زندگی زیر یک سقف موقت
هوا کمکم رو به تاریکی میرود. آخرین ذرههای روشنایی روز غرق رنگهای به همآمیخته گرم و تند دم غروب سربی این روزها میشود و کمکم سیاهی شب همهجا چادر میاندازد. سوز سرما به قول پا یه سن گذاشتهها لوطیکش است. همه عجله دارند که به مقصدشان برسند و برای همین، خیابانها پر از گرههای کور ترافیکی میشود. وسط این کلاف سردرگم محال است چشمهایمان میخکوب آدمهایی که گوشهای از پیادهرو کز کردهاند و یا بیهدف و سلانهسلانه با کولهبار اندکی که به دوش گرفتهاند شود. اینهمه تعجیل برای هیچ آنها را بهسادگی از مرکز توجه خارج و به حاشیه میبرد.
سقف موقت
یک خانه قدیمی میزبان زنان کارتنخواب در خیابان انبار گندم است. تختهای دوطبقه کنار همردیف شدهاند. کفپوش اتاقها پتوهایی است که قرار است کمی از سرمای هوا بکاهند و گرما را مهمان جان زنان بیخانمانی کنند که هر شب مهمان خوابگاه انبار گندم میشوند. این مرکز از زمان تاریکی هوا فعالیت خود را آغاز میکند. زنان کارتنخواب به شرطی میتوانند در این خانه ماندگار شوند که بچهای با خود به همراه نداشته باشند و رأس ساعت 8 صبح اینجا را ترک کنند. یک وعده غذای گرم و استفاده از سرویسهای بهداشتی و حمام و استراحت روی تختهای فلزی از خدمات رایگانی است که در خوابگاه انبار گندم به بیماران درگیر اعتیاد و زنان کارتنخواب ارائه میشود. یکی از کارشناسان آسیبهای اجتماعی میگوید اهالی بافتهای مسکونی این درخواست را داشتهاند که گرمخانهها با محل سکونت آنها فاصله داشته باشد. به همین دلیل این مرکز در خیابان انبار گندم محله ری دایر شده است: «خوشبختانه بسیاری از بانوان حالا با این خوابگاه آشنایی پیدا کردهاند. حضور در این مکان شرایط و قوانینی دارد که اگر رعایت شود آنها بدن دردسر میتوانند در تمام طول سال از امکانات این پناهگاه استفاده کند». احمدی یکی از کارکردهای خوابگاه انبار گندم را کاهش آسیبهای اجتماعی در محلههای جنوبی میداند: «حضور شبانه زنان کارتنخواب و بیخانمان در بوستانهای بهاران و حقانی دردسرهای زیادی برای اهالی ایجاد کرده بود. خواسته همه شهروندان محلههای کوثر و هرندی و امامزاده یحیی است که تعداد این گرمخانهها افزایش پیدا کند تا دیگر فرد بیخانمانی اسیر سرمای شب و ناامنی نشود».
برخی از کارتنخوابها همکاری لازم را ندارند
وقتی از تعداد کم گرمخانهها و کافی نبودن میزان خدماتشان میپرسیم این کارشناس اداره پیشگیری از آسیبهای اجتماعی به نکاتی اشاره میکند که دور از چشم هستند: «در اینکه گرمخانههای برخی از نواحی بهویژه مناطق مرکزی پاسخگوی تعداد معتادان نیست گزارشها و بررسیهایی انجام شده است. این میان نکته بسیار مهمی وجود دارد و آنهم این است بسیاری از این معتادان و بیخانمانها از مناطق دیگر به اینجا میآیند. علت آنهم وجود افرادی است که اقدام به فروش مواد مخدر در محلههای آسیب خیز و فرسوده میکنند. بارها جلسههایی با سرکلانتر منطقه دراینزمینه داشتهایم اما متأسفانه رفع این معضل بهسادگی امکانپذیر نیست و نیاز به یک مشارکت جمعی دارد». علیرضا احمدی بااشارهبهاینکه برای ایجاد گرمخانه نیازمند تملک ملک در محلههای آسیب خیز است ادامه میدهد: «بسیاری از محلههای مرکز شهر ما دارای بافت فرسوده هستند. از طرفی ایجاد گرمخانه در محلههایی که سکونت شهروندان در آنها بیشتر به چشم میخورد موجب اعتراض اهالی میشود. درحالحاضر چند مرکز کاهش آسیب و 22 گرمخانه در پایتخت فعال هستند و افزایش تعداد و خدمات آنها در دستور کار اداره کاهش آسیبهای اجتماعی قرار گرفته است. درحالحاضر خدماتی مانند ارائه یک وعده غذای گرم، استفاده از حمام و وسایل گرمایشی و محل استراحت برای این کارتنخوابها در نظر گرفته شده و باقی خدمات هم به شکل برنامه ریزی شده از سوی مددکاران ادارههای کاهش آسیب در نواحی به این افراد ارائه میشود.» احمدی میگوید بسیاری از این کارتنخوابها همکاری لازم را با متولیان گرمخانهها ندارند و برخی از آنها ترجیح میدهند دعوت مأموران 137 را پس بزنند و به گرمخانهها نروند. این گروه از کارتنخوابها شبها کنار آتش و زیر پلهای بزرگ میخوابند و تلاش همکاران ما برای به هنجار کردن آنها در گرمخانهها به جایی نمیرسد».
