رنج شهر جهانی از ساخت‌وسازهای غیرمجاز
زخم‌هایی که ترمیم نمی‌شود
ساخت‌وساز غیرمجاز طی چنددهه گذشته در یزد به یک فرهنگ تبدیل شده و شهروندان به‌جای گذراندن روال قانونی برای دریافت پروانه‌های ساختمانی، به فعالیت غیرمجاز رو آورده‌اند. روال ساخت‌وسازهای غیرمجاز در استان یزد به‌ویژه شهر جهانی یزد به‌جایی رسید که استان یزد در زمره اولین استان‌های دارای بیشترین آمار تخلفات ساخت‌وساز قرار گرفت و نگرانی‌هایی که پیش‌ازاین بارها مطرح شده بود، تقویت شد. آمارهای متعددی بین ۷۰ تا ۹۰درصد بودن تخلف در ساختمان‌های شهر یزد مطرح بود که بخشی مربوط به آمار ساخت‌وسازهای بدون پروانه و بخشی نیز مربوط به ساختمان‌هایی‌ست که پروانه می‌گیرند؛ اما خلاف پروانه می‌سازند و به‌نوعی با تهیه دو نقشه، شهرداری‌ها را دور می‌زنند. دست‌اندرکاران به این نتیجه رسیدند که باید با فرهنگ‌سازی و گفتمان اجتماعی باورهای نهادینه‌شده در میان مردم و حتی برخی کارکنان شهرداری و دیگر دوایر دولتی اصلاح شود که این‌کار سخت و دشواری‌ست. شهرداری برای شروع نسبت به راه‌اندازی سامانه‌های متعدد برای کاهش مراحل صدور پروانه ساخت‌وساز و برقراری ارتباط با سایر دستگاه‌های دارای نقش دراین‌حوزه به‌صورت الکترونیکی وارد عرصه شد. در ادامه، امور اجرائیات شهرداری که مأمور شناسایی تخلفات ساخت‌وساز برای برخورد بود را تقویت کرد؛ یعنی برای ایجاد انگیزه، کار را به بخش خصوصی واگذار کرد. این طرح در وهله اول در منطقه ۴ شهرداری یزد اجرا شد و درحال تسری در سایر مناطق شهرداری‌ست و همه اذعان دارند این گام، گامی مؤثر در کاهش تخلفات ساخت‌وساز بوده است.
این‌روزها مرکز آمار ایران گزارشی را درباره وضعیت ساخت‌وساز و تعداد پروانه‌های صادرشده در شهرداری‌های کشور اعلام کرده که نشان از کاهش صدور پروانه‌های ساختمانی دارد. این آمار نشان می‌دهد که در تابستان امسال، هزار و ۶۰۹ پروانه ساختمانی توسط شهرداری تهران صادرشده که نسبت به فصل گذشته ۱۵درصد افزایش و نسبت به فصل مشابه سال‌گذشته ۱۱.۷ درصد کاهش داشته است، این‌تعداد پروانه حدود پنج‌درصد از کل پروانه‌های ساختمانی کشور را تشکیل می‌دهد. براساس همین بررسی در تابستان امسال، ٣٢هزار و ١٣٦ پروانه ساختمانی توسط شهرداری‌های کشور صادرشده که نسبت به فصل گذشته حدود ۱۴.۹درصد و نسبت به فصل مشابه سال گذشته ۳۹.۴درصد کاهش داشته است. از کل پروانه‌های صادرشده در شهرداری‌های کشور، دوهزار و 492 پروانه یعنی ۷.۸درصد مربوط به افزایش بنا و ٢٩هزار و 644 پروانه ۹۲.۲درصد مربوط به احداث ساختمان بوده است. به‌این‌ترتیب پروانه‌های صادرشده برای احداث ساختمان نسبت به فصل گذشته ۱۴.۷درصد و نسبت به فصل مشابه سال گذشته ۴۰.۱درصد کاهش داشته است.
نقش مهاجرپذیری در افزایش ساخت‌وساز در یزد
معاون معماری و شهرسازی شهرداری یزد اما ارائه این آمار به‌صورت کل را ملاکی برای سنجش تخلفات ساخت‌وساز در شهرها ندانست و افزود: «در مسیر بررسی باید به این‌نکته بررسی کرد که شهرهایی که توسعه می‌یابند، تخلفات در آن‌ها کاهش یابد». مهدی شرافت بااشاره‌به مهاجرپذیر شدن یزد، ادامه داد: «اعتقاد دارم که شهر یزد به‌اندازه جمعیت بومی خود، مسکن دارد و نیاز به ساخت‌وساز جدید ندارد و ساخت‌وسازهای جدید بیشتر ازسوی مهاجران انجام می‌شود». وی بیان کرد: «بااین‌حال میزان صدور پروانه‌های ساختمانی هم ازلحاظ تعداد، هم متراژ و هم تعداد واحد نشان از رشد صدور پروانه‌ها در نه‌ماهه‌امسال نسبت به مدت‌های مشابه دوسال قبل دارد».
