 1398 توسط نشر پیدایش راهی بازار شد. داستان این رمان درباره نوجوانی به‌نام سیناست که پدرش، خانه و زندگی را رها کرده و رفته است. به‌همین‌دلیل، فقط سینا مانده و مادرش؛ اما این اتفاق مربوط به گذشته و خردسالی سیناست؛ چون او در زمان روایت داستانش دراین‌کتاب، بزرگ شده و به سنین نوجوانی رسیده است؛ اما رفتن پدر در گذشته موجب اضطراب، ترس و شب‌ادراری در سینا شده بود. سینا به‌عنوان شخصیت اصلی رمان «طعم سیب زرد» بزرگ شده؛ اما مشکلات همچنان وجود دارند و او فقط با مادرش درباره آن‌ها حرف می‌زند. او ترس‌ها و کارهایش را از همه جز مادرش پنهان می‌کند. او دوره‌های مشاوره و روان‌درمانی را پشت‌سر می‌گذارد، با یک پسر افغانی به‌نام نثار دوست شده و از رهاشدگی دوباره می‌ترسد. گویا کسی نمی‌تواند به سینا کمک کند و او باید خودش فکری به حال خودش بکند.
بخش داستان ترجمه (کودک): «دختری که می‌خواست کتاب‌ها را نجات دهد» نوشته کلاوس هاگروپ با ترجمه عطیه الحسینی در 60‌صفحه، سال 1398 ازسوی انتشارات فاطمی (کتاب طوطی) منتشر شده است. هاگروپ در کتاب «دختری که می‌خواست کتاب‌ها را نجات دهد»، سراغ ایده‌ای می‌رود که مخاطب خود را هنگام خواندن داستان درگیر می‌کند. او در روزگاری که کتاب‌خوانی چندان رایج نیست، دختری به‌نام آنا را درگیر مورد کتاب‌های موجود در کتابخانه‌ای می‌کند که باید نابود شوند. علت نابودی این کتاب‌ها این‌است‌که کسی دیگر آن‌ها را نمی‌خواند. آنا تصمیم می‌گیرد برای نجات کتاب‌هایی که قرار است معدوم شوند، چاره‌ای پیدا کند. ناگزیر خودش آن‌ها را به‌امانت می‌گیرد و شروع به خواندنشان می‌کند. دراین‌میان، یکی از کتاب‌ها که پایان نامعلومی دارد، ذهن آنا را درگیر می‌کند و آنا به‌دنبال پیداکردن سرنخی از پایان کتاب است.
در بخش داستان ترجمه در حوزه نوجوان نیز دو کتاب زیر به‌صورت مشترک انتخاب شدند: «شجاع مثل تو» نوشته جیسون رینولدز که با ترجمه شقایق قندهاری در 393 صفحه در سال 1398 ازسوی نشر افق، منتشر شده. جیسون رینولدز؛ نویسنده سیاه‌پوست آمریکایی، بدجوری عاشق است؛ عاشق داستان. او خبر دارد خیلی از نوجوان‌ها حوصله کتاب‌خواندن ندارند و باوجوداینکه خودش نویسنده است؛ اما هیچ علاقه‌ای به داستان‌های حوصله‌سربر ندارد؛ به‌همین‌دلیل داستان «شجاع مثل تو» را باتوجه‌به همین‌موضوع برای نوجوانان نوشته است. داستانی که با استقبال خوب مخاطبان و منتقدان روبه‌رو شده و جوایز معتبری مانند جایزه کرکس (2016)، مدال افتخار کورتا اسکات کینگ (2017) و جایزه کتاب خانوادگی اشنایدر (2017) را دریافت کرده. این رمان پر از بازی‌های زبانی‌ست و رگه‌های طنز دارد و داستان دو نوجوان به‌نام‌های جینی و ارنی که برادر و خواهر هم هستند را بیان می‌کند. پدرومادر این دو می‌خواهند به سفر بروند و آن‌ها را به پدربزرگ و مادربزرگی که در حومه شهر زندگی می‌کنند، می‌سپارند. جینی و ارنی