کد خبر:
150075
| تاریخ مخابره:
۱۴۰۰ شنبه ۲۱ فروردين -
07:05
امنیت مجازی کودکان؛ از ضعف در قانون تا غفلت خانواده‌ها
مسئله حضور کودکان در فضای مجازی، به یکی از معضلات زندگی خانواده‌های امروزی در عصر دنیای دیجیتال تبدیل شده؛ نگرانی از خطرهای حضور کودکان دراین‌بخش از مسائلی‌ست که ذهن بسیاری از والدین را به‌خود مشغول کرده است. به‌گزارش ایرنا؛ در یک‌دهه‌گذشته شاهد رشد چشمگیر کاربران اینترنت و شبکه‌های اجتماعی بوده‌ایم؛ کاربرانی که طیف‌های مختلف سنی از کودکان‌ونوجوانان گرفته تا افراد مسن را دربرمی‌گیرند؛ به‌ویژه این‌روزها که آموزش کودکان به استفاده از اینترنت و حضور در فضای مجازی وابستگی بیشتری پیدا کرده است. این، نیمه پر لیوان است؛ اما آیا این رشد چشمگیر ضرر و زیانی هم داشته است؟ به‌طور مسلم با اخباری که این‌روزها در فضای مجازی منتشر می‌شود، پاسخ این پرسش مثبت است؛ به‌ویژه وقتی صحبت از کودکان کم‌سن‌وسال باشد. کودک‌آزارهای آنلاین، دوری از اجتماع و میل به گوشه‌گیری و کم‌تحرکی یا بی‌تحرکی، نشستن بیش‌ازحد و فعالیت‌نداشتن و رواج پورنوگرافی، همگی از تهدیدهایی‌ست که فضای مجازی برای کودکان به‌دنبال داشته و دارد.
براساس آخرین آمارهای اعلام‌شده در سال ۱۳۹۶ ازسوی وزارت ارتباطات؛ ۷۲درصد کاربران اینترنت در کشور زیر۲۹سال هستند. نیز طبق این آمار؛ ۱۹میلیون و ۸۰۰هزارنفر از کاربران اینترنت زیر ۱۸ سال هستند. در کشورهای دیگر قانون مدون و مشخصی درخصوص استفاده کودکان از تلفن‌های همراه و شیوه ورود به فضای مجازی وجود دارد و این‌موضوع در ایران، با خلأ مواجه است. این‌وضعیت درحالی‌ست‌که بسیاری از کشور به فکر اجرای طرح‌ها و برنامه‌هایی برای محافظت از کودکان هستند؛ مثلاً براساس گزارشی که «گاردین» منتشر کرده، در انگلیس متوسط سن استفاده از موبایل ۱۰.۳سال اعلام شده. این کشور سعی دارد با تنظیم قوانینی، از کودکان در فضای آنلاین محافظت کند. «طراحی سنی مناسب» یکی از این قوانین است که همه تهیه‌کنندگان سرویس‌های آنلاین را ملزم به رعایت استانداردهای تعیین‌شده می‌کند. براساس آنچه سید آرش وکیلیان؛ مسئول تدوین سیاست‌های معاونت محتوایی مرکز ملی فضای مجازی در سی‌و‌پنجمین جلسه هم‌افزایی فعالان فضای مجازی پاک گفته؛ بحث صیانت از کودکان‌ونوجوانان در فضای مجازی از اوایل دهه ۸۰ (۱۹۹۰ میلادی) با فراگیری اینترنت در دنیا مطرح شده و باتوجه‌به‌اینکه دراین‌فضا موضوع هرزه‌نگاری کودکان وجود دارد، کشورهای مختلف به این‌موضوع پرداختند. حتی در جوامع غربی که فرض بر آزادی بیان است و هرزه‌نگاری بزرگ‌سالان، یکی از اشکال آزادی بیان تلقی می‌شود، به موضوع صیانت از کودکان‌ونوجوانان در فضای مجازی تأکید شده است. البته تا سال ۲۰۰۰، بیشتر