آمارهای نشان‌دهنده افزایش صدور پروانه
معاون معماری و شهرسازی شهرداری یزد افزود: «براساس آمارها تعداد پروانه‌های صادرشده در ۹ ماهه امسال ۶۳۱ مورد بوده است که همین تعداد در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۳۹۸ به‌ترتیب ۵۹۳ و ۳۸۱ مورد بوده است که رشد بسیارخوبی را نشان می‌دهد». وی ادامه داذ: «به‌طورقطع در سه‌ماهه آخر سال باتوجه‌به افزایش هزینه‌های دریافت پروانه ساختمانی به‌ویژه در ماه‌های بهمن و اسفند، تقاضا برای صدور پروانه افزایش قابل‌توجهی خواهد داشت». شرافت به مقایسه مساحت پروانه‌های صادر شده در سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۰ پرداخت و گفت: «دراین‌سال‌ها به‌ترتیب برای ۲۰۰هزار و ۱۰۷ مترمربع، ۳۸۳هزار و ۶۵۲مترمربع و ۴۵۹هزار و ۴۵۱مترمربع پروانه صادر شده است که روند افزایشی قابل‌توجهی دارد». وی بابیان‌اینکه یکی‌دیگر از شاخص‌های بررسی روند صدور پروانه‌های ساختمانی تعداد واحدهایی است که پروانه دریافت کرده‌اند، افزود: «در سال ۱۳۹۸، برای ۸۵۶ واحد، در سال ۱۳۹۹ برای هزار و ۵۴۲ واحد و در سال جاری برای هزار و ۹۲۸ واحد پروانه ساختمانی صادر شده که این هم رشد را نشان می‌دهد».
دلایل افزایش پروانه‌های ساختمانی
معاون معماری و شهرسازی شهرداری یزد، این افزایش را ناشی از نیاز به نوسازی و بهسازی همچنین نیاز به ساخت مسکن جدید برای مهاجران دانست و افزود: «شهر یزد به‌اندازه جمعیتش، مسکن دارد و این‌روند افزایشی بنا به‌دلایل گفته‌شده بروز یافته است». وی بابیان‌اینکه مهاجرپذیری برای تأمین نیروی کار موردنیاز صنایع استان، یکی از دلایل افزایش تقاضا برای ساخت مسکن در شهر یزد است، گفت: «این تقاضا در همه مناطق شهری وجود دارد؛ اما در منطقه تاریخی روند افزایشی مشاهده نشده است». معاون معماری و شهرسازی شهرداری یزد یکی از نشانه‌های افزایش صدور پروانه‌های ساختمانی را کاهش تخلفات ساخت‌وساز و تعداد پرونده‌های ارجاعی به کمیسیون ماده ۱۰۰ عنوان کرد. شرافت بیان کرد: «با اتفاقاتی که در حوزه نظارت بر روند ساخت‌وساز با مشارکت بخش خصوصی و اهتمام شهرداری صورت گرفته است، کنترل ساخت‌وسازها به‌مراتب افزایش یافته و زمانی‌که زمینه برای تخلف کاهش یابد، تمایل به دریافت پروانه و سیر روال قانونی برای ساخت‌وساز افزایش خواهد یافت». وی با‌تأکید‌بر‌اینکه شهروندان یزدی در امر ساخت‌وساز ضابطه‌مند شده‌اند، افزود: «این تغییر را هم در افزایش صدور پروانه‌های ساختمانی و هم در تعداد پرونده‌های تخلفات ساخت‌وساز می‌توان به‌وضوح احساس کرد».
زخم ساخت‌وسازهای غیرمجاز بر معماری امروز شهر یزد
به‌طورقطع ترمیم زخم‌هایی که معماری امروز شهر یزد از ناحیه تخلفات ساخت‌وساز خورده، سال‌ها زمان برده و حتی جبران‌ناپذیر است؛ اما اگر از همین‌الان هم شروع کنیم و جلوی تخلفات ساخت‌وساز را بگیریم، دیر نیست. تخلفات ساخت‌وساز جدای از خسارتی که بر سیمای شهر ایجاد می‌کنند، شهر را غیرایمن ساخته و جان شهروندان را نیز درمعرض‌خطر قرار می‌دهند. ای‌کاش مردم آگاه شوند و بدانند هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیمی که در ساخت‌وسازهای غیرمجاز برای دور زدن قانون و کم‌کردن هزینه و تسریع روند ساخت، پرداخت می‌کنند به‌مراتب سنگین‌تر و بیشتر از هزینه‌هایی است که برای سیر روال قانونی می‌پردازند.