اصلاً توقع ندارند تابستان را در خانه روستایی پدربزرگ و مادربزرگ سپری کنند؛ اما حالا آن‌ها کوچک‌ترش ناچارند تابستان را در آن خانه بمانند و سخت کار کنند. جینی دختری 11‌ساله است و باید مراقب ارنی نیز باشد. جای خالی پدرومادر سبب می‌شود که بین بچه‌ها با پدربزرگ و مادربزرگ رابطه تنگاتنگی ایجاد شود؛ اما پدربزرگشان مشکل بینایی دارد. غافلگیری بزرگ جینی و برادرش زمانی‌ست که راز بابابزرگ را متوجه می‌شوند و به‌علت‌اینکه چرا خودش را در یک اتاق پر از پرنده حبس کرده، پی می‌برند. «من و ماروین گاردنز» تألیف ایمی ساریک‌کینگ که با ترجمه رضوان خرمیان، در 263‌صفحه ازسوی نشر داستان جمعه در سال 1398 راهی کتاب‌فروشی‌ها شده. این کتاب، نامزد جایزه ادگار آلن پو بوده و علاوه‌بر نوجوانان؛ می‌تواند برای سایر گروه‌های سنی هم جذاب باشد. «من و ماروین گاردنز» تم محیط زیستی دارد. شخصیت اول این کتاب، پسر نوجوانی‌ست که خیلی نسبت به محیط اطرافش حساس است و همه اتفاقات را از صدسال‌پیش تابه‌حال مرور می‌کند. این کتاب، ساختار متفاوتی دارد و مخاطب را به موضوعاتی حساس می‌کند که شاید قبلاً هرگز در آن‌ها دقیق نشده باشد و نگاه نوجوانان را نسبت به محیط اطرافش و موضوعاتی که تابه‌حال توجهی به آن‌ها نداشته، تغییر می‌دهد. اوبه دولین دراین‌داستان، مشکلاتی دارد. زمین‌های کشاورزی خانواده وی دراختیار توسعه‌دهندگان قرار گرفته است. دوست صمیمی‌اش تامی او را رها کرده؛ و او مدام خون‌دماغ می‌شود، به‌خاطر چیزی‌که دوست ندارد درباره‌اش صحبت کند؛ پس اوبه در نهر نزدیک، در آخرین تکه وحشی و طبیعی که باقی مانده، درحال‌جمع‌آوری زباله‌ها و جست‌وجوی آثار حیوانات است. یک‌روز، او موجودی را می‌بیند که شبیه یک سگ بزرگ است؛ و هنگام تماشای آن، متوجه می‌شود که آن موجود پلاستیک می‌خورد؛ بطری‌های پلاستیکی آب، کیسه‌های خرید و ... هیچ‌کس قبلاً چنین موجودی را ندیده. این حیوان (ماروین گاردنز) بهترین دوست و بزرگ‌ترین راز اوبه می‌شود؛ اما اوبه برای‌اینکه او را از دست توسعه‌دهندگان و تامی و دوستانش در امان نگه دارد‌، باید تصمیم مهمی بگیرد که ممکن است همه‌چیز را تغییر دهد.
علوم انسانی و هنر (نوجوان) در بخش تألیف: «خودت پژوهش کن» تألیف خاطره بهی که با تصویرگری نسیم بهاری در 102‌صفحه تهران ازسوی انتشارات طلایی در سال 1398 منتشر شده. کتاب «خودت پژوهش کن» به مسیر پرسش‌گری و جست‌‌وجوی کودک جهت می‌دهد و به او می‌آموزد پژوهش علمی زمانی آغاز می‌شود که او به‌دنبال راهی برای رسیدن به پاسخ‌ سؤالاتش باشد. پرسشگری، ویژگی برجسته‌ دنیای کودکان است و احتمالاً فرزند شما هم هرروز با پرسش‌هایی ازاین‌دست شما را غافل‌گیر می‌کند. کتاب «خودت پژوهش کن» در قالب هفت فصل، از مطرح‌کردن سؤال تا روش‌های جمع‌آوری اطلاعات و بررسی، آن‌ها را به کودک می‌آموزد و او را با مهارت‌های یک پژوهشگر موفق آشنا می‌کند.