تمرکز روی هرزه‌نگاری کودکان و آسیب‌هایی بود که می‌تواند مستقیماً متوجه کودک شود؛ اما پس‌ازآن دغدغه‌های دیگری در قالب یک پروتکل الحاقی به کنوانسیون حقوق کودک اضافه شد و سند مقابله با فحشا و هرزه‌نگاری کودکان به‌تصویب رسید؛ ایران نیز به این کنوانسیون پیوسته است. به‌گفته وی؛ در ایران از اواسط دهه ۸۰ به این‌مسئله به‌صورت جدی‌تر پرداخت و وزارت فرهنگ و ارشاد و مرکز رسانه‌های دیجیتال، پلیس فتا و سازمان فناوری اطلاعات، اقدامات ترویجی دراین‌رابطه انجام دادند. در سال ۸۸ نیز قانون جرائم رایانه‌ای به‌تصویب رسید و بحث هرزه‌نگاری در مواد ۱۴ و ۱۵ آن دیده شد؛ به‌گونه‌ای‌که به دادگاه‌ها صلاحیت داده شد تا بتوانند با موضوع‌های مربوط به آن برخورد کنند. باوجودی‌که اقدامات حوزه صیانت و پالایش قوی بوده؛ اما درزمینه مقررات‌گذاری در شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات نسبت به کشورهای دیگر، عقب‌تریم و در حوزه وضع مقررات، با تصویب قانون حمایت از کودکان و اطفال که امسال اتفاق افتاد، تقریباً مهم‌ترین مسائلی که در کنوانسیون حقوق کودک آمده را در دست داریم. اکنون به‌نظر می‌رسد که نقص قانونی نداریم؛ اما بیشتر دچار نقص مقررات‌گذاری و حمایتی دراین‌بخش هستیم. مسئول تدوین سیاست‌های معاونت محتوایی مرکز ملی فضای مجازی اضافه کرد که مرکز ملی فضای مجازی از سال 92 به این‌موضوع پرداخته و در گروه‌های کاری متفاوتی بحث صیانت از کودکان‌ونوجوانان در فضای مجازی را موردبحث‌وبررسی قرار داده است. سند صیانت کودک‌ونوجوان در فضای مجازی در سال ۹۵ در کمیسیون عالی محتوای مرکز ملی فضای مجازی تصویب شده بود که این سند پس از بازنگری متناسب با شرایط در جلسه ۲۶ اسفندماه 99 شورای عالی فضای مجازی مطرح شد. دراین‌جلسه به‌ریاست دکتر حسن روحانی، بخش‌هایی دیگر از سند «صیانت از کودکان‌ونوجوانان در فضای مجازی» موردبحث‌وبررسی قرار گرفت. براساس تصمیم اعضا؛ مقرر شد رده‌بندی کلی محتوا و خدمات متناسب با سن، جنسیت و ویژگی‌های جسمی و فرهنگی ویژه خردسالان، کودکان‌ونوجوانان، در محیط صیانت‌شده بر بستر شبکه ملی انجام شود. نیز مقدمات لازم برای ساماندهی و مشارکت بخش غیردولتی در ارائه محتوا و خدمات سالم، مفید و ایمن فراهم خواهد شد. مراقبت روانی و اجتماعی از کودکان‌ونوجوانان در برابر آسیب‌های ناشی از فضای مجازی و تشدید مقابله قضائی و انتظامی با بزهکاران، مجرمان و تهدیدکنندگان امنیت کودکان‌ونوجوانان در فضای مجازی نیز به‌تصویب اعضا رسید. براساس بند دیگری از این سند، مقرر شد بادرنظرگرفتن ملاحظات موردنیاز برای جلوگیری از ایجاد انحصار، از ظرفیت‌های نوجوانان در تولید و توزیع محتوای سالم با ایجاد مشوق‌های لازم بهره گرفته شود. درارتباط‌با