اوج و فرودهای گردشگری در سال ۲۰۲۳
مصطفی رفعت
در بحبوحه زمانی پرتلاطم هستیم و آمارهای گردشگریِ سال ۲۰۲۳ نشان میدهد: شرکتهایی که خود را با تغییرات مداوم و عدمقطعیت وفق میدهند، شکوفا خواهند شد. بانگاهیبه سال ۲۰۲۲، نکته مثبت مهمی که در سالی سخت برای جهان برجسته شده است، کاهش قابلتوجه اختلالات و محدودیتهای COVID-19 بوده؛ بهطوریکه تنها چند کشور مانند «چین» هنوز اقدامات سختگیرانهای را اعمال میکنند. برای بسیاری، زندگی تقریباً بهحالت عادی قبل از همهگیری بازگشته است و نهایتاً اینفرصت را داشتهاند که از مقاصدی که در اوج شیوع همهگیری آرزوی رفتن به آنها را داشتند، بازدید کنند. طبق دادههای مسافران «انجمن بینالمللی حملونقل هوایی» (IATA)؛ بهبود سفرهای هوایی با ترافیک هوایی جهانی در ۷۳٫۷درصدِ سطوح قبل از همهگیری، از شتابگرفتن اینروند در سال ۲۰۲۲ حکایت داشت و «فشارسنج جهانی گردشگری» (UNWTO) نیز نشان داد: ورود گردشگران بینالمللی طی ژانویه تا جولای ۲۰۲۲ تقریباً سهبرابر شده بود؛ یعنی رشد ۱۷۲درصدی درمقایسهبا مدت مشابه ۲۰۲۱٫ بااینحال، چشمانداز سال ۲۰۲۳ که بخشیازآن سپری شده، چندان خوشایند نیست؛ زیرا در چنگال روزهای پرتلاطم اسیریم؛ خواه اینروند پرتنش، متأثر از فراوانی بلایای طبیعی باشد یا بازگشت درگیریهای بیندولتی یا جنگهای دور و نزدیکِ دنبالهدار یا انتظاری کُشنده برای وقوع تازهترین رکود جهانی! شرکت اطلاعاتی Riskline که به بررسیِ احتمال خطرات سفر و گردشگری برمبنای آمارها و شاخصهای متعددِ سرنوشتساز دراینزمینه میپردازد؛ در گزارش «پیشبینی سفر ۲۰۲۳» خود، از چالشهای این صنعت سخن گفته است.
قبلازآنکه به محتوای گزارش Riskline بپردازیم، بد نیست به گزارش کوتاهی که شبکه CNBC در تاریخ ۷ می ۲۰۲۳ درباره تحولات صنعت گردشگری در سال جاری میلادی ارائه کرده، نگاهی بیندازیم. دراینگزارش آمده که طبق ادعای «شورای جهانی سفر و گردشگری» (WTTC)؛ بخش جهانیِ سفر و گردشگری، امسال کاملاً بهبود نمییابد؛ اما متعادلتر خواهد شد. این مرکز، پیشبینی کرده است که تا پایان سال ۲۰۲۳، گردش مالی صنعت توریسم به ۹٫۵تریلیوندلار برسد که تنها پنجدرصد کمتر از سهم تولید ناخالص داخلی آن، در سال ۲۰۱۹ است. براساس گزارش سالانه WTTC که با مشارکت «آکسفورد اکونومیکس» تهیه شده است؛ پس از اُفتی شدید در سال ۲۰۲۰، بخش جهانی سفر در سال ۲۰۲۱ تقریباً ۲۵درصد رشد سالیانه داشت و بهدنبالآن در سال ۲۰۲۲، رشد ۲۲درصدیِ بیشتری را شاهد بود. براساساینگزارش؛ بهبود جهانی در سال ۲۰۲۴ اتفاق خواهد افتاد که بهدلیل بازگشت آهسته اما پیوسته گردشگران چینی تقویت میشود. از آنجا، اینبخش به رشد خود