مذاکرات وین؛ گام‌های محتاطانه تا دستیابی به توافق
روند مذاکرات وین که این‌روزها وارد مراحل حساسی شده است، تحت‌تأثیر عواملی مانند خیانت به اعتماد ایران و تردید نسبت به وعده طرف‌های غربی، در مسیر روبه‌جلو هرچند به‌کندی؛ اما محتاطانه پیش می‌رود. به‌گزارش ایرنا؛ این‌روزها فضای شک و ظن در گفت‌وگوها بیش از مذاکراتی‌ست که منجر به توافق سال ۹۴ شد. طی مذاکرات دور قبل طرف‌های غربی، ایران را به نادیده‌گرفتن هفت قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متهم و ادبیات نامربوطی مانند اینکه فریبکاری بخشی از ژن ایرانیان است، مطرح کردند؛ اما جمهوری اسلامی ایران پس از اجرایی‌شدن برجام ثابت کرد که هرچند سخت مذاکره می‌کند؛ اما به تعهداتش وفادار و مسئولیت‌پذیر است. گواه آن نیز ۱۴ گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به‌عنوان نهاد ناظر بر اجرای تعهدات اتمی ایران در برجام است که این‌مسئله را ثابت می‌کند. جمهوری اسلامی ایران تا یک‌سال پس از خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام در چهارچوب سیاست صبر راهبردی به اجرای تعهداتش ادامه داد تا به کشورهای اروپایی که وعده می‌دادند آثار خروج واشنگتن از توافق را جبران می‌کنند، فرصت دهد برای تحقق وعده تلاش کنند؛ اما پس از مشاهده بی‌عملی طرف‌های اروپایی، اعلام کرد در چند گام تعهداتش را ذیل برجام به‌صورت بازگشت‌پذیر کاهش خواهد داد. کاهش تعهدات ایران طبق مفاد برجام و تحت‌نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی صورت گرفته. حالا مذاکرات وین درحالی پیگیری می‌شود که به‌رغم تلاش طرف‌های غربی برای مقصرنمایی ایران و فضاسازی‌های منفی، جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان طرف مسئولیت‌پذیر و طلبکار به‌طور منطقی، با احتیاط بیشتری گفت‌وگو می‌کند؛ چراکه تصمیم یک‌جانبه رئیس‌جمهوری سابق آمریکا برای خروج از برجام «یک خیانت‌درامانت وحشتناک به ایران و ایرانی بشمار می‌رود».
علی باقری کنی (مذاکره‌کننده ارشد ایران) پیش از آغاز مذاکرات گفته بود؛ تجربه به ما می‌گوید غرب به‌دنبال اجرای یک توافق نیست بلکه دنبال آن‌است‌که با اعلام یک توافق درحالی‌که نظر عموم را جلب می‌کند، به هر شیوه ممکن به‌صورت مخفیانه، توافق را اجرا نکند. با تجربه‌ای که ما داریم، آن‌ها سپس اقداماتی را برای «سوءاستفاده» از طرح برجام درپیش می‌گیرند تا ایران را وادار کنند که در حوزه‌هایی نامرتبط با مسئله هسته‌ای، امتیازاتی را واگذار کند. وی باتأکیدبراینکه اشتباهات گذشته نباید تکرار شود و همگی دریافتیم به چه‌چیزی و به چه‌کسی می‌توان اعتماد کرد افزود؛ برای حصول اطمینان از اینکه هر توافقی در آینده مستحکم است، غرب باید برای هرگونه عدم‌پایبندی به تعهداتش بهایی را بپردازد.
