دکتر ولی‌الله شاهدی:
سلامتی با «تحرک» به‌دست می‌آید
مهرداد ناظری*
«سلامتی» از موضوعات مهم هزاره سوم است. باتوجه‌به‌اینکه در عصر ماشینیسم زندگی می‌کنیم، توجه و تأکید بر شیوه‌های به‌دست‌آوردن سلامتی مردم و شهروندان یک جامعه موضوعی‌ست که نمی‌توان از کنار آن به‌سادگی عبور کرد. باتوجه‌به گران‌شدن هزینه‌های پزشکی و دارو در ایران و جهان به‌نظر می‌رسد راهبرد مناسب برای حفظ سلامتی پیشگیری‌ست. یکی از راه‌های پیشگیری، توجه به تحرک و ورزش‌کردن است. دراین‌خصوص سراغ دکتر «ولی‌الله شاهدی»؛ استاد دانشگاه و کارشناس تربیت‌بدنی رفتیم و سؤالاتی را مطرح کردیم ...
شاخص‌های سلامتی چیست؟
پزشکان و علم به‌این‌نتیجه رسیدند که زمینه‌ساز اکثر بیماری‌ها دو عاملِ تغذیه نامناسب و بی‌تحرکی هستند. در جامعه فعلی، وجود مواد تراریخته و غذای موردمصرف جامعه که در آن‌ها فرآوری‌های زیادی صورت می‌گیرد، همه ما دچار مشکل می‌شویم و تغذیه همه ما ناسالم است؛ لذا تنها عاملی که می‌توان در آن از بیماری عبور کرد، تحرک است و اگر این عدم‌تحرک هم در زندگی وجود داشته باشد، می‌توان گفت ما کلاً بیمار هستیم. بهترین راه برای پیشگیری از بیماری‌ها تحرک و ورزش است. یک قانونی وجود دارد به‌نام «قانون هشت» که می‌گوید؛ شما در 24ساعت باید هشت‌ساعت کار کنید، هشت‌ساعت بخوابید و هشت‌ساعت تحرک و ورزش و اوقات فراغت داشته باشید. چنانچه این سه هشت‌ساعت در زندگی ما لحاظ شود، همه فاکتورهای سلامتی را خواهیم داشت و هیچ‌گاه دچار بیماری نخواهیم شد. باتوجه‌به هزینه‌های سرسام‌آور درمان، پزشکی و به‌خصوص دارو لازم‌است‌که جامعه به‌سمت تحرک و ورزش پیش برود و ورزش را در سرلوحه کار خود قرار دهد.
برخی معتقدند که به‌دلیل شرایط زندگی ماشینی امکان تحرک و وقت‌گذاشتن برای ورزش وجود ندارد. دراین‌خصوص چه باید کرد؟
ورزش به‌آن‌معنا و شکل حرفه‌ای، مقصود ما نیست. ورزش می‌تواند یک پیاده‌روی ساده باشد. طی هشت‌ساعت اوقات فراغت می‌توانیم رفتن به خرید و خیابان‌گردی را جزو برنامه‌های خود قرار دهیم و بدون وسیله‌نقلیه، این‌اقدام را انجام دهیم. وقتی به خرید می‌رویم (حتی اگر خریدی صورت ندهیم)، زمینه و عامل تحرک پدید خواهد آمد. اگر حوصله و وقت نداریم، می‌توانیم وقتی سمت مقصدی حرکت می‌کنیم، دو ایستگاه زودتر و قبل از رسیدن به مقصد؛ از مترو، تاکسی یا وسیله‌نقلیه‌مان پیاده شویم و آن دو ایستگاه را پیاده‌روی کنیم؛ یا برعکس وقتی سمت خانه می‌رویم، دو ایستگاه مانده به خانه، از وسیله‌نقلیه پیاده شده و پیاده مسیر را طی کنیم. همه این‌ها در ایجاد سلامتی مؤثر است.
تحرک فکری تاچه‌حد می‌تواند مهم باشد؟ چون گفته می‌شود سلامتی فقط سلامتی جسم نیست و باید به ذهن نیز توجه شود و دراینجا بحث «آلزایمر» این‌روزها خیلی مطرح است. نظر شما دراین‌مورد چیست؟
دلایل اصلی آلزایمر این‌است‌که ما کارهایمان را به‌شکل روتین انجام می‌دهیم؛ مثلاً من همواره عادت کرده‌ام به‌دلیل‌اینکه راست‌دست هستم، با دست راست گوشی‌ام را بگیرم، با دست راست بنویسم، با دست راست کیفم را بلند کنم و ... این می‌تواند مشکل‌ساز شود. اگر بخواهیم رابطه بین دو نیمکره مغزمان قطع نشود، باید کارهای غیرعادی انجام دهیم و ارتباط بین دو بخش مغز را ایجاد کنیم. گاهی بهتر است اگر راست‌دست هستیم، با دست چپمان گوشی را بگیریم یا با دست چپ بنویسم و تلاش کنیم کارهای متفاوت انجام دهیم.
مطالعه داستان و رمان خواندن دراین‌زمینه چقدر مؤثر است؟
مطالعه، اصلی‌ترین کاری‌ست که می‌تواند دراین‌زمینه به ما کمک کند. در جوامعی که سرانه مطالعه بالاست، آمار آلزایمر کاهش می‌یابد. طبق مطالعات صورت‌گرفته؛ فعال‌نگه‌داشتن ذهن ازطریق مطالعه باعث می‌شود روند پیری مغز به‌تأخیر بیافتد. درحقیقت، اتفاقی‌که رخ می‌دهد این‌است‌که ذهن مهارت شناختی خود را که معمولاً با افزایش سن، ضعیف می‌شود، تقویت می‌کند. مطالعه؛ بخصوص خواندن کتاب‌های علمی و تخیلی باعث تقویت حافظه می‌شود. این داستان‌ها معمولاً پر از نکات معماگونه‌اند و خواننده همان‌طورکه با داستان پیش می‌رود، مجبور می‌شود معماها را در ذهن مرور کند. این‌کار درواقع، نوعی تمرین برای ذهن است که تلاش کند اطلاعات بیشتری را در خود به‌طور رفت‌و‌برگشتی حفظ کند. اگر مطالعه تبدیل به یک فعالیت همیشگی در زندگی شود، خواهید دید تأثیرات این اتفاق در زندگی شما چقدر شگفت‌انگیز خواهد بود و حافظه شما به‌طور قابل‌توجهی بهتر و بهینه‌تر کار خواهد کرد؛ پس برای رسیدن به سلامتی، باید به مطالعه روی بیاوریم. مطالعه تأثیر فزاینده‌ای در گسترش تفکر، رشد هر انسان و بلوغ او دارد.
بازی‌های کامپیوتری را تاچه‌حد توصیه می‌کنید؟
متأسفانه در جامعه ما یکی از دلایل عدم‌تحرک، گسترش بازی‌های کامپیوتری‌ست. افراد مدت طولانی پای دستگاه‌های کامپیوتر می‌نشینند و به بازی می‌پردازند. این باعث می‌شود بدن شکل دفرمه پیدا کند و نوعی رخوت و سستی در افراد ایجاد شود. سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۱۸ اعتیاد به بازی‌های رایانه‌ای را به‌عنوان یکی از اختلالات گیمینگ و نوعی اختلال روانی و قابل‌تأمل و توجه اعلام کرد. یک تحقیق در مؤسسه ملی رسانه و خانواده نشان می‌دهد که بازی‌های ویدیویی برای جوانان، اعتیادآور است و این اعتیاد، سطح افسردگی و اضطراب آن‌ها را افزایش داده؛ درصورت تداوم استفاده از آن‌ها ممکن است کار فرد به بستری‌شدن در بیمارستان برای ترک هم بکشد.
آیا بازی‌های کامپیوتری که با تحرک همراه است را توصیه می‌کنید؟
آن‌ها مناسب است. در سال‌های اخیر، این‌گونه بازی‌ها گسترش یافته و افراد ضمن‌اینکه به بازی می‌پردازند، قدرت تحرک پیدا می‌کنند؛ اما درهرحال، ما باید همواره برای تحرک خود برنامه‌ریزی خاصی داشته باشیم. تحقیقات نشان داده نوجوانان می‌توانند مهارت‌های خلاق، بصری و هماهنگی چشم و دست را از بازی‌های کامپیوتری، عمدتاً از بازی‌هایی که هوشمندانه طراحی شده‌اند، بیاموزند. برخی از بازی‌ها برای رسیدن به موفقیت، به فکر عمیق و هوشمندی و مهارت‌های بسیاربالایی دراین‌زمینه نیاز دارند.
رفتن به طبیعت را تاچه‌حد توصیه می‌کنید؟
به‌نظرم رفتن به طبیعت، اقدامی بسیارمناسب است. طی هشت‌ساعت اوقات فراغت خود اگر بتوانیم به پارک، دریا یا محیط طبیعی برویم، نشاط را به مغز خود رسانده‌ایم. با دیدن مناظر طبیعی، سروتونین در مغز ما ترشح می‌شود که می‌تواند آندروژن‌ها را در ما به فعالیت وا‌دارد و این باعث تقویت سیستم ایمنی و نهایتاً سلامتی ما می‌شود.
دوچرخه‌سواری را چطور ارزیابی می‌کنید؟
با دوچرخه‌سواری صددرصد موافقم. یکی از ورزش‌های اصلی که در سال‌های اخیر به آن توجه شده، دوچرخه‌سواری‌ست؛ اما دوچرخه‌سواری مسئله‌ای دارد و آن، نیاز به فضای خاص است. اگر در شهر بزرگ تهران که پیست‌های دوچرخه در سطح شهر وجود ندارد، بخواهیم دوچرخه‌سواری کنیم، این امکان هست که سلامتی و امنیت ما تهدید شود؛ اما بهتر است به مکان‌هایی‌که دراین‌زمینه طراحی شده، رجوع و ساعاتی را دوچرخه‌سواری کنیم. درهرحال ورزش‌کردن درهرزمینه می‌تواند راهگشای سلامتی و تضمین پیشگیری از بیماری‌ها باشد.