علوم انسانی و هنر (نوجوان) در بخش ترجمه: «چگونه یک شاهکار ادبی بنویسیم» تألیف الدرید یوهانسن و استفن ‌سوروم و ترجمه منیژه آزادی که با طراحی گرافیک فریبا دولت‌آبادی در 191‌صفحه ازسوی نشر هوپا در سال 1398 منتشر شده. این کتاب، برای نوجوانانی مناسب است که دوست دارند نویسنده شوند و شاهکاری ادبی خلق کنند. در معرفی این کتاب آمده: «چه بخواهی یک جهان فانتزی را در داستانت خلق کنی؛ چه یک داستان عاشقانه‌ آتشین بنویسی، می‌توانی از تکنیک‌ها و ترفندهای هیجان‌انگیز این کتاب بهره‌ فراوان ببری. اگر به‌دنبال ایده‌ای تازه هستی یا با مراحل مختلف پایه‌ریزی یک طرح داستانی آشنایی نداری یا در خلق شخصیت‌های درخشان به مشکل برخورده‌ای، می‌توانی راه‌حل‌های این کتاب را امتحان کنی». دراین‌کتاب، نکات کلیدی از زبان نویسندگانی برجسته نوشته شده و تمرین‌هایی خلاقانه درزمینه‌ داستان‌نویسی ارائه شده است.
در بخش علوم و فنون نیز دو کتاب زیر به‌صورت مشترک انتخاب شدند: «دانش‌نامه اخترشناسی» تألیف علی بشردانش و ویرایش علمی محمود سالک که در 307‌صفحه ازسوی نشر افق در 1398 منتشر شده است. کتاب «دانش‌نامه اخترشناسی» حاوی واژگان تخصصی در علم اخترفیزیک و علوم فضایی‌ست که توسط علی بشردانش تدوین و گردآوری شده است. ویرایش فنی و علمی این اثر با همکاری جمعی از متخصصان در علوم فیزیک، نجوم و فضا صورت گرفته است. این دانش‌نامه برآمده از چندین‌سال پژوهش و کار پیوسته درباره اخترشناسی با نگاهی هرچند اندک به اخترفیزیک است. مخاطب این اثر، تمام افرادی هستند که به علوم ستاره‌شناسی علاقه دارند و می‌خواهند با کلیات آن آشنا شوند. نویسنده تلاش کرده با زبانی ساده و علمی واژگان تخصصی علم اخترشناسی را تعریف کند. لازم‌به‌ذکر است آن‌دسته از واژگانی که لازم است تا مخاطبان با استفاده از آن‌ها کتاب‌های اخترشناسی را بخوانند دراین‌اثر درج شده است. «خواب آب: سرگذشت آب و آب‌رسانی در ایران» تألیف عباس جهانگیریان و تصویرگری مسعود قره‌باغی که ازسوی کانون پرورش فکری کودکان‌ونوجوانان در 59‌صفحه در سال 1398 منتشر شده است. این کتاب، برای نوجوانان بالای‌۱۵‌سال منتشر شده تا آن‌ها را با سرگذشت آب و آب‌رسانی در ایران آشنا کند: «پیدایش قنات و ظهور تمدن‌های جدید»، «مُقَنی‌ها، مهندسان آب‌وخاک»، «مهندسی طراحی و ساخت قنات»، «سد و بند»، «پیشینه‌ ساخت آب‌انبار در ایران»، «میرآب‌ها»، «زیرآب»، «تاریخ پیدایش کوزه»، «ساعت آبی»، «مهندسان و آب‌شناسان نامدار ایرانی» و ... از موضوع‌هایی‌ست که دراین‌کتاب به آن پرداخته شده. از این‌مجموعه علاوه‌براین اثر تاکنون شش کتاب دیگر نیز منتشر شده است که عبارت‌اند از «قلم و تاج» سرگذشت وزیران ایرانی اثر ابراهیم حسن‌بیگی، «زنگ‌ها و راه‌ها» سرگذشت بازرگانی در ایران به قلم حسین بکایی، «کاروان دانایی» داستان کتاب و کتاب‌خوانی اثر مهدی میرکیایی، کتاب «مدرسه‌ فرشتگان» داستان پزشکان ایرانی اثر عباس جهانگیریان، داستان ورزش در ایران در کتاب «گوی و چوگان» نوشته جمال‌الدین اکرمی و کتاب «خورشید کالسکه‌سوار» سرگذشت گاه‌شماری در ایران نوشته حسین بکایی.
ملیسا معمار/ ایبنا