ادامه خواهد داد. «جولیا سیمپسون» (رئیس و مدیرعامل WTTC) گفت: «ما انتظار داریم که درآمدهای گردشگری در سال ۲۰۲۴، از میزان سال ۲۰۱۹ فراتر رود». برپایه آمار؛ تا پایان سال ۲۰۲۲، سطح گردشگری در ۳۴ کشور (از ۱۸۵ کشور موردبررسی) ازنظر GCP، به سطوح قبل از همهگیری بازگشت. «سیمپسون» به CNBC گفت: «کشورهای پرچمدار دراینزمینه، ایالاتمتحده و جمهوری دومینیکن هستند». تحقیقات WTTC پیشبینی میکند که حداقل ۵۰ کشور دیگر تا پایان سال جاری، بهاینهدف برسند؛ یا درحدود ۹۵درصدِ آنرا محقق سازند. تحقیقات تأثیر اقتصادی پیشبینی میکند که آمریکای شمالی و آمریکای لاتین تا پایان سال ۲۰۲۳ به سطح قبل از همهگیری باز خواهند گشت. ما پیشبینی میکنیم که اروپا، خاورمیانه، آفریقا و آسیا و اقیانوسیه در سال ۲۰۲۴ بهبود خواهند یافت و درنهایت، انتظار میرود که جغرافیای کارائیب نیز تا سال ۲۰۲۵ به وضع مطلوب برسد. البته دراینزمینه، معنای «بهبود» این نخواهد بود که تعداد سفرها به میزان قبل از پاندمیِ کرونا برسد؛ زیرا تورم و افزایش هزینههای سفر، گردشگری را گرانتر کرده است. امسال، مشاغل در بخش سفر و گردشگری نیز رونق خواهند گرفت و به ۹۵درصدیِ سطح سال ۲۰۱۹ خواهند رسید. گفتنیست؛ در سال ۲۰۱۹، تعداد ۳۳۴میلیوننفر در حوزه مسافرت کار میکردند که بالاترین رقم تاریخ است! اگرچه حدود ۷۰میلیون شغل، در سال ۲۰۲۰ از بین رفت؛ اما ۱۱میلیون شغل در سال ۲۰۲۱؛ و ۲۱٫۶میلیون شغل در سال ۲۰۲۲ احیا شد. احتمالاً تا پایان سال ۲۰۳۳، حدود ۴۳۰میلیوننفر در سراسر جهان در بخش گردشگری و سفر مشغولبهکار خواهند شد که تقریباً ۱۲درصد از نیروی کار جهانی را تشکیل میدهد. تقاضای سفر نیز در بسیاری از مناطق در سالهای ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ افزایش یافت؛ زیرا جریان مداوم بازگشایی مرزها شتاب سفر را بالا نگه داشته است؛ هرچند نمیتوان انتظار داشت که اینروند در سال ۲۰۲۳ ادامهدار بماند. نرخهای افزایشیافته بلیت هواپیما و هتلها، سفرها را در سال جاری شدیداً محدود کرده است؛ و اختلالات سفر، آشفتگیهای ژئوپلیتیکی و شیوههای پایداری شرکتها نیز عوارضی را بههمراه خواهد داشت. طبق گزارش جدید شرکت اطلاعات Morning Consult؛ عوامل متعددی در رونق بازیابیِ سفر دخیلاند. گزارش اخیر این مرکز نشان میدهد: درحالیکه تمایل به سفر در سراسر جهان متفاوت است، قصد کلی درحالافزایش است که با تقاضا در «کره جنوبی»، اروپای غربی (اسپانیا، ایتالیا، آلمان، فرانسه) و «برزیل» و «مکزیک» تقویت شده است. جالبآنکه مسافران همچنان «کاهش هزینههای سفر» را به «لغو برنامههای خود» ترجیح میدهند. درمورد مقاصد نیز سفر به