خوددرمانی؛ آفت بزرگ نظام سلامت!
وحید حاجسعیدی
با توسعه فنآوری اطلاعات و دسترسی مردم به اطلاعات علمی بهویژه اطلاعات پزشکی از یک و بالا رفته هزینه ویزیت پزشکان و ...، انتخاب پروسیجر یا شیوه درمانی بهصورت خودسرانه و بهتبعآن تجویز و مصرف انواع داروها افزایش چشمگیری پیدا کرده است. در این رویکرد مردم بدون اینکه از عوارض دارویی یا تداخلات دارویی اطلاعات داشته باشند، با بروز کوچکترین عارضه اقدام به خودردمانی کرده و انواع و اقسام داروها را مصرف میکنند؛ تاجاییکه ازاینلحاظ در دنیا در رنکینگ نخست قرار داریم و ایرانیان سهبرابر مردم سایر کشورها قرص و دارو مصرف میکنند. درواقع دنیای اطلاعات که در فضای مجازی بهراحتی دردسترس هستند، بهعنوان یک فرصت محسوب میشوند در کشور ما به یک تهدید تبدیل شده است و استفاده ناصحیح از این فرصت مشکلات فراوانی را برای مردم بهوجود آورده است و خوددرمانی باعث تحمیل هزینه و فشار کاری به دولت درخصوص درمان مجدد این افراد میگردد. براساس علم پزشکی، خوددرمانی به فرآیندی گفته میشود که فرد بدون توصیه پزشک و بیآنکه اطلاعات اولیه از بیماریاش داشته باشد اقدام به مصرف انواع داروها کند؛ درحالیکه خود مراقبتی نوعی مهارت زندگی و شناسایی و پیشگیری از بروز عواملیست که سلامت را بهخطر میاندازند. متأسفانه هنوز بسیاری از خانوادهها ترجیح میدهند دکتر خودشان باشند و هزینهای بابت سلامتی پرداخت نکنند؛ حتی گاهی این موضوع به تجویز دارو به دیگران هم منتهی میشود؛ درحالیکه پیشگیری و توصیه برای انجام چکاپهای دورهای و منظم و جدی گرفتن خود مراقبتی معمولاً بحث موردعلاقه افراد در دورهمیهای خانوادگی و دوستانه نیست. در سالهای خوددرمانی به یکی از چالشهای اساسی وزارت بهداشت بدل شده؛ چراکه در کشور تقریباً همه خانوادهها بهطور روزانه مصرفکننده دارو هستند! جالبتر اینکه ایرانیها 10 تا ۵۱درصد مجموع داروهای کشور را بدون مشورت با پزشک و خودسرانه مصرف میکنند. ایندرحالیستکه میزان مصرف خودسرانه دارو در دیگر کشورهای جهان تنها دو تا سهدرصد است. مسکنها، قطرههای چشمی و آنتیبیوتیکها بهترتیب بیشترین میزان مصرف خودسرانه را بهخود اختصاص میدهند. به گواهی آمار، ۱۰درصد افرادیکه به مصرف خودسرانه و غیرمنطقی دارو میپردازند عوارض شدید دارویی را تجربه میکنند و پوست، تنفس و قلب آنها دچار مشکل میشود. لازم است بدانید مطالعات جدید نشان میدهد که مصرف زیاد استامینوفن (که یکی از رکوردداران مصرف بیرویه دارو در کشور ما نیز هست)؛ همچنین داروهایی که برای درمان سرماخوردگی و قرص و اسپریهایی که جهت رفع گرفتگی بینی استفاده میشود را میتوان بهعنوان علل تأثیرگذار بروز ایست قلبی نام برد. هرچند بیشتر افرادیکه خودسرانه دارو مصرف میکنند، آگاهی اولیهای از داروی مصرفی دارند؛ ولی این آگاهی بهحدی نیست که به استفاده صحیح از دارو و پیشگیری از تداخلات دارویی و نیز عوارض نامطلوب آن منجر شود. بهعنوانمثال؛ برخی داروها اثر یکدیگر را خنثی کرده و گاهی ضدهم عمل میکنند. مثلاً در فردی که به بیماری فشارخون بالا و بیماری ریوی مبتلاست، مصرف داروی کاهشدهنده فشارخون، بیماری ریوی را تشدید میکند؛ همچنین داروهای کورتونی که برای درمان بیماری مزمن انسدادی ریوی تجویز میشود، قند خون را افزایش میدهد و برای دیابتیهای مبتلا به این بیماری مضر است؛ همچنین عملکرد دارو در بدن افراد مختلف متفاوت است و دارو برای هر فردی باید بهطور اختصاصی تجویز شود؛ بنابراین هرگز داروی خود را با کسی شریک نشوید و از داروی افراد دیگر استفاده نکنید؛ چون ممکن است عوارض مرگباری داشته باشد؛ البته اینهمه داستان نیست و استفاده از داروهای تاریخمصرف گذشته، داروهای تقلبی و داروهایی که در ماهواره و صفحات مجازی تبلیغ میشوند از دیگر خطرات استفاده خودسرانه از داروست. برنامهریزی، آموزش، بالابردن آگاهی مردم درخصوص عوارض دارویی ازطریق رسانه ملی و حتی بیلبوردهای تبلیغاتی، آموزش در مدارس و ... میتواند در کاهش خوددرمانی در افراد جامعه تأثیرگذار باشد. امید با بالارفتن آگاهی مردم درخصوص راههای خودمراقبتی راه بر خوددرمانی بسته شود و فرهنگ استفاده بهینه و مناسب از دارو در بین مردم نهادینه شود.