حالا، پس از حدود یک‌ماه از آغاز دور جدید مذاکرات و پذیرش مطالبات ایران به‌عنوان مبنای گفت‌وگوها، بحث‌ها به‌گفته منابع آگاه روبه‌جلو اما گام‌به‌گام پیش می‌رود و هیئت‌ها برای دستیابی به توافق نهایی تلاش می‌کنند. این یک واقعیت است که مذاکرات جاری فرصت تازه‌ای را برای اروپا و آمریکا پدید آورده تا در قبال بدعهدی چهارسال‌گذشته گام‌های مؤثر و ملموسی را برای جلب اعتماد جمهوری اسلامی بردارند. ایالات متحده از ابتدای گفت‌وگوها و به‌رغم ژست‌های خیرخواهانه و اعلام آمادگی برای رفع تحریم‌ها، نه‌تنها گام مؤثری را دراین‌زمینه برنداشته که تحریم‌های تازه‌ای را علیه ایران وضع و تهدید کرده که درصورت ادامه پیشرفت‌های هسته‌ای ایران از مکانیسم حل اختلاف و اسنپ‌بک در برجام استفاده خواهد کرد. ادعایی که به‌خوبی می‌داند به‌عنوان طرف غیر‌مشارکت‌کننده در برجام حق استفاده از این مکانیسم را ندارد اما بااستفاده‌از این ادبیات به اعتماد فضای مذاکرات لطمه می‌زند.
هیئت جمهوری اسلامی ایران باجدیت و اراده برای دستیابی به توافق نهایی در مذاکرات وین حضور و تأکید دارد اگر طرف‌های غربی قصد و اراده جدی داشته باشند، دستیابی به یک توافق خوب امکان‌پذیر است؛ اما باید درنظر داشت صبر راهبردی ایران ابدی نیست و طرف‌های غربی باید رویکرد سازنده را دراین‌زمینه، به‌جای تلاش برای امتیاز گیری از ایران با ابزار فشار حداکثری ایالات متحده درپیش بگیرند. آن‌ها می‌توانند بااستفاده‌از ظرفیت‌های حقوق بین‌الملل، نهادهای سیاسی مانند شورای امنیت ملل و ایجاد مکانیسم‌های تبادلات بانکی مسیر توافق نهایی را کوتاه و هموار کنند.
حسین امیرعبداللهیان (وزیر امور خارجه) در گفت‌وگویی تصریح کرد؛ جمهوری اسلامی ایران خواستار ضمانت‌هایی‌ست که «عدم اعمال تحریم‌های جدید و عدم‌بازگشت تحریم‌های کنونی پس از لغو آن‌ها را شامل شود»؛ وی تأکید کرد که اگر طرف‌های غربی قصد و اراده جدی داشته باشند، دستیابی به یک توافق خوب امکان‌پذیر است.
دور هشتم مذاکرات وین از دوشنبه هفته قبل (۶ آذر) آغاز و به مراحل حساسی رسیده است. پیش‌تر گمانه‌زنی‌هایی درباره برگزاری نشست کمیسیون مشترک برجام و پایان دور هشتم مذاکرات مطرح بود اما پیگیری‌های به‌عمل‌آمده حاکی‌ست‌که گفت‌وگوها جریان دارد و این‌موضوع فعلاً در دستورکار اتحادیه اروپا به‌عنوان هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک قرار ندارد. آنتونی بلینکن (وزیر امور خارجه آمریکا) بابیان‌اینکه واشنگتن و مسکو حتی در زمان تنش‌های بزرگ با یکدیگر همکاری داشته‌اند، اظهار داشت که با روسیه برای بازگشت به برجام همکاری می‌کنیم. وی روز جمعه در نشستی خبری در عین هشدار به روسیه بر سر اوکراین گفت؛ روسیه و آمریکا در گذشته حتی در زمان تنش‌های بزرگ از دیپلماسی استفاده کرده‌اند. این مقام دولت بایدن تصریح کرد که ما معاهدات هلسینکی را مذاکره کردیم. سازمان همکاری و امنیت اروپا را ایجاد کردیم، معاهده منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد و سایر معاهده‌های کنترل تسلیحاتی را امضا کردیم. وی ادامه داد؛ این‌هفته ما به سایر اعضای شورای امنیت پیوستیم تا تأکید کنیم یک جنگ اتمی پیروز ندارد بنابراین نباید هیچ‌گاه اتفاق افتد. ما درمورد برنامه ایستگاه فضایی همکاری داریم. بلینکن همچنین بدون اشاره به نقض برجام ازسوی واشنگتن و این آمریکاست که باید به‌دلیل بدعهدی به برجام بازگردد، مدعی شد اکنون با روسیه برای بازگشت ایران به پایبندی به تعهدات برجام همکاری می‌کنیم. این‌درحالی‌ست‌که ند پرایس (سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا) روز پنجشنبه به‌وقت محلی در نشستی تلفنی با خبرنگاران در واشنگتن افزود؛ ما همچنان شاهد پیشرفت اندک در مذاکرات هستیم و امیدواریم درطول مذاکرات دراین‌هفته و روزهای آتی روی آنچه باقی مانده، کار کنیم. میخائیل اولیانوف (مذاکره‌کننده ارشد روسیه) نیز تصریح کرد که تمام مشارکت‌کنندگان در گفت‌وگوها که با محور رفع تحریم‌ها جریان دارد به‌این‌نکته که پیشرفت‌هایی جهت دستیابی به احیای توافقات سال ۹۴ و رفع تحریم‌ها حاصل شده اذعان دارند.