شهرهای بزرگ درحالبازگشت هستند؛ زیرا مثلاً نگرانیها درمورد کرونا «تأثیر مادی بر رفتارِ سفر» در ایالاتمتحده ندارد. بااینحال، تردیدهای ماندگار کووید برای همه؛ بهویژه در بخشهایی از آسیا، برطرف نشده است؛ مثلاً شرکت تحقیقات بازار Milieu Insight در گزارشی اعلام کرد: حدود ۳۰درصدِ از مشارکتکنندگانِ فیلیپینی در نظرسنجیِ آنها، میگویند که بهشدت نگران ایمنی کووید هستند که در جنوبشرقی آسیا همچنان جولان میدهد. گزارش Riskline به اقتصاد گردشگری در سال ۲۰۲۳ ازمنظر تهدیدهای احتمالی اشاره کرده و آورده است: «مدیریت پیشگیرانه ریسک» بهاینمعناستکه تجارت میتواند بیوقفه ادامه یابد و مسافران میتوانند از اوقات فراغت خود لذت ببرند. آگاهبودن باید اولویت اصلی شرکتها باشد؛ زیرا بههمانترتیبی که ما با پیشبینی آبوهوا سازگار میشویم، انطباق، تکامل و تداوم ستونهای صنعت سفر در سال ۲۰۲۳ باقی خواهند ماند. این به ما امکان میدهد تا سفر را آسانتر کنیم و مسافران را در دنیای همیشه درحالتغییر توانمند سازیم. گردشگری در سال ۲۰۲۲ دوباره اوج گرفت؛ اما نباید انتظار داشته باشیم این حرکت در سال ۲۰۲۳ و با افزایش فشارهای اقتصادی، افزایش اختلالات سفر و رفع موانع بیشتر، ادامه یابد. دراینزمینه چند عامل مهم را باید درنظر داشت:
بازگشت بلوکهای مسافرتی
جنگ «روسیه» و «اوکراین» باعث بستهشدن حریم هوایی توسط جوامع غربی بهروی خطوط هوایی «روسیه» و محدودیتهای سفر برای شهروندان اینکشور شد؛ که تاحدی بلوکهای مسافرتی دوران جنگ سرد را احیا کرد. از ۹ سپتامبر، سفر به «اتحادیه اروپا» برای شهروندان «روسیه» پسازاینکه این شورا توافقنامه تسهیل روادید بین «اتحادیه اروپا» و «روسیه» را تعلیق کرد، پرهزینهتر و چالشبرانگیزتر شد. ازآنسو، چند کشور هممرز (استونی، لیتوانی، لتونی، فنلاند و لهستان) مرزهای خود را بهروی گردشگران «روسی» بستند. تعداد مسافران غربی به «روسیه» نیز بهدلیل افزایش احساسات ضدِ غربی، کاهش مبادلات مالی و محدودیت عملیات پرواز کاهش یافت. چندین کشور غربی از شهروندان خود خواستند سفر به «روسیه» را بهتعویق انداخته یا از سفر خودداری کنند؛ ازجمله «ایالاتمتحده»، «بریتانیا»، «کانادا»، «لهستان» و «استونی». منابع روسی اعلام کردند که از آوریل تا ژوئن، مسافران ورودی به «روسیه» بیشتر از کشورهای غیرِغربی مانند «ازبکستان»، «قزاقستان» و «ایران» بودهاند. بخش گردشگری جهانی در سال ۲۰۲۳ بهدلیل این محدودیتها همچنان با ابهاماتی روبهروست. جوامع غربی محدودیتهای سفر برای مسافران «روسیه» را بهعنوان بخشی از تحریمها تشدید کرده و افزایش احساسات ضدِ غربی همچنان مانع سفر به «روسیه» است.