این‌موضوع، جمشید یزدانی؛ فعال حقوق کودکان گفت: «نخستین زیرمجموعه این آسیب‌ها، آسیب‌های روان‌شناختی فضای مجازی برای کودکان است. کودکانی که زمان زیادی را در فضای مجازی سپری می‌کنند، ممکن است گرفتار احساس انزوا و افسردگی شوند. هرچه کودک بیشتر در فضای مجازی وقت بگذراند، ازآن‌سو، برای تعامل رودررو با اعضای خانواده و دوستانش زمان کمتری خواهد داشت. همچنین برانگیختگی و تحریک ناشی از استفاده اینترنت، ماهیتی مصنوعی و غیرطبیعی دارد و ازاین‌رو، ممکن است کودکی که زیاد دراین‌فضا وقت می‌گذراند، در‌مواجهه‌با کارها و فعالیت‌های معمول و گاه کسل‌کننده روزمره، احساس بی‌حوصلگی کند و زود از انجامشان خسته شود. نکته دیگر اینکه حجم فوق‌العاده زیاد اطلاعات مختلف در فضای مجازی می‌تواند رشد شناختی کودک را تحت‌تأثیر قرار دهد و به بروز نشانه‌ها و علائمی همچون استرس و خستگی مفرط در او منجر شود». یزدانی افزود: «در ایران، آماری دراین‌زمینه که مواجهه کودکان با فضای مجازی چگونه است، نداریم؛ اما گزارش بنیاد امنیت کودکان در آمریکا نشان می‌دهد که با وجود مداخله و خواسته والدین، متأسفانه ۳۲درصد نوجوانان موفق به پنهان‌کردن اطلاعات و پاک‌کردن پیشینه مرورگرهای سیستم خود می‌شوند. همچنین ۱۶درصد نوجوانان دارای ایمیل و حساب‌های کاربری در شبکه‌های اجتماعی بودند که والدینشان از آن‌ها بی‌اطلاع هستند. بیشتر کودکان‌ونوجوانان برای ایجاد این حساب‌های کاربری و جلب‌توجه دیگران درمورد سن خود دروغ می‌گویند». به‌گفته وی؛ این تحقیقات نشان می‌دهد بیش از ۷۱درصد والدین پس از ۱۴سالگی فرزندان خود هیچ‌گونه نظارتی بر استفاده آن‌ها از اینترنت ندارند. این‌درحالی‌ست‌که ۷۲درصد گزارش ناپدیدشدن کودکان که مربوط به جرائم اینترنتی‌ست، برای کودکان بالای۱۵سال اتفاق افتاده. وی معتقد است: «احتمال اغفال و وسوسه کودکان‌ونوجوانان، توسط همسالان آن‌ها به‌صورت آنلاین، بیشتر است. مجرمان جنسی آنلاین، با استفاده از اطلاعاتی که فرد روی صفحه شبکه اجتماعی خود منتشر کرده، توانسته‌اند محل دقیق حضور قربانی خود را بیابند. بیشتر کودکان‌ونوجوانان به‌وسیله دوستان خود ترغیب به اشتراک‌گذاری این اطلاعات می‌شوند. عامل اصلی این اتفاقات ناراحت‌کننده، عدم‌محافظت از کودکان در فضای مجازی‌ست». این فعال حقوق کودکان یادآور شد: «ضعف در قانون‌گذاری موجب استفاده نادرست از اینترنت و فضای مجازی و بروز آسیب‌ها شده؛ به‌طوری‌که قانون خاصی برای کودکان دراین‌بخش وجود ندارد. در کشور ما تحقیقی درباره استفاده کودکان از اینترنت انجام نشده؛ اما طبق تحقیقات انجام‌شده سازمان نظارت بر اینترنت انگلیس (IWF)؛ در دسامبر ۲۰۱۹، حدود ۴۰درصد از کودکان تا سن ۱۳سالگی پیام‌های نامناسب و مستهجن دریافت کرده‌اند. ازسویی، مؤسسه غیرانتفاعی سایبرسیف ایرلند، تحقیقی میان چهارهزار کودک هشت تا ۱۳ساله انجام داد که براساس نتایج آن، ۴۳درصد کودکان در فضای آنلاین با غریبه‌ها صحبت می‌کنند»؛ اما راهکار چیست؟ یزدانی دراین‌باره گفت: «نخستین نکته که باید به آن توجه کرد، اینکه بهتر است پیش از اقدام به خرید تلفن‌همراه یا تبلت برای فرزند خود، ابتدا بادرنظرگرفتن شرایط سنی، میزان آمادگی او را بررسی و دراین‌باره با یک مشاور صحبت کنند. کودک باید آموزش ببیند که اگر در شبکه‌های اجتماعی از شخصی که نمی‌شناسند پیام دوستی دریافت کرد، با هوشیاری بیشتر عمل کند؛ زیرا در فضای مجازی دوست‌شدن با شخصی که در دنیای واقعی او را نمی‌شناسند، مانند بازکردن در، برای انواع تهدیدها؛ از جمله هکرهاست». وی ادامه داد: «وقتی می‌خواهند تصاویر خود را در فضای مجازی ارسال کنند؛ ارسال تصاویر در فضای مجازی و به‌صورت آنلاین به‌ظاهر می‌تواند بی‌خطر باشد؛ اما اغلب این‌موضوع یک کلید راهنمای مهم برای افراد شیاد است. کودک باید نسبت به سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی یا پیام الکترونیکی متعددی که دریافت می‌کند، آگاه باشد. مزاحمت در فضای مجازی تنها یک شوخی بی‌ضرر نیست، باید به فرزندان گفته شود درزمانی‌که تعداد این پیام‌ها زیاد شد پدرومادر را درجریان بگذارند». این فعال حقوق کودکان تأکید کرد که کودکان وقتی از سایتی بازدید می‌کنند که اطلاعاتی مانند آدرس منزل، اسم و فامیل و آدرس پست الکترونیکی، شماره‌تلفن و شماره تأمین اجتماعی را می‌خواهد، باید مراقب باشند این اطلاعات برای شرکت‌هایی که می‌خواهند محصولات خود را برای آن‌ها تبلیغ کنند یا می‌خواهند هویت شخص را در محیط مجازی دزدیده و غارت کنند، بسیارباارزش است. پس باید به این امر آگاه باشند و این اطلاعات را در دسترس این‌گونه سایت‌ها قرار ندهند؛ یا چنانچه اطلاعات مالی نظیر شماره‌حساب بانکی یا کارت اعتباری از آن‌ها درخواست شد، باید دقت کنند؛ چون بعضی از سایت‌ها می‌خواهند ازطریق فرزندان، اطلاعات بانکی و مالی والدین را به‌دست آورده و آن‌ها را وسیله‌ای برای دست‌یافتن به مقاصد شوم خود قرار دهند. یزدانی خاطرنشان کرد که این‌مسئله فقط مربوط به کودکان نیست؛ بیشتر نوجوانان و حتی بزرگ‌سالان، در شبکه‌های اجتماعی دوستانی دارند که هرگز آن‌ها را ملاقات نکرده‌اند اما اغلب با آن‌ها در‌تماس هستند؛ بااین‌حال، کودکان‌ونوجوانان راحت‌تر به دیگران اعتماد می‌کنند و حاضرند با غریبه‌ها دیدار کنند. البته دوستی‌های اینترنتی، بخش جدایی‌ناپذیر زندگی امروز هستند؛ اما والدین وظیفه دارند با نظارت، راهنمایی و محافظت از کودکان در فضای مجازی، امنیت آن‌ها را دراین‌فضا همچون فضای واقعی فراهم کنند.