دور هشتم مذاکرات وین از ششم آذر میان ایران و گروه ۱+۴ برای لغو تحریم‌های ظالمانه و یک‌جانبه آمریکا علیه ایران و بازگشت واشنگتن به برجام آغاز شده و اکنون به مراحل حساسی رسیده است. جمهوری اسلامی ایران اعلام کرده است درصورت حصول توافق در وین ابتدا طرف نقض‌کننده توافقات سال ۹۴ باید تحریم‌ها را بردارد و پس از انجام راستی‌آزمایی، اقدامات هسته‌ای ایران در چهارچوب توافق برجام صورت خواهد گرفت. ایران تأکید دارد هرچقدر طرف مقابل آمادگی جدی‌تری برای لغو تحریم‌ها داشته باشد و اراده جدی‌تری برای پذیرش سازوکارهای مدنظر ایران در لغو تحریم‌ها داشته باشد به‌ویژه در دو موضوع راستی‌آزمایی و تضمین، در مدت کوتاه‌تری می‌توانیم به توافق دست پیدا کنیم.
برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) پس از ۱۳سال مذاکرات بین‌المللی فشرده، در ۲۳ تیرماه ۱۳۹۴ (۱۴ ژوئیه ۲۰۱۵) منعقد شد. برجام یک‌هفته‌بعد با قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد تأیید و به‌عنوان ضمیمه الف به قطعنامه مذکور پیوست شد اما پس از ورود دونالد ترامپ به کاخ سفید در ژانویه ۲۰۱۷ (دی‌ماه ۱۳۹۵) و پس از چند اقدام مقدماتی، نهایتاً با اتخاذ مواضع مغایر برجام، با خروج یک‌جانبه و غیرقانونی آمریکا از این توافق در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ (۸ می ۲۰۱۸)، در دو مرحله تحریم‌های ثانویه آن علیه ایران بازگردانده شد. اجرای نامتوازنِ برجام ازیک‌طرف و فشارهای ناشی از اعمال و تشدید تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا ازطرف‌دیگر، باعث شد تا یک‌سال پس از خروج آمریکا از برجام، نهایتاً در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۸ (۸ می ۲۰۱۹) شورای‌عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران تصمیماتی درراستای متوقف‌کردن گام‌به‌گام اجرای اقدامات داوطلبانه تعهدات هسته‌ای با اعطای فرصت‌های ۶۰روزه به دیپلماسی، اتخاذ کند. جمهوری اسلامی ایران بارها اعلام کرده است اگر سایر طرف‌های باقی‌مانده در برجام تصمیم بگیرند تعهدات خود را مطابق با توافق اجرا کنند، گام‌های مربوط به کاهش تعهدات برجامی ایران قابل بازگشت خواهد بود. دولت دموکرات بایدن که از منتقدان خروج دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری سابق آمریکا از برجام است تاکنون اقدام جدی برای بازگشت به تعهداتش انجام نداده است.