موانع حرکت بینالمللی
درحالیکه ترافیک کوتاهمدت درحالبهبود بوده؛ اما گردشگری جهانی درمقایسهبا سطوح قبل از کرونا نسبتاً پایین است. امروزه، این ویروس خطر کمتری را با خود دارد؛ اما عوامل دیگر، سفرهای جهانی را محدود میکنند. طی ماههای گذشته، اعضای حوزه «بالتیک» و سایر کشورها سیاستهای خود را برای مقابله با افزایش درخواست روادید توسط روسها تشدید کردهاند. رد و تأخیر، بر تعداد قابلتوجه درخواست ویزای «شنگن» در سایر کشورها نیز تأثیر میگذارد. با راهاندازی ETIAS (سازوکار مجوز و اطلاعرسانی سفر به اروپا) کنترلهای مرزی در منطقه «شنگن» (مشتملبر ۲۷ کشور اروپایی که قانون «کنترل گذرنامه در بدو ورود» را برای شهروندان اینمنطقه حذف کردهاند) بیشتر اعمال خواهد شد. بااینحال، منطقه «آزادی حرکت» با پیوستن «کرواسی»، از ۱ ژانویه ۲۰۲۳ گسترش یافت و «رومانی» و «بلغارستان» نیز اعلام حضور کردند. ویزای جدید ASEAN (اتحادیه کشورهای جنوبشرق آسیا شامل تایلند، اندونزی، مالزی، سنگاپور و فیلیپین و ویتنام و …) همچنین نهایتاً سفر به ۱۰ کشور آسیای جنوبشرقی را تسهیل کرده است. در سال ۲۰۰۶، یک پاسپورت معمولی به شهروندان اجازه سفر به تنها حدود ۵۰ کشور را میداد. امروزه یک پاسپورت معمولی امکان سفر بدون ویزا به حدود ۹۰ کشور را فراهم میکند. دراینبین، هزینهها نیز بهشدت سفر را در سال ۲۰۲۳ محدود کردهاند؛ بهویژه قیمتهای بالای هواپیما و هتل و حتی خدمات رفاهی. ازاینرو، مصرفکنندگان میخواهند سفرها را ازطریق راهحلهای «منحصربهفرد، ایمن و فناورانه» برنامهریزی، رزرو و مدیریت کنند. نهایتاً تأثیر تغییرات آبوهوایی بر صنعت سفر قابلتأمل است؛ زیرا با اختلالات مکرر و طولانیتر ناشی از طوفانهای بزرگ و مشکلات جوی، درحالرشد است. گردشگری پایدار (با تقاضای روبهرشد مواجه است) بهطور بالقوه میتواند آرامش سفرهای بینالمللی را رفع کند. سیاستهای زیستمحیطی سفر شرکتها ممکن است دراینبین، سفر تجاری را در میان تلاشها برای دستیابی به اهداف کاهش انتشار کربن، محدود کند. دریککلام، عوامل متعددی همچنان چالشهای متعددی را برای مسافران، دولتها و شرکتهای خصوصی در صنعت گردشگری ایجاد خواهند کرد.
اعتصاب، اعتراض و اخلال
بحران هزینههای زندگی که با تورم بیسابقه شکل گرفته است، ناآرامیهای مدنی و اختلالات سفر را تشدید میکند. قیمت گاز در اروپا افزایش یافت؛ درحالیکه جنگ «روسیه» و «اوکراین» قیمت مواد غذایی را در سطح جهانی افزایش داده است. اِعمال قرنطینه طولانی بهعنوان سیاست «کووید صفر» که «چین» درپیش گرفته، همچنان بهشدت بر اقتصاد جهانی فشار میآورد؛ ضمنآنکه افزایش نرخ دلار آمریکا (USD)، بر فشارهای قیمتی در اقتصادهای درحالتوسعه میافزاید. کارگران بهدلیل «دستمزد ناکافی»، اعتصاب و تظاهرات بیشتری خواهند داشت که احتمالاً به خدمات نامحدود و اختلالات سفر؛ ازجمله در سراسر اروپا، تبدیل خواهد شد. اعتصابهای بزرگِ در بخش حملونقل و بخش عمومی در کل اروپا طی دوسالگذشته؛ بهویژه در «فرانسه»، «ایتالیا»، «بریتانیا»، «اسپانیا»، «بلژیک»، «هلند» و «آلمان» بهدلیل ناهمخوانیِ دستمزدها با تورم، مشکلات متعددی را ایجاد کرده است. عملیات فرودگاهی شدیداً آسیب دیده و باعث تأخیرهای چندساعته و کنسلی (بهشکل مداوم) در مراکزی در «فرانکفورت»، «آمستردام»، «بروکسل»، «پاریس»، «لیسبون»، «بوداپست» و «لندن» شده است. ناآرامیهای اجتماعی بزرگ بر سر افزایش قیمتها، احتمالاً در کشورهای سراسر جهان رخ میدهد و دولتهایی که قادر به ارائه راه برونرفت از بحران نیستند، احتمالاً به اقدامات سلبیِ بیشتر متوسل خواهند شد که خودِ اینماجرا میتواند نارضایتیها را افزایش داده و بخش گردشگری نیز از آسیبهای آن بینصیب نمیماند. در اروپا، خطر اعتراضات مخرب بیشتر است؛ زیرا جنگ «روسیه» و «اوکراین» وارد دومینسال خود شده، تورم بالا و افزایش قیمت انرژی نیز بر شدت تنشها افزوده است.