راستیآزمایی وعده ایلان ماسک؛
آیا «اینترنت ماهوارهای» بهزودی به ایران میرسد؟
در روزهای ناآرام ایران و درحالیکه دسترسی به «اینترنت» دشوار و در مواردی دسترسی به اینترنت جهانی ناممکن شده، برخی کاربران در فضای توئیتر از «ایلان ماسک»؛ مدیرعامل و بنیانگذار اینترنت ماهوارهای استارلینک درخواست ارائه خدمات اینترنت ماهوارهای داشتند و او هم وعده رساندن سریع این اینترنت به مردم ایران را داده؛ اما پرسشی که مطرح میشود اینکه آیا تحقق چنین وعدهای در کوتاهمدت شدنیست؟! ماسک، مالک شرکت بزرگ «تسلا»؛ ثروتمندترین مرد جهان است که چنین وعدهای را در حساب توئیتر خود اعلام کرد.
اینترنت ماهوارهای چیست؟
اینترنت ماهوارهای، اتصالی بیسیم است شامل سه بشقاب ماهوارهای: یکی در مرکز ارائهدهندگان خدمات اینترنتی، یکی در فضا و دیگری متصل به منزل استفادهکننده از خدمات. علاوهبر دیش ماهواره، همچنین به یک مودم و کابلهایی نیاز است که به دیش و مودم استفادهکننده برسد. وقتی همهچیز وصل شد، ISP سیگنال اینترنت را به دیش در فضا ارسال و سپس آنرا برای متقاضی ارسال میکند. هربار درخواستی داده میشود (بازشدن صفحه جدید، دانلود کردن، ایمیل فرستادن و ...) به دیش در فضا و سپس به مرکز (ISP) میرود. درخواست تکمیل شده؛ سپس ازطریق فضا به مودم متقاضی و سپس به رایانه وی ارسال میشود.
مزیت اینترنت ماهوارهای نسبت به اینترنت کابلی
تنها دلیلی که ممکن است از اینترنت ماهوارهای استفاده کنید ایناستکه در منطقهای زندگی کنید که سایر گزینههای اینترنت مانند کابل یا DSL دردسترس نیست. جز این، دلیل موجهی برای استفاده از اینترنت ماهوارهای وجود ندارد.
اینترنت ماهوارهای استارلینک چیست؟
ابتکار Starlink یک پروژه اینترنت ماهوارهای بلندپروازانه است که توسط مالک اسپیس ایکس، تأمین میشود. او قصد دارد تا سال ۲۰۲۷ به بیش از سهمیلیاردنفر در سراسر دنیا دسترسی به اینترنت دهد. کسانیکه عمدتاً در مناطق دورافتاده زندگی میکنند یا بههردلیلی در دسترسی به اینترنت در سراسر جهان مشکل دارند، از مشتریان اصلی پروژه هستند. استارلینک بهطور رسمی در سال ۲۰۱۵ معرفی شد و هدف آن، ارائه پوشش اینترنتی گسترده با پرتاب هزاران ماهواره کوچک به مدار پایین زمین در ترکیب با گیرندههای روی زمین است. استارلینک ازطریق دیشهای ماهوارهای دردسترس مردم عادی قرار خواهد گرفت و هزینه استفاده از این سرویس، از ۱۱۰دلار در ماه شروع میشود و هزینه سختافزار آن ۵۹۹دلار است.
استارلینک اینترنت بدون محدودیت ارائه میدهد؟
استارلینک ادعا میکند در همه هفت قاره دردسترس است. در سپتامبر (شهریور-مهر) ۲۰۲۲ بنیاد ملی علوم ایالاتمتحده اعلام کرد درحالآزمایش سرویس قطبی استارلینک در قطب جنوب است اما در نقشه رسمی، پوشش استارلینک در همه قارهها بهجز چند کشور ظاهر شده؛ بهعنوانمثال شمال کانادا، نروژ، سوئد، سراسر فنلاند و ایسلند، قاره آفریقا، بخش زیادی از آمریکای جنوبی و قاره آسیا هنوز اتصال استارلینک ندارند. استارلینک میتواند اینترنت بهنسبت ارزانتری نسبت به اینترنت کابلی و ماهوارهای در مناطق روستایی و حومهای ارائه کند. در بسیاری از مناطق، کاربران حومه شهری بهاندازه کاربران شهری هزینه میپردازند اما اینترنت بسیار کندتری دارند.
آیا کاربران از سرعت اینترنت استارلینک رضایت دارند؟
تعداد کاربران استارلینک در چندماهاول ارائه سرویس اینترنت ماهوارهای، به بیش از ۱۰هزارنفر افزایش یافت. شبکه تلویزیونی CNBC برای دریافت نخستین برداشت واقعی از این سرویس با بیش از ۵۰نفر که از خدمات این اینترنت استفاده میکردند صحبت کرد. افراد موردبررسی شامل خانوارهایی در کانادا و ۱۳ ایالت ایالاتمتحده مانند کالیفرنیا، کلرادو، آیداهو، آیووا، میشیگان، مینهسوتا، اوهایو، واشنگتن، ویسکانسین و ... بودند. بیشتر این کاربران در مناطق روستایی یا دورافتاده مانند زمینهای کشاورزی یا بیابان، دسترسی محدود به پهنای باند زمینی داشتند و تعداد کمی نیز بهطورکلی دسترسی نداشتند. یکی از کاربران در مونتانا به اینشبکه گفت: «تازمانیکه تنها گزینه پهنای باند دردسترسم استارلینک باشد آنرا نگه خواهم داشت». یکیدیگر از کاربران از کلرادو گفت: «سختترین قسمت نصب تجهیزات، نصب دیش روی پشتبام و کشیدن سیم از بیرون به داخل خانه بود». یکی از کاربران از ایالت مین نیز گفت: «سرویس کاملاً قابلاعتماد است؛ هرچندوقتیکبار چند قطعی رخ میدهد». طبق اظهارات نخستین گروه از کاربرانی که از اینترنت ماهوارهای استارلینک استفاده کردند گویا این اینترنت درمقایسهبا اینترنت کابلی ازنظر سرعت و محدودیت، مشکلات کمتری دارد؛ هرچند این، همه ماجرا نیست.
اینترنت استارلینک نقص ندارد؟
با وجود همه ادعاهای ماسک دررابطهبا دسترسی آسان افراد مختلف در سراسر دنیا به استارلینک بهویژه در مناطقی که دسترسی سخت به اینترنت کابلی دارند و ویژگیهای منحصربهفرد این اینترنت نسبت به رقبا اما نقصهایی هم دارد که ایلان ماسک وعده رفع این نقایص را در درازمدت داده است. از جمله این معایب و نقصها، هزینه بسیارزیاد خرید و نصب تجهیزات و اشتراک اینترنت استارلینک است که با ادعای آن مبنیبر دردسترس قرارگرفتن اینترنت برای کاربران مناطق محروم درتضاد است. کاربران در ایالاتمتحده برای سرعت دومگابیت در ثانیه حدود ۱۰۰دلار در ماه میپردازند و این، دوبرابر مبلغیست که در ماه برای اینترنت کابلی با سرعت ۲۵برابر اینترنت ماهوارهای میپردازند. علاوهبرآن، استارلینک درحالحاضر امکان ارائه اینترنت قابلحمل را ندارد؛ اما یک ویژگی افزودنی پولی معرفی کرده که به مشتریان امکان میدهد خدمات خود را موقتاً به مکانهای مختلف که آدرس سرویس دائمی آنها توسط ماهواره استارلینک ارائه میشود، منتقل کنند. این افزونه ۲۵دلار اضافی در ماه برای کاربران در ایالاتمتحده هزینه دارد. بااینحال بازهم کاربران نمیتوانند در جایی خارجازخانه، محل کار و در حالت غیرثابت از این اینترنت استفاده کنند. طبق اظهارات کاربران استارلینک؛ اگرچه آنها هزینه مساوی بابت این اینترنت پرداخت میکنند اما سرعت این اینترنت در مناطق شهری و پرتراکم کندتر بوده و در مناطق باز مانند روستاها و بیابان بیشتر است. تغییرات آبوهوایی نیز میتواند بر سرعت ارائه اینترنت ماهوارهای استارلینک یا حتی قطعی آن تأثیر بگذارد. انسدادهای جزئی میتوانند بر قدرت سیگنال تأثیر بگذارند. دیش باید بهسمت جنوب باشد و هرچیزیکه در مسیر سیگنال باشد مانند درختان و ساختمانها میتواند بر کیفیت تأثیر بگذارد. استارلینک در بسیاری مناطق دنیا پوشش اینترنت ندارد و بهنظر میرسد برای ارائه خدمات اینترنتی نیاز به مجوزهای رسمی کشورهای مختلف داشته باشد.
استارلینک میتواند در ایران هم فعال شود؟
یکی از موانع اصلی برای ایرانیانی که میخواهند از اینترنت استارلینک استفاده کنند، آمریکاییبودن این ابزار است. ازآنجاکه این شرکت در ایالاتمتحده ثبت شده، باید از تحریمهای ایالاتمتحده پیروی کند. ماسک دوشنبه ۲۸ شهریور ۱۴۰۱ گفت: این شرکت برای ارائه خدمات پهنای باند ماهوارهای استارلینک در ایران، درخواست معافیت از تحریمها علیه ایران خواهد کرد! او این درخواست را درپی قطعی و اختلال اینترنت سراسری در ایران بهدلیل ایجاد ناآرامیها بیان کرد؛ بعدازآنکه برخی در توئیتر از ماسک خواستند ایستگاههای اینترنتی مبتنیبر ماهواره را در ایران ارائه دهد. درپی این درخواست ماسک، قانونگذاران کنگره ایالاتمتحده آمریکا، در نامهای به «جانت یلن» وزیر خزانهداری ایالاتمتحده نوشتند که اگر چنینی درخواستی برای شما ارسال شد، بهسرعت آنرا تائید کنید. آنها همچنین از خزانهداری خواستند سیاستهای خود را برای تقویت دسترسی به ارتباطات در کشورهای تحریمشده روشن کند. بهاینترتیب، وزارت خزانهداری آمریکا اجازه ارسال برخی تجهیزات اینترنتی ماهوارهای را به ایران صادر کرد. دفتر کنترل داراییهای خارجی وزارت خزانهداری (OFAC) نیز در بیانیهای اعلام کرد: «مجوز صادرات سختافزار، نرمافزار و خدمات مرتبط با ارتباطات ازطریق اینترنت به ایران؛ ازجمله برخی خدمات اتصال اینترنت و پایانههای ماهوارهای مسکونی مجاز را صادر میکند». همچنین دراینبیانیه آمده است: «برای هرگونه صادراتی که تحت مجوزهای موجود نباشد، OFAC از درخواست مجوزهای خاص برای مجوز فعالیتهای حمایت از آزادی اینترنت در ایران استقبال میکند». اگرچه ایالاتمتحده با درخواست فوری رفع تحریم برای ارائه خدمات اینترنت ماهوارهای به ایرانیان موافقت کرده اما تحریم تنها مانع استفاده از این ابزار نیست؛ مشکل انتقال پول، ارائه مجوز ازسوی دولت، انتقال تجهیزات و هزینه بالای آن همچنان پابرجاست. همانگونه که گفته شد؛ هزینه سختافزار این اینترنت ۵۹۹دلار است و هزینه اشتراک آن، از ۱۱۰دلار در ماه شروع میشود که پرداخت اینرقم بالا برای همه افراد فراهم نیست و شاید تنها برای برخی مجتمعها بهصرفه باشد؛ مگراینکه ماسک این هزینه را برای ایرانیان تغییر دهد یا رایگان کند؛ همانگونه که ازطرف ماسک پنجهزار «ترمینال استارلینک» (همان رسیور و دیش) برای دولت اوکراین ارسال شد و بهشکل رایگان به اینکشور رسید. ازسویدیگر، در ایران امکان انتقال پول تجهیزات و حق اشتراک این سامانه فراهم نیست؛ حالآنکه شهروندان اوکراینی بهدلیل دسترسی به کارتهای اعتباری جهانی مانند «مسترکارت» و «ویزا» میتوانند هزینه ماهانه اینترنت استارلینک را بپردازند. البته اگر ایرانیان ازطریق افرادی در کشورهای دیگر این مشکل را حل کنند یا ایلان ماسک از برخی هزینهها صرفنظر کند. موضوع دیگر، مجوز دولت است؛ وزیر ارتباطات درواکنشبه اخبار حضور استارلینک در ایران گفته: «اگر هر اپراتور ارائهدهنده خدمات اینترنت ماهوارهای طبق قواعد بینالمللی و قواعد جمهوری اسلامی عمل کند، استقبال هم میکنیم»؛ اما روشن است که اینترنت بدون محدودیت، با قواعدی که وزیر از آنها سخن گفت، «متفاوت» است. اگر مجوز دولت نباشد، ارسال پرتعداد تجهیزات ماهوارهای هم امکانپذیر نیست. مورد دیگر البته سطح برخورد با این ابزار است. در ایران در زمانهایی نیروی انتظامی باشدت بااستفادهاز دیش ماهواره برخورد میکرد و به جمعآوری ابزار و برخورد با عوامل توزیع و فروش آنها میپرداخت؛ اما با گسترش این ابزار، مقابله با دیش ماهواره کمرنگ شد. درصورت برخورد بااستفادهاز این ابزار، معمولاً بهکارگیری آن دشوار خواهد شد.
جمعبندی
اکنون مانع تحریم از پیش پای ورود اینترنت ماهوارهای برداشته شده و اگر هیچ استثنای ویژهای برای ایران درنظر گرفته نشود، اگر در داخل ایران کسی دیش و رسیور استارلینک را نصب کرده و بهترتیبی هزینه ماهانه آنرا پرداخت کند، میتواند به اینترنت دسترسی داشته باشد؛ حتی اگر در ایران هرگونه ارتباط اینترنتی قطع باشد. بااینحال، همچنان مشکلاتی نظیرِ هزینه بالا، تجهیزات، مجوز و امکان انتقال پول و تجهیزات این ماهواره، بهدشواری در ایران ممکن است. بااینوصف، استفاده از اینترنت ماهوارهای استارلینک، بهاینزودی، بهآسانی و برای همه در ایران فراهم نیست؛ یادمان نرود! حتی در اوکراین که دولتش، یک پای ورود این تجهیزات بود، اقدامات ایلان ماسک بهمعنای «دسترسی همه اوکراینیها به اینترنت» نبود.
ارینب سیفی/ ایرنا