ادبیات کودکونوجوان؛ سبقت ترجمه از آثار وطنی
کتاب، دیرزمانی‌ست به‌عنوان یک شاخص عمل می‌کند، به‌‌ویژه اکنون‌که نیاز به آگاهی بیشتر به‌چشم می‌آید. علاوه‌براین، از مؤلفه‌های رشدیافتگی فرهنگ هر ملتی، میزان علاقه‌مندی آن ملت به کتاب و کتاب‌خوانی‌ست. بسیاری می‌گویند کتاب‌خوانی را باید از خردسالی آموخت و درونی ساخت. کبری بابایی؛ نویسنده حوزه کودک درخصوص جایگاه ایران در حوزه نشر کتاب کودکونوجوان می‌گوید: اگر خوش‌بینانه به ماجرا نگاه کنم باید بگویم ما نویسندگان معتبر و ارزشمندی داریم که سرمایه‌های ادبیات کودکونوجوان هستند. در سال‌های اخیر هم نسلی از شاعران و نویسندگان جوان به این‌حوزه وارد شده‌اند که نویدبخش است؛ اما اگر واقع‌بین باشم باید بگویم حتی با وجود این سرمایه‌های ادبی، ادبیات کودکونوجوان ایران نتوانسته جایگاه خوبی در حوزه ادبیات کودک در جهان داشته باشد. وی معتقد است: برخی از نویسندگان در حوزه ایده‌پردازی و تخیل و برخی درزمینه پرداخت ضعف‌های مشهود دارند، نوآوری و ابتکار هم در آثار آنان کمتر دیده می‌شود. شاید یکی از دلایل اقبال مخاطبان کودکونوجوان به کتب ترجمه همین نکات باشد. البته نمی‌توان از تبلیغات گسترده برای کتاب‌های ترجمه و چاپ‌های پرزرق‌وبرقشان چشم‌پوشی کرد؛ اما متأسفانه درمجموع باید پذیرفت ما در حوزه تألیف، چاپ و توزیع عملکرد قابل قبولی نداشته‌ایم و همین‌مسئله ادبیات ما را عقب نگه داشته است. به‌گفته این شاعر حوزه کودکونوجوان، در حوزه شعر هم تنها بخشی از ادبیات کودک، یعنی ادبیات خردسال مخاطب نسبی دارد و شعر کودکونوجوان در قسمت‌های خاکستری قرار می‌گیرد. بررسی جایگاه شعر ایران در ادبیات جهان چندان ممکن نیست. چراکه ترجمه بخشی از امکانات شعر را از دسترس خارج می‌کند. همچنین نگاه ادبیات به شعر در کشورهای مختلف متفاوت است. به‌هرحال ما به‌عنوان کشوری که مهد شعر هستیم نتوانسته‌ایم برای شعر کودکونوجوان حتی در کشور خودمان جایگاه قابل قبولی ایجاد کنیم. پس بررسی این جایگاه در جهان کاملاً بی‌مورد است. طیبه شامانی نیز معتقد است گام‌هایی برای ارتقای جایگاه ادبیات در میان کودکان‌ونوجوانان برداشته شده است اما این تلاش‌ها کافی نیست و نیاز به توجه بیشتری دراین‌زمینه وجود دارد و این حمایت مدیران فرهنگی را می‌طلبد. بابایی باانتقاداز پروسه پیچیده چاپ کتاب در حوزه کتاب کودکان می‌گوید: کار در حوزه کتاب کودک، عمر طولانی و صبر زیاد می‌خواهد. چه‌بسا کتاب‌هایی که سال‌ها زیر چاپ می‌مانند یا در چرخه چاپ گرفتار می‌شوند. وقتی به چاپ می‌رسند که دیگر مخاطبان اصلی‌شان بزرگ‌سال شده‌اند و عملاً نسل بعدی باید آن‌ها را بخواند. به‌گفته وی؛ با وجود تیراژ پایین، خیلی از کتاب‌ها در همان تیراژ اول می‌مانند و همین نکته می‌تواند باعث شود نویسنده‌ها بی‌انگیزه شوند؛ اما چون فعالیت‌های فرهنگی به‌نوعی دل را درگیر می‌کنند و مهم‌ترازآن شیرینی کار برای کودکونوجوان باعث می‌شود همچنان دوستان بسیاری دراین‌زمینه بمانند و قلم بزنند. حمایت از بازار نشر و کمک به کاهش قیمت کتاب اتفاقی‌ست که جامعه ادبیات بسیار به آن نیاز دارد. شامانی درخصوص وضعیت چاپ کتاب در حوزه کودک بیان می‌دارد: وضعیت چاپ کتاب در حوزه کودک نسبت به سال‌های قبل‌ازانقلاب پیشرفت بهتر و بیشتری داشته است به‌طوری‌که هنرمندان و ناشران به‌سمت تخصصی‌شدن کارهایشان می‌روند برای‌نمونه شاعر یا نویسنده‌ای تنها برای خردسال اثر خلق می‌کند و درمقابل هنرمندانی داریم که کار تخصصی‌شان برای نوجوان است. وجود ناشران تخصصی نیز گواه این‌مهم است. بااین‌حال این نویسنده حوزه کودکان به انتقادها از عملکرد دولت درباره نحوه تأمین و قیمت کاغذ در سال‌های اخیر اشاره کرده و معتقد است این‌اقدام باعث تعطیلی بسیاری از نشریات و انتشارات شده است. بابایی در‌پاسخ‌به‌اینکه چگونه می‌توان به گسترش فرهنگ مطالعه و کتاب‌خوانی میان کودکان‌ونوجوانان کمک کرد؟ می‌گوید: گاه هیچ‌کاری‌نکردن مؤثرتر است. پرهیز از چاپ کارهای فرمایشی و سفارشی، خودداری از آموزش صرف با ابزار ادبیات، پرهیز از برگزاری ویژه‌برنامه‌ها و جشنواره‌های سطحی و کم‌عمق به‌خودی‌خود می‌تواند، مؤثر باشد. کنار این پرهیزها، آزادگذاشتن کودک در انتخاب کتاب‌های موردنظرش، ایجاد فضایی شاد برای مطالعه، تبدیل زمان مطالعه به زمانی برای لذت و ... کاری‌ست که والدین و اولیای تربیتی می‌توانند انجام بدهند. نویسنده کودکونوجوان می‌افزاید: دولت با حمایت از همه طیف‌های شاعران و نویسندگان می‌تواند امکان رشد را برای همه اهالی ادبیات کودکونوجوان ایجاد کند. برگزاری جشنواره‌های ادبی به‌دوراز درنظرگرفتن گروه‌بندی‌ها و فضاهای فکری که فضای رقابتی مطلوب بین مؤلفان ایجاد می‌کند می‌تواند به رشد ادبیات منجر شود. ایجاد فضای تعامل با نویسندگان خارجی و تبادل تجربه، برگزاری برنامه‌های بین‌المللی، تبلیغات کتاب‌ها، معرفی کتاب‌ها به مخاطب، تجهیز کتابخانه‌های مراکز کانون پرورش‌فکری کودکان، نوجوانان نهاد کتابخانه‌های عمومی و مدارس، ایجاد فضای گفت‌وگوی مؤلفان با مخاطبان در نشست‌های ادبی و ... از اقداماتی‌ست که می‌تواند ازسوی نهادهای دولتی، وزارت ارشاد و آموزش‌وپرورش سازمان‌دهی شود. شامانی ایجاد زنگ کتاب در مدرسه، تسهیل در خرید کتاب برای خانواده‌ها، برگزاری مسابقات و جشنواره‌ها درزمینه کتاب را از جمله اقدامات مهم در توسعه فرهنگ مطالعه و کتاب‌خوانی در میان کودکان می‌داند. به‌گفته وی، برگزاری جلسات شعر کودک هم به غنی‌شدن شعر کمک بسیاری کرده است. دراین‌زمینه استاد رحماندوست در خانه شاعران جلسات بسیاری را حتی در دوران کرونا به‌صورت مجازی برگزار کرده است و ادامه دارد و از اکثر شهرهای ایران نویسندگان کودکونوجوان عضو این‌گروه هستند. به‌گفته بابایی؛ در دوره‌ای که اغلب ناشران تمایلی به چاپ شعر ندارند، در دوره‌ای که بیشتر مخاطبان، مخاطب شعر خردسال‌اند که با انگیزه والدین به کتاب دسترسی پیدا می‌کنند، در دوره‌ای که مخاطب کودکونوجوان به‌ندرت به سراغ مجموعه‌های شعر می‌رود و اگر هم برود شعر بزرگ‌سال می‌خواند و ... کارهای زیادی باید انجام داد تا تازه به نقطه صفر برسیم. وی تأکید می‌کند: اگر به آثار مؤلفان ایرانی توجه و اگر به مسئله تبلیغات اهمیت داده شود، اگر نگرش معلمان ادبیات در مدارس اصلاح شود، اگر رویکرد کتاب‌های درسی تغییر کند، اگر حمایت عمومی چه ازطرف نهادهای دولتی و چه ازطرف نهادهای خصوصی و خانواده‌ها از حوزه ادبیات کودکونوجوان بیشتر شود، اگر ناشران با شعر آشتی کنند، اگر شاعران به‌روز و قوی‌تر شوند، تحول در حوزه کتاب‌خوانی و پرورش نسلی فهیم و آگاه اتفاق خواهد افتاد.