«ذی‌حساب» کیست و چه وظایفی برعهده دارد؟
علیرضا مرادی‌‌زاده
اصطلاح «ذی‌حساب» یا همان «صاحب حساب» مختص بخش عمومی و سازمان‌های دولتی‌ست. سازمان‌های دولتی همگی از بودجه عمومی کشور استفاده می‌کنند؛ بنابراین بحث نظارت بر بودجه و چگونگی هزینه‌کرد آن اهمیت بیشتری نسبت به سازمان‌ها و شرکت‌های خصوصی دارد. چندین راه نظارتی برای کنترل عملکرد مالی دولت درنظر گرفته شده که می‌توان آن‌ها را به دو بخش کلی تقسیم‌بندی کرد. بخشی از این نظارت‌ها در درون دستگاه اجرایی و بخشی در بیرون از آن است. فلسفه ذی‌حساب برای کنترل و نظارت بر هزینه‌کرد بودجه عمومی درون خود دستگاه دولتی‌ست. ماده 31 قانون محاسبات عمومی در تعریف ذی‌حساب می‌گوید: «ذی‌حساب مأموری‌ست که به‌موجب حکم وزارت امور اقتصادی و دارایی از بین مستخدمین رسمی واجد صلاحیت به‌منظور اعمال نظارت و تأمین هماهنگی لازم در اجرای مقررات مالی و محاسباتی در وزارتخانه‌ها و مؤسسات و شرکت‌های دولتی و دستگاه‌های اجرایی محلی و مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی به‌این‌سمت منصوب می‌شود». همان‌طورکه از این ماده‌قانونی برمی‌آید؛ ذی‌حساب را می‌توان یکی از اصلی‌ترین مهره‌ها برای تنظیم و هماهنگی مقررات مالی دولت و ازآن‌مهم‌تر مبارزه فساد در درون خود دستگاه‌های اجرایی دانست. طبق قانون محاسبات عمومی، ذی‌حساب انجام وظایف زیر را به‌عهده دارد:
1. نظارت بر امور مالی و محاسباتی و نگهداری و تنظیم حساب‌ها طبق قانون و ضوابط و مقررات مربوط و صحت و سلامت آن‌ها
2. نظارت بر حفظ اسناد و دفاتر مالی
3. نگهداری و تحویل و تحول وجوه و نقدینه و سپرده‌ها و اوراق بهادار
4. نگهداری حساب و اموال دولتی و نظارت بر اموال مذکور
نقش و وظایف ذی‌حساب در دستگاه‌های دولتی تنها به این‌موارد خلاصه نمی‌شود. باتوجه‌به مواد مختلف قانون محاسبات عمومی می‌توان به جزئیات بیشتری از نقش ذی‌حساب اشاره کرد؛ از‌جمله موارد زیر:
• اجازه پرداخت هزینه‌ها درحدود اعتبارات مصوب پس از طی مراحل قانونی خرج بودجه
• ارسال گزارش تخلفات و فساد مالی به دستگاه‌های نظارتی
• نظارت بر انجام پرداخت‌ها بااستفاده‌از حساب‌های بانکی یا سایر روش‌ها
• کنترل بر وصول درآمدهای دستگاه دولتی
• تهیه و تنظیم گزارش‌های مختلف قانونی و ارسال به دستگاه‌های ذی‌ربط
• درخواست افتتاح حساب بانکی موردنیاز دستگاه اجرایی
بسیاری از اعتبارات دولتی در دست ذی‌حسابان قرار دارد و با صدور حواله‌هایی برای تأیید تعهدات و بدهی‌های قابل‌پرداخت، این اعتبارات مصرف می‌شوند. اگرچه مقامات مجاز وزارتخانه، مؤسسات، شرکت‌ها و سایر دستگاه‌های اجرایی دراین‌موارد به‌شکل کتبی، این حق را ازطریق سند درخواست وجه، برای ذی‌حسابان صادر می‌کنند. به‌موجب قانون، درصورتی‌که ذی‌حساب تشخیص دهد هزینه‌ای برخلاف قانون بودجه صورت گرفته و ضرورتی نداشته، می‌تواند مراتب را به وزیر امور اقتصادی و دارایی اعلام کند تا در دیوان محاسبات کشور تحت‌پیگیری قرار گیرد. ذی‌حساب باید صورت‌حساب هزینه‌ها را هرماهه به دیوان محاسبات کشوری و همچنین وزارت اقتصاد و دارایی ارسال کند.