خدماتی که باید باشد و نیست
پناهگاه گذری مردان کارتنخواب بین تالار یاس و ستاد مدیریت بحران و در خیابان انبار گندم قرار گرفته است. البته فضای اینجا بزرگتر از خوابگاه زنان است و امکانات بیشتری هم در آن دیده میشود. اینجا تلفیقی از 3 خانه قدیمی است که حالا بازسازیشده و یک سقف متحرک برای آن در نظر گرفته شده است. اما جای خالی امکانات اینجا هم به چشم میخورد. خوابگاههای گذری باید مجهز به ارائه این خدمات باشند تا بهعنوان پناهگاه گذری استاندارد شناخته شوند:
اقامت شبانه: پذیرش این افراد تنها در ساعتهای شب امکانپذیر است. همه کارتنخوابها در ساعتهای اولیه صبح باید خوابگاه را برای انجام نظافت در این مراکز ترک کنند. اقامت در این مراکز رایگان است و به پذیرششدگان یک تخت و یک پتو و یک کمد برای قرار دادن لوازم شخصی ارائه میشود. مهمان یک وعده غذای گرم: به همه پذیرششدگان وعده غذایی شام داده میشود. سوپ، آش، خوراک لوبیا، عدسی و فلافل از غذاهایی هستند که گرمخانهها به کارتنخوابها میدهند. پانسمان و ویزیت رایگان پزشکی :زخمهای ناشی از اعتیاد به روانگردانها و مواد مخدر صنعتی در بیماران بسیار خطرناک هستند و بهسرعت باید پانسمان شوند. هریکاز گرمخانهها باید مجهز به حمام، سرویسهای بهداشتی، یک بهداری کوچک و انواع لوازم بهداشتی و شوینده و پانسمان و البته یک بهیار یا مددکار باشند تا در صورت لزوم افراد کارتنخواب بتوانند به آنها مراجعه داشته باشند. انجام معاینه کلی توسط پزشک و ارائه مشاوره رایگان برای ترک اعتیاد از دیگر خدمات برخی از گرمخانههای نمونه است.
از خدمات بهداشتی تا بازی و سرگرمی
کارتنخوابها زمان زیادی را در خیابانها سپری میکنند. بیشترشان زخمهای بازی دارند که میتوانند برای بهداشت عمومی دردسرساز باشد. ایدز، هپاتیت و اعتیاد از بیماریهایی است که بین آنها شیوع زیادی دارد و آموزش و مراقبت دراینزمینه باید از همین گرمخانهها آغاز شود. «سارا نعمتی» از مددکاران نمونه پایتخت بااشارهبهاینکه در این گرمخانهها باید از افراد متخصص درزمینهٔ کاهش آسیبهای اجتماعی بهره گرفته شود از کموکاستیهای این پناهگاههای گذری میگوید: «تعداد گرمخانههای شهر کفاف کارتنخوابها را نمیدهد. این در حالی است که در هر محله باید یکی از این مراکز دایر شود. خدمات آنها تنها شامل برطرف کردن نیازهای اولیه آنهم بهشکل محدود است درحالیکه از همین فضاها میتوان برای آموزش بیشتر و جلب مشارکتهای شهروندی استفاده بیشتری ببریم.» نعمتی میگوید بیماریهای عفونی این افراد بهسادگی قابلانتقال است و باید فکری به حال افزایش خدمات بهداشتی دراینزمینه شود: «یکی از شرایط فعالیت خوابگاهها ارائه خدمات بهداشتی مانند معاینه رایگان پزشکی، تجویز دارو و از همه مهمتر پانسمان زخمهای عفونی است. اما متأسفانه در خوابگاههای زنانه و مردانه کارتنخوابها این رسیدگیها کمتر انجام میشود. ایجاد سرگرمی و برگزاری جلسههای گروهی نیز باید در دستور کار این خوابگاهها قرار بگیرد اما جای این امکانات هم در این مراکز خالی مانده است».
لیلا اصلانی